Πριν κάμποσες μέρες αναδημοσιεύτηκε στο Facebook με ρυθμούς spam μια «ΔΗΛΩΣΗ - ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ προς κάθε πρόσωπο, ίδρυμα, πράκτορα, φορέα ή οργανισμό ιδιωτικό ή δημόσιο, ή κάθε άλλη κυβερνητική δομή συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής κυβέρνησης ή οιασδήποτε άλλης κυβέρνησης ή επίσημης ή ανεπίσημης αρχής»...
Αν έχεις φτάσει μέχρι εδώ και δεν σ’ έχει πιάσει νευρικό γέλιο, διαβάζεις στη συνέχεια: «ΔΕΝ έχετε την άδειά μου να χρησιμοποιήσετε οποιοδήποτε από τα στοιχεία του προφίλ μου ούτε οποιοδήποτε από το περιεχόμενο που περιέχεται στο παρόν, συμπεριλαμβανομένων και των φωτογραφιών μου ή των σχολίων που έγιναν σχετικά με τις φωτογραφίες μου ή οποιαδήποτε άλλη εικόνα, φωτογραφία ή προϊόν τέχνης αναρτήθηκε στο προφίλ μου». Σκέφτηκα ότι μπορεί να είναι η μοντέρνα εκδοχή της αλυσίδας «αν δεν στείλεις αυτό το email σε άλλους δέκα, θα σου συμβεί κάτι κακό. Μία που δεν το έκανε έπαθε αλωπεκίαση και δύο άλλοι στυτική δυσλειτουργία…».
Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, την εποχή της έκρηξης του διαδικτύου, το μότο «Η πληροφορία θέλει να είναι ελεύθερη» πέταξε το γάντι σ’ αυτό που ονομάζεται «ιδιωτικός άνθρωπος». Οι νέες τεχνολογίες, τα νέα μέσα, οδηγούν την ανθρωπότητα στην εποχή της Διαφάνειας, της Ανοιxτότητας, της Συνεργασίας, της Ανεκτικότητας, της Μοναδικότητας, της Συμμετοχής. Η γενναία φράση του Αντρέ Μπρετόν στη δεκαετία του 1920 «η εποχή της διαφάνειας θα γίνει πραγματικότητα, όταν όλοι θα αισθανόμαστε άνετα ζώντας σε γυάλινους πύργους» υλοποιείται με την τεχνολογική δημοκρατία.
Δεν υπάρχουν αυτά που κάποτε ονομάζαμε ιδιωτική ζωή και ανωνυμία. Οι νέες τεχνολογίες πιέζουν για περισσότερο φως, ειλικρίνεια, αλήθεια. Αντί να πανικοβαλλόμαστε για υποκλοπές, για παρακολουθήσεις, για το μεγάλο αδελφό που επεμβαίνει στην ιδιωτική μας ζωή, θα ’πρεπε να διαβλέπουμε πίσω από όλα αυτά την ανάγκη και τις δυνατότητές μας για περισσότερη διαφάνεια. Αν κρύβω κάτι που δεν βλάπτει κάποιον άλλον, το κρύβω γιατί δεν αισθάνομαι άνετα, επειδή κάποιοι το θεωρούν απαράδεκτο λόγω προκαταλήψεων. Αν κρύβω κάτι επειδή θέλω να κάνω κακό ή να εκμεταλλευτώ κάποιον άλλο, η ιδιωτικότητα το καλύπτει.
Και στις δύο περιπτώσεις οι νέες τεχνολογίες φωτίζουν και δημιουργούν ανοχή ή τιμωρία. Είναι αστείο να λέμε ότι με τη διάχυση της πληροφορίας χάνουμε την ταυτότητά μας, όταν σε κάθε συναλλαγή μας, σε κάθε σχέση μας, σε κάθε αλληλοεπίδρασή μας με οτιδήποτε –ακόμα και σερφάροντας στο ίντερνετ– πρέπει να έχουμε μια ταυτότητα, έστω και ψεύτικη. Το ενδιαφέρον μας για θέματα ιδιωτικότητας και ανωνυμίας είναι ξεπερασμένο. Το αντιφατικό είναι ότι ενώ όλοι για πρώτη φορά στην Ιστορία οφείλουμε να έχουμε Ταυτότητα, να είμαστε δηλαδή Μοναδικοί και Ορατοί, την ίδια στιγμή όλοι θέλουμε να τη χάσουμε με τους περιορισμούς που βάζουμε στην ιδιωτική μας ζωή.
Η ανάγκη για διαφάνεια δεν είναι άγνωστη στην ιστορία της Δύσης. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, που δημιούργησε πολλές από τις βάσεις στις οποίες στηρίζεται ο δυτικός πολιτισμός, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Η ρωμαϊκή κοινωνία βασίστηκε στην ιδέα της διαφάνειας και η ιδιωτικότητα δεν ήταν καθόλου προσφιλής ως πρακτική. Στη Ρώμη ένας πολίτης δήλωνε το όνομα της συζύγου του, τον αριθμό των παιδιών του, την περιουσία του και ό,τι είχε στη κατοχή του, όπως και την ακριβή αξία των κοσμημάτων και των ενδυμάτων της συζύγου του. Όλοι είχαν το δικαίωμα να ξέρουν τα πάντα, αφού οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι ακόμα και «τα προσωπικά γούστα και οι προσωπικές επιλογές έπρεπε να είναι φανερές, ώστε να είναι προσβάσιμες από όλους». Η χωρίς περιορισμούς ροή της πληροφορίας ήταν θεμελιώδης.
