Πέθανε την Τετάρτη το βράδυ σε ηλικία 83 ετών ο σημαντικός καλλιτέχνης. Η κηδεία του θα γίνει το Σάββατο στις 12 το μεσημέρι στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.
Το Μουσείο Μπενάκη, τιμώντας τη μνήμη του Βλάση Κανιάρη, εκθέτει στην είσοδο του Κεντρικού Κτηρίου, Κουμπάρη 1 & Βασ. Σοφίας, το έργο: Φιγούρα (1974, σύρμα και ρούχα), πρόσφατη δωρεά του καλλιτέχνη προς το Μουσείο.
Τα 80 χρόνια του σηµαντικού εικαστικού γιορτάστηκαν το 2009 µε μια µεγάλη αναδροµική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη και µία ατοµική έκθεση στην γκαλερί Kalfayan. Με αυτή την αφορμή ο μεγάλος καλλιτέχνης είχε φιλοτεχνήσει το εξώφυλλο της ATHENS VOICE (τεύχος 245) και είχε δώσει συνέντευξη στον Φοίβο Σακαλή, την οποία αναδημοσιεύουμε.
«Το ψέµα στο όνειρο»
Η τέχνη του Βλάση Κανιάρη είναι συνυφασµένη µε την ελληνική και την ευρωπαϊκή εικαστική πρωτοπορία του ’60 και του ’70. Η σκέψη του έχει επηρεάσει συνειδήσεις τόσο µέσα από την καλλιτεχνική του δουλειά, όσο και µέσα από το διδακτικό του έργο ως καθηγητής στην Έδρα Ζωγραφικής της Ανώτατης Σχολής Αρχιτεκτόνων του Ε.Μ.Π. Η συνάντησή µας έγινε στο εργαστήριό του, που θυµίζει περισσότερο εργαστήριο… µαραγκού. Γιατί παρότι, όπως εξοµολογείται ο ίδιος, τώρα τελευταία θα ήθελε να ξαναπιάσει µπογιές και πινέλα, τα δικά του τα χάρισε το ’58, όταν συνειδητά αποµακρύνθηκε από τη ζωγραφική πράξη και πέρασε σε άλλες µορφές εικαστικής έκφρασης.
Το αιώνιο ερώτηµα. Έχω βαρεθεί αυτή την ιστορία περί πολιτικής τέχνης, που περισσότερο είναι ένα άλλοθι για πολλά πράγµατα. ∆εν αναγνωρίζω κανένα µονοπώλιο σε κανέναν ως προς την πολιτική. Καταρχάς ας µη µιλάµε για πολιτική αλλά για προοδευτική τέχνη. Θέλετε να τα πούµε τα θέµατα ανθρώπινα; Κοινωνιολογικά; Συναισθηµατικά; Τρυφερά; Αλλά πολιτικά; Ναι, πράγµατι, λίγο πολύ όλα είναι πολιτική, ο καθένας έχει µια επιλογή. Είναι ένα δόκανο που κρατάει πολλά χρόνια, από το οποίο πρέπει να απαλλαγούµε, ακριβώς για να είµαστε πιο σωστοί και πιο απλοί και µέσα στη ζωή τη σηµερινή, που δεν είναι πια χαρακτηρισµένη.
Τι χαρακτηρίζει τα τελευταία σας έργα;
Είναι µια ανάµειξη εγκαταστάσεων και επίτοιχων έργων, όπου τα επίτοιχα κοµµάτια παίζουν περισσότερο το ρόλο του καθρέφτη. Θέτω ερωτήµατα που υποτίθεται ότι υποβάλλει ο θεατής. Όπως είναι µια σειρά έργων µε τη λέξη µπα. Το «µπα» είναι µια λέξη πάρα πολύ σύνθετη στα ελληνικά. Μπορούµε να το χρησιµοποιήσουµε είτε ειρωνικά είτε θαυµαστικά είτε επιθετικά… Παραδείγµατος χάριν, γίνονται σήµερα όλες αυτές οι φασαρίες µε τους νέους. Θα µπορούσε να κάνει κανείς έναν τοίχο µε εφηµερίδες και να βάλει µπροστά έναν τύπο που να λέει «µπα;», εννοώντας σιγά το περίεργο. Λες και µας ήρθε στα ξαφνικά η αντίδραση.
