Νίκολα Τέσλα: Η ζωή του, οι εφευρέσεις του και ο θάνατός του
Είμαστε στο κέντρο. Είναι μια ηλιόλουστη φθινοπωρινή ημέρα. Τον συναντώ στο πλέον ιστορικό café του κέντρου της Αθήνας, μια καθημερινή στις 9 το πρωί. Σκέφτηκα να τον πάω κάπου πιο μοντέρνα, αλλά νομίζω θα εκτιμήσει το κλασικό. Έχω ήδη φροντίσει και έχω ζητήσει να υπάρχουν 18 πετσέτες στο τραπέζι. Ερχόμενος είναι το πρώτο πράγμα που παρατηρεί και μειδιάει με ευχαρίστηση. Είναι πανύψηλος, κάτι το οποίο γνώριζα ήδη, αλλά η όλη παρουσία του προκαλεί δέος. Είναι γύρω στα 45, στο απόγειο της εφευρετικής του διάνοιας. Στο απόγειο της ζωής του, της καριέρας του, της φήμης του.
Έχω ετοιμάσει διάφορες ερωτήσεις να του κάνω, επιλεγμένες με προσοχή, μετά από εκτενή και ενδελεχή έρευνα. Κι όμως, τη στιγμή που κάθεται απέναντί μου και με κοιτάει με αυτό το βλέμμα, όλες μου οι ερωτήσεις καθίστανται ανούσιες. Δεν επιθυμώ να κατευθύνω τον λόγο του. Με κοιτάζει στωικά. Δεν τον παραξενεύει η σιωπή μου. Βλέπω έναν σερβιτόρο με την άκρη του ματιού μου να κοντοστέκεται με απορία πριν έρθει να πάρει την παραγγελία μας. «Έναν διπλό αμερικάνο», λέω. Ο κύριος Τέσλα με κοιτάει, κλείνει ελαφρά τα μάτια όπως κάνουμε όταν δεν φοράμε τα γυαλιά μας, διερωτώμενος ίσως τι ακριβώς είναι αυτό, και χωρίς να στρέψει το βλέμμα του προς το παλικάρι που μπερδεύεται ολοένα και περισσότερο στην παρουσία μας, λέει «το ίδιο».
Γνωρίζοντας την αγάπη του (και μεταγενέστερη εμμονή του) για τον αριθμό, έχω στοιχίσει ευλαβικά 3 τέλεια ξυσμένα μολύβια δίπλα στο σημειωματάριό μου. Αν και είναι σχετικά νωρίς η βουή της πόλης αφυπνίζεται και μας περιβάλλει. Αγνοώντας όλη μου την προετοιμασία αποφασίζω να του κάνω την πρώτη και ίσως μοναδικής σημασίας ερώτηση:
«Ποιος είστε επιτέλους, κύριε Τέσλα;» Με κοιτάει ανέκφραστος. Εκείνη την ώρα έρχεται ο σερβιτόρος μας. Αφήνει γρήγορα τους καφέδες και ένα κομμάτι κέικ ανάμεικτο και φεύγει. «Ενδεχομένως να μην έχετε διαβάσει τη βιογραφία μου».
«Σαφώς και τη διάβασα».
«Τότε γνωρίζετε ποιος είμαι, όπως και τι έχω κάνει».
«Ωραία», εκπνέω και κλείνω τα μάτια μου για 2 δευτερόλεπτα. Ανοίγοντάς τα του λέω «πείτε μου τότε, τι είστε;» Χαμογελάει. «Η απάντηση σε αυτό, κυρία Χελιώτη, είναι σύνθετη, και πολύ φοβάμαι χρονοβόρα». Δεν απαντώ, παρά συνεχίζω να τον κοιτάω κατάματα. «Πολύ καλά», μου λέει και πίνει την πρώτη γουλιά καφέ. «Μου είπατε ότι διαβάσατε για εμένα. Αναρωτιέμαι όμως εάν είδατε και τις ταινίες στις οποίες προσπαθούν να μετενσαρκώσουν ό,τι γνωρίζουν για εμένα». «Ναι, βέβαια. Όλες».