Η ιδιωτικότητα, δηλαδή η εσωστρέφεια, η αναδίπλωση σε έναν ιδιωτικό χώρο μακριά από την κοινωνία, ο φόβος να μην εκτεθούμε δημόσια, γενικεύουν τη δυσπιστία, την αδιαλλαξία, και στερούν την αναγκαία ανοχή για να προχωρήσουμε προς έναv ανοιχτό κόσμο. Όταν η πληροφορία φυλακίζεται, αποκρύπτεται, διαστρεβλώνεται, δεν κυκλοφορεί, κολυμπάμε στα στάσιμα νερά της μη-εξέλιξης. Προσπαθούμε να προχωρήσουμε, δηλαδή, με το πόδι στο φρένο.
Εάν η πληροφορία έχει τη δυνατότητα να διοχετευτεί, να κυκλοφορήσει χωρίς προσκόμματα, να φτάσει σε όσο το δυνατόν περισσότερους αποδέκτες χωρίς να έχει λογοκριθεί και επιβεβαιωμένη από πολλές πηγές, τότε η δυνατότητα για ανακρίβειες και σφάλματα ελαχιστοποιείται. Η ιδιωτικότητα, που έχει θεοποιηθεί, δεν μπορεί παρά να διαιωνίζει τις διακρίσεις και την αδιαλλαξία. Ο περιορισμός της πληροφορίας εμποδίζει τα στοιχεία που απαιτούνται για μια ακριβή και σωστή ανάλυση, όπως και τη συζήτηση για τα αίτια και τις ρίζες της αδιαλλαξίας. Οι φιλόσοφοι αναρωτιούνται συχνά πώς οι άνθρωποι θα μάθουν να αποδέχονται ο ένας τον άλλο, αν δεν ξέρουν τίποτα ο ένας για τον άλλο; Μπορεί να υπάρξει οποιουδήποτε είδους εγκληματικότητα, όταν όλα λούζονται στο φως;
Κι αν κάποιος κυνικός πει ότι είναι πιθανότερο στο μέλλον να δείξουμε ανοχή βλέποντας σε ένα γυάλινο πύργο δύο άντρες –έναν Ασιάτη και έναν Αφροαμερικανό– να κάνουν σεξ, αλλά αδύνατον ένας πολυεθνικός κολοσσός να διαθέσει στην παγκόσμια κοινότητα και τους ανταγωνιστές του τα μυστικά των ερευνών του, η απάντηση είναι ότι το δεύτερο συμβαίνει ήδη. Υπάρχει στρατηγικό πλεονέκτημα στο μοίρασμα, σε αυτό που ονομάζεται τώρα «κατανεμημένη δημιουργικότητα». Εδώ και χρόνια ο φαρμακευτικός κολοσσός Eli Lilly δημιούργησε μια on line εταιρεία, την Innocentive, στην οποία επιστήμονες από όλο το κόσμο μπορούν να πάρουν απαντήσεις σε θέματα έρευνας που τους απασχολούν. Σαράντα εταιρίες –από την Dow στην DuPont και την Procter&Gable– χρησιμοποιούν το site, στο οποίο συμμετέχουν 80.000 «λύτες προβλημάτων» από 175 χώρες. Με λύτες από τη Ρωσία, την Αμερική, την Ινδία και την Κίνα, η Innocentive αποφάσισε να δημιουργήσει συνέδρια στα οποία όλοι αυτοί οι επιστήμονες θα συζητάνε τα προβλήματα πρόσωπο με πρόσωπο.
Καθημερινά ανεβαίνουν εκατομμύρια φωτογραφίες από γενέθλια, οικογενειακές στιγμές, ανακοινώνονται γάμοι, βαφτίσια, απώλειες, προσλήψεις, απολύσεις, διατροφικές λεπτομέρειες, αναγνωστικές συνήθειες, τόποι διασκέδασης, πότε πήρες διαζύγιο, πού μένεις. Ολόκληρη η προσωπική σου ιστορία και λεπτομέρειες της ιδιωτικής ζωής, που μερικές φορές ξεχνάς να πεις και στον καλύτερό σου φίλο ή δεν ξέρει ο σύντροφός σου, είναι πρoσβάσιμα από 1 δις ενεργούς χρήστες του Facebook. Σήμερα η ιδιωτικότητα παραπέμπει σε κάποιον που ξέρει να κάνει σερφ στις ρυθμίσεις (settings). Οι επίσημες αρχές προσπαθούν να ελέγξουν την ιδιωτικότητα και τη διάχυση των πληροφοριών. Όμως ο στόχος δεν θα πρέπει να είναι να εγγυηθούν την ιδιωτικότητά μας, αλλά κυρίως να εγγυηθούν το δικαίωμά μας να ελέγχουμε τις πληροφορίες που εμείς διοχετεύουμε και κάποιοι συλλέγουν και πουλάνε. Η τεχνολογία δουλεύει αμφίδρομα. Φυσικά και μπορούν να μας παρακολουθήσουν, αλλά μπορούμε κι εμείς το ίδιο εύκολα να παρακολουθήσουμε αυτούς που μας παρακολουθούν.
16°