Πώς θα περιγράφατε την έκθεση στο µουσείο Μπενάκη;
Είναι και δεν είναι έκθεση. Είναι µια πρόταση που αναφέρεται στη συνέχεια που έχει το µουσείο, του οποίου τα εκθέµατα ξεκινούν από την αρχαιότητα για να φτάσουν στην πιο πρόσφατη λαϊκή κληρονοµιά µας. Η έκθεση προσθέτει απλώς έναν κρίκο, γιατί τα προβλήµατα που είχαν οι τότε τα έχουµε κι εµείς. Τοποθέτησα ένα έργο µου µπροστά στον οντά από τη Σιάτιστα. Το ίδιο µετανάστες ήταν τότε, το ίδιο µετανάστες είναι και σήµερα. Κάθε έκθεση είναι ένα στοίχηµα, κι ούτε είναι δεδοµένο ότι θα πετύχει. Ήταν µια ιδέα του Μάνου Στεφανίδη. Οι εκθέσεις που κάνω θα ήθελα να είναι µια ευκαιρία για συζήτηση και όχι απλώς ένα καλλιτεχνικό γεγονός. ∆εν είναι η τέχνη ο στόχος αυτής της ιστορίας. Η τέχνη ενδέχεται. Άλλωστε η ιστορία του έργου τέχνης, όπως υπάρχει στις πολιτισµένες χώρες, δεν µε πολυενθουσιάζει ούτε µε πείθει. Όλα αυτά τα δισεκατοµµύρια των ανθρώπων που ζουν εκεί δεν έχουν καµία σχέση µ’ αυτό που λέµε εµείς τέχνη, µε κάτι την αναπληρώνουν ασφαλώς και πάντως είναι κι αυτοί ευτυχείς και έχουν κι αυτοί τις δυνατότητες του ονείρου. Αυτό είναι ένα πρόβληµα σοβαρό και µε οδηγεί στο να µη θεωρώ τα έργα µου έργα τέχνης.
Η έκθεση στην Kalfayan Galleries αφορά τους µετανάστες. Τα έργα σας για τη µετανάστευση είχαν ως αφετηρία και την προσωπική σας ιστορία;
Ναι. Ήρθα στην Ελλάδα µε την οικογένειά µου από το Παρίσι για να εγκατασταθούµε. Όµως λόγω της έκθεσης που έκανα το ’69 αλλά και της συµµετοχής µου στη ∆ηµοκρατική Άµυνα, αναγκάστηκα να φύγω. Έµεινα στο Παρίσι µπλοκαρισµένος. Εκεί άρχισα να ασχολούµαι µε το θέµα της µετανάστευσης. Θεωρώ πάντως ότι, όπου κι αν είναι κανείς, δηµιουργεί µια κατάσταση ζωής. Με χαρές και λύπες. ∆εν είναι τα πράγµατα τόσο µαύρα-άσπρα. Φτιάχνει κανείς ένα κουκούλι και ζει και ζεσταίνεται µέσα σ’ αυτό. Μέσα εκεί χωράει και η χαρά και η ελπίδα και το όνειρο. Το ψέµα στο όνειρο. Η κατάσταση των παιδιών των µεταναστών ήταν ίσως η πιο θλιβερή πλευρά της ιστορίας.
Οι µετανάστες στην Ελλάδα είναι σε καλύτερη ή χειρότερη µοίρα από ό,τι σε άλλα κράτη;
Το 1973, που εγώ ασχολήθηκα µε το θέµα της µετανάστευσης, υπήρχαν διακρατικές συµβάσεις. Υπήρχαν χώρες που χρειάζονταν τους µετανάστες. Έχουν αλλάξει τα ερωτήµατα και οι απαντήσεις στο θέµα των µεταναστών σε σχέση µε τα δικά µου έργα του ’72 και του ’73. Ήταν µια κατάσταση ελεγχόµενη. Πόσο πιπέρι ή αλάτι, πόσο µιζεραµπιλισµό ή µια αριστερή ή δήθεν αριστερή αντίληψη θα έβαζε κανείς εξετάζοντας το θέµα, είναι επιµέρους πράγµατα. Τώρα όµως τους µετανάστες δεν τους θέλει κανείς πουθενά...
Οι µετανάστες στην Ελλάδα είναι µάλλον σε χειρότερη µοίρα, παρότι τα προβλήµατα είναι παντού τα ίδια. Υπάρχει κι αυτή η εξαθλίωση στις υποδοµές και τους µηχανισµούς υποδοχής. Τα άλλα κράτη είναι πιο οργανωµένα και οργανώνονται και οι µετανάστες καλύτερα. Όχι ότι ενσωµατώνονται, αλλά ζουν σε πιο ασφαλείς συνθήκες. Πάντως όλα τα κείµενα που έχω διαβάσει για το θέµα καταλήγουν σε ένα συµπέρασµα. Ότι από τη στιγµή που το 10% του πληθυσµού µιας χώρας αποτελείται από µετανάστες, τότε θα δηµιουργηθούν διάφορα προβλήµατα.