«Ποια πιστεύετε ότι είναι η πιο ακριβής απόδοση;»
«Με ό,τι γνωρίζω για εσάς θα έλεγα ένας επιλεκτικός συνδυασμός. Στην όλη εικόνα, στο στήσιμο, στην προφορά, τον λόγο και τη δυναμική της παρουσίας, ο David Bowie στο “The Prestige” υπήρξε κάτι παραπάνω από εξαιρετικός. Ωστόσο, στην περσινή ομώνυμη ταινία “Tesla” ο Ethan Hawke νομίζω πως μπόρεσε να αποδώσει την πιο αντικοινωνική, παράξενη, νευρική και ευάλωτη πλευρά σας, αν και η ταινία καθαυτή ομολογώ με απογοήτευσε λίγο».
«Πόσο πιστεύετε ότι μπορούμε πραγματικά να γνωρίζουμε έναν άλλον άνθρωπο, και δη ένα ιστορικό πρόσωπο;» με ρωτάει κοιτώντας με επίμονα.
«Έναν απλό άνθρωπο ίσως ικανοποιητικά, ένα ιστορικό πρόσωπο πιθανόν λίγο περισσότερο λόγω προσωπικής μαρτυρίας ή στοιχείων που βρέθηκαν στην κατοχή του. Στη δική σας περίπτωση, μιας διάνοιας, ενός ανθρώπου του οποίου το μυαλό εφηύρε και κυριολεκτικά φώτισε τον 20ό αιώνα, φοβάμαι ελάχιστα. Τι είναι αυτό που μας φέρνει πιο κοντά στο να σας γνωρίσουμε; Ότι η μητέρα σας, αν και αγράμματη, ήταν εφευρέτης; Ότι παρατήσατε το πανεπιστήμιο, ξοδέψατε όλα σας τα χρήματα στον τζόγο και πάθατε νευρικό κλονισμό; Ότι πήγατε στην Αμερική με λίγα σεντς στην τσέπη και οράματα των εφευρέσεών σας στο μυαλό έτοιμα προς υλοποίηση; Ότι από το να συνεχίσετε να δουλεύετε για τον Thomas Edison προτιμήσατε να παραιτηθείτε μετά από μόλις 6 μήνες και να περάσετε ένα χρόνο να σκάβετε χαντάκια για να ζήσετε; Ότι παραμείνατε πιστός στο όραμά σας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής σας παρά τις αντιξοότητες και την έλλειψη οράματος των συνεργατών σας; Ότι σκίσατε το συμβόλαιο που είχατε με τον Westinghouse το οποίο θα σας εξασφάλιζε απολαβές εφόρου ζωής λόγω δικαιωμάτων από τη χρήση τον πατεντών σας επειδή σας κλάφτηκε ότι αυτό γονατίζει οικονομικά την επιχείρησή του; Ότι ο απώτατος στόχος σας ήταν η ασύρματη και δωρεάν επικοινωνία και παροχή ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο για όλους τους ανθρώπους και κανείς δεν θέλησε να σας βοηθήσει να τον πραγματοποιήσετε; Ότι ενώ ουσιαστικά εφηύρατε το ραδιόφωνο το 1896 και δημοσιεύσατε όλα τα σχετικά σχεδιαγράμματα, τον Δεκέμβριο του 1901 ο Marconi ήταν αυτός που χρησιμοποιώντας τουλάχιστον 4 δικές σας πατέντες έστειλε το πρώτο ασύρματο μήνυμα μεταξύ Βρετανίας και Καναδά και πήρε το Νόμπελ το 1909; Ότι το ανώτατο δικαστήριο των ΗΠΑ θυμήθηκε λίγους μήνες μετά τον θάνατό σας, το 1943, να θεωρήσει άκυρη την πατέντα του Marconi και να ονομάσει εσάς τον “πατέρα” του ραδιοφώνου;»
Κάπου εδώ με σταμάτησε, σηκώνοντας ελαφριά το χέρι του. Είχα, ίσως, πει πολλά.
«Τι συνέβη τον Νοέμβρη του 1915;»
«Εννοείτε όταν οι New York Times λανθασμένα δημοσιοποίησαν ότι ήταν να λάβω το Βραβείο Νόμπελ και να το μοιραστώ με …αυτόν (Edison);»
«Ναι».
«Ευτυχώς η είδηση ήταν ψευδής… Πείτε μου», με ρωτάει μετά από λίγο, «τι απέγινε ο πύργος μου;»
«Ο Wardenclyffe;»
«Μάλιστα».
«Θα θυμάστε ότι κατεδαφίστηκε το 1917 για λόγους ασφαλείας στο ξεκίνημα του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου αλλά τα θεμέλια έμειναν ως είχαν. Το 2012 ξεκίνησε μια καμπάνια άντλησης κεφαλαίων για την αποκατάστασή του, η οποία βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη». Φώτισε το πρόσωπό του. Μείναμε λίγα λεπτά σιωπηλοί.