Η δουλειά σας έχει κάποια ελληνικότητα, αποτελεί µέρος µιας παράδοσης;
Τα ουσιαστικότερα χρόνια της ζωής µου τα έχω ζήσει έξω, εποµένως και η δουλειά που έγινε, έξω έγινε. ∆εν φτιάχνει κανείς καινούργια πράγµατα στα πενήντα που γύρισα εγώ στην Ελλάδα. Αν ζούσα εδώ, άλλα πράγµατα θα έφτιαχνα. Κατά συνέπεια έχουν, µορφολογικά τουλάχιστον, τα στοιχεία µιας παγκόσµιας δηµιουργίας. Από την άλλη, η δουλειά µου έχει µια ρίζα ελληνική. ∆εν µπορώ να πω ότι το κάνω επίτηδες ή ότι το έχω καταλάβει. Αλλά όλοι το παρατηρούν. Γιατί, όπως και να το κάνει κανείς, πρέπει από κάπου να αρµέγεις αυτή την ανάγκη να εκφράσεις πράγµατα. Και ο τόπος µας έχει τόσα προβλήµατα, τόση ιστορία, τόση γοητεία µέσα στην καταστρεπτική µανία του, που, θέλω δεν θέλω, παίρνω από κει. ∆εν έγινα ούτε Γάλλος ούτε Γερµανός ούτε Ιταλός, άσχετα αν νιώθω σαν στο σπίτι µου κι εκεί. Τελικά µια γλώσσα µαθαίνει κανείς στη ζωή του.
Πώς σας φαίνεται η video art;
Κάποια µου αρέσουν. Συνήθως βαριέµαι. Εκθέσεις µε βίντεο που χρειάζεσαι ατέλειωτες ώρες µέχρι να τις δεις. Μπορεί να είναι θέµα ηλικίας, να είναι τέχνη για τους νέους. Εγώ στο κάτω-κάτω είµαι στην απέναντι γωνιά.
Τι γνώµη έχετε για τις πρόσφατες εξεγέρσεις των µαθητών;
Σε όλα τα πλάτη και µήκη του πλανήτη οι νέοι συγκρούονται µε τους γονείς τους. Όµως αυτό που κυρίως πιστεύω είναι ότι όλα τα κόµµατα έχουν παίξει ένα ρόλο εγκληµατικό και ολέθριο απέναντι στην Παιδεία. Τα κόµµατα υπάρχουν σήµερα ακόµα και ανάµεσα στους µαθητές, είναι γνωστό αυτό. Ένας ένθερµος οπαδός του τάδε κόµµατος, δεκαπεντάρης µαθητής, κατεβάζει όλο το σχολείο στο δρόµο στο πι και φι. Τα παιδιά, ανάµεσα στους κλέφτες και αστυνόµους και το γήπεδο, κατεβαίνουν στο δρόµο πολύ εύκολα. Και πράγµατι υπάρχουν προβλήµατα, αλλά δεν λύνονται στο δρόµο. Καµιά κυβέρνηση δεν ασχολήθηκε πραγµατικά µε τη λύση τους και µε τη δηµιουργία ενός καλού εκπαιδευτικού προγράµµατος. Πριν την έλευση του ΠΑΣΟΚ, είχαµε φτάσει σε ένα καλό σηµείο και είχε ετοιµαστεί ένας αξιοπρεπής νόµος-πλαίσιο. ∆εν τον ψήφισε το ΠΑΣΟΚ γιατί ήταν της Νέας ∆ηµοκρατίας. Αντίθετα, µέσα σε ένα χρόνο δηµιούργησε ένα νόµο-πλαίσιο τέρας που βασάνισε τα ιδρύµατα για µια εικοσαετία. Είκοσι χρόνια χρειάστηκαν για να καταλάβουν όλοι το πνίξιµο που επέφερε. Επέτρεψε στα κόµµατα µέσω των φοιτητών να αλλάζουν τα προγράµµατα σπουδών. Αλλά και οι ίδιες οι κυβερνήσεις τα άλλαζαν συνεχώς. ∆εν υπήρξε ποτέ συνέπεια. Έτσι δεν µπορείς να έχεις Παιδεία. Στις ανεπτυγµένες και σοβαρές χώρες δεν µπορεί να συµβεί αυτό. Αλλά εδώ, τελικά, ποιος νοιάζεται;
Πώς σας φαίνεται η σύγχρονη ελληνική εικαστική παραγωγή; Θα µπορούσε να γίνει πρωτοπόρα;
∆εν υπάρχουν παρθενογενέσεις στην τέχνη. Η δηµιουργία σχετίζεται µε το πολιτιστικό κλίµα. Χρειάζεται έστω µια παρέα, κάπου να ανθίσει. Μ’ αυτή την έννοια, δεν µπορεί να υπάρξει πρωτοπορία στην ελληνική τέχνη. Μπορεί να τύχει να συµβεί κάτι ωραίο και ενδιαφέρον. Αλλά είναι έξω από τα σοβαρά πράγµατα που συµβαίνουν στον κόσµο. ∆εν φτάνουν τα περιοδικά και τα κοµπιούτερ. ∆εν είναι µόνο η ενηµέρωση, είναι η ζωή η ίδια, ο αέρας που αναπνέεις, η καθηµερινή σχέση µε τον άλλο πολίτη και το πώς διαµορφώνεσαι ανάλογα µ’ αυτή τη σχέση. Το τι βλέπεις γύρω σου, τα απλά πράγµατα. Αυτά πλάθουν το δηµιουργό. Πάντα γυρίζουµε στην καθηµερινή ζωή. Τουλάχιστον εγώ.