«Έχετε πολλά περιστέρια στην πόλη σας», μου λέει μετά από λίγο. «Γι’ αυτό καθυστέρησα να έρθω να σας συναντήσω, καθόμουν και τα χάζευα».
«Περάσατε από τη Βουλή μπροστά;»
«Ναι», μου είπε και χαμογέλασε. Ήπιε μια γουλιά καφέ ακόμα. «Εάν οποιοσδήποτε μπορεί να αντλήσει ενέργεια… πού θα βάλουμε τον μετρητή; Αυτό με ρώτησε πριν αποσύρει τη χρηματοδότηση του Wardenclyffe», είπε με ζοφερό ύφος κοιτώντας το άπειρο. «Ο J.P. Morgan», του απάντησα. «Ναι. Δεν θα καταλάβω ποτέ τους ανθρώπους, πόσο μάλλον την επιλεκτική “τύφλωση” που τους διακατέχει μπροστά σε κάτι μεγάλο. Το να μην είσαι ικανός να οραματιστείς, μπορώ στοιχειωδώς να το κατανοήσω. Η διανοητική στασιμότητα είναι και αυτή ένα είδος πανδημίας. Η ανικανότητα όμως να “δεις” κάτι που φωτίζει μπροστά σου… με ξεπερνά».
«Θα σας στεναχωρήσω, αλλά οι παράγοντες που συνέβαλαν στην τύφλωση, όπως πολύ σωστά την ονομάζετε, των τιτάνων βιομηχανίας τότε, παραμένουν πολύ φοβάμαι οι ίδιοι: εγωισμός, απληστία, ξερολισμός». Έγνεφε καταφατικά ενώ μιλούσα. «Ωστόσο, θα ήθελα να σας ρωτήσω την άποψή σας για τον κύριο Elon Musk».
«Αυτός που έδωσε στην εταιρία του το όνομά μου;»
«Μάλιστα».
«Παράξενη φιγούρα. Τον συμπαθώ».
«Θα τον καλούσατε σε ένα από εκείνα τα επικά πάρτι που διοργανώνατε τότε και επιδεικνύατε τις εφευρέσεις σας;»
«Σαφώς! Αν και πιστεύω ότι εν προκειμένω θα είχε και αυτός να μου δείξει πράγματα».
«Γνωρίζετε για τα σχέδιά του και τις φιλοδοξίες του με την εταιρία SpaceX;»
«Ναι, κάτι διάβαζα τις προάλλες. Θα ήθελα να τον βοηθήσω…»
«Μα…» ξεκίνησα να λέω και με σταμάτησε πάλι κατανοώντας. «…“Εάν σταματούσαμε και εξαλείφαμε από τον βιομηχανικό μας κόσμο το αποτέλεσμα της δουλειάς του κυρίου Τέσλα, οι τροχοί της βιομηχανίας θα έπαυαν να στρέφονται, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και τα τρένα μας θα σταματούσαν, οι πόλεις μας θα ήταν σκοτεινές και οι μύλοι μας θα ήταν αδρανείς και νεκροί. Το όνομά του σηματοδοτεί μια εποχή στην πρόοδο της ηλεκτρολογικής επιστήμης”. Θυμάστε αυτά τα λόγια του Behrend όταν σας απένειμε το Μετάλλιο Edison το 1917;»
«Σαν χθες. Γλυκόπικρα λόγια».
«Γιατί;»
«Για όλα όσα ακολούθησαν».
«Όπως κάποτε είπατε όμως, “αφήστε το μέλλον να πει την αλήθεια και αξιολογήστε τον καθένα σύμφωνα με το έργο και τα επιτεύγματά του. Το παρόν είναι δικό τους. Το μέλλον, για το οποίο έχω πραγματικά εργαστεί, είναι δικό μου”. Βρίσκεστε στο μέλλον. Κοιτάξτε γύρω σας. Είναι όλο δικό σας».
Χαμογέλασε ξανά. Οι καφέδες μας είχαν τελειώσει. Το κέικ ανέγγιχτο. Είχα μία τελευταία ερώτηση. Έβγαλα από την ατζέντα μου και του έδειξα την εικόνα μιας χρυσής σφαίρας.
«Έχετε δει την τέφρα σας;» «Ναι» μου είπε αγγίζοντάς την. «Είναι το αγαπημένο μου σχήμα».
14°
