Το βραβευμένο πρώτο μυθιστόρημα της Φινλανδής συγγραφέως Ίιντα Τούρπεϊνεν είναι ένα από τα πιο παράξενα, πιο ενδιαφέροντα, πιο πρωτότυπα, και πιο εντυπωσιακά ευχάριστα βιβλία που διαβάσαμε εδώ και καιρό. Δεν περίμενε βέβαια εμάς να το ανακαλύψουμε, καθώς έχει ήδη πάρει διθυραμβικές κριτικές, μεταφράζεται ή πρόκειται να μεταφραστεί σε τουλάχιστον 25 (!) γλώσσες, ενώ έχει κερδίσει πολλά βραβεία. Τι δικαίωση για την υπερδεκαετή έρευνα της Τούρπεϊνεν, και όλο τον μόχθο που απαιτήθηκε για να το γράψει. Και όλα αυτά για να μάθουμε την ιστορία της θαλάσσιας αγελάδας του Στέλερ, ενός γιγάντιου θηλαστικού για το οποίο όλοι εμείς οι αναγνώστες του βιβλίου δεν γνωρίζαμε το παραμικρό μέχρι σήμερα. Και όμως: μέσα στην ιστορία της, καθρεφτιζόμαστε όλοι.
Η εν λόγω «αγελάδα» ανακαλύφθηκε το 1741, σχετικά πρόσφατα δηλαδή. Αλλά κυνηγήθηκε με τέτοια συνέπεια, και ήταν τόσο ανυπεράσπιστη, που εξαφανίστηκε σε μόλις 27 χρόνια μετά…
Στο έξοχο μυθιστόρημά της, η Τούρπεϊνεν συνδυάζει με σπάνια ευαισθησία και δεξιότητα ιστορικά γεγονότα και μυθοπλασία σε μια συναρπαστική περιπέτεια που διατρέχει τρεις αιώνες. Έχουμε να κάνουμε με ένα βαθύτατα συγκινητικό έργο, γραμμένο με καθαρή και ακριβέστατη ματιά, που καταφέρνει να θέσει φιλοσοφικά και ηθικά ερωτήματα για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, για την καταστροφή της βιοποικιλότητας, την ανθρώπινη απληστία, τα ζητήματα φύλου στην επιστήμη —για να αναφέρουμε μόνο τα πιο σημαντικά—, χωρίς να γίνεται ποτέ του διδακτικό. Πολύπλοκα από τη μία, αλλά την ίδια στιγμή προσβάσιμα από τον καθένα, τα φιλόδοξα «Έμβια όντα» μάς προσφέρουν μια λυρική και συναρπαστική αφήγηση που τιμά τη μνήμη ενός χαμένου είδους, καλώντας ταυτόχρονα τον αναγνώστη να προβληματιστεί για τις συνέπειες των πράξεών του — των πράξεών μας, ημών των ανθρώπων.
Πολύπλοκα από τη μία, αλλά την ίδια στιγμή προσβάσιμα από τον καθένα, τα φιλόδοξα «Έμβια όντα» μάς προσφέρουν μια λυρική και συναρπαστική αφήγηση που τιμά τη μνήμη ενός χαμένου είδους, καλώντας ταυτόχρονα τον αναγνώστη να προβληματιστεί για τις συνέπειες των πράξεών του — των πράξεών μας, ημών των ανθρώπων
Για να συνοψίσουμε: η Τούρπεϊνεν δεν γράφει απλώς για ένα είδος που χάθηκε· γράφει για τις ανθρώπινες επιδιώξεις —της γνώσης, της εξουσίας, της επεμβατικότητας— και για το πώς αυτές συγκρούονται με τη φύση: μια ισχυρή μεταφορά της ευαλωτότητας της φύσης απέναντι στην ανθρώπινη επέμβαση. Δεν μιλάμε εδώ μόνο για ένα καλό ιστορικό/οικολογικό μυθιστόρημα, αλλά για ένα έργο που ενεργοποιεί τη συνείδηση — περιβαλλοντική, ηθική, ανθρώπινη. Κι αυτό αξίζει πολύ, και οι αναγνώστες το επιβραβεύουν.
Δίνουμε όμως τον λόγο στη μεταφράστρια του βιβλίου, Βίκυ Αλυσσανδράκη — που ΚΑΙ εδώ κάνει αξιοθαύμαστη δουλειά. Την ευχαριστούμε πολύ για τον χρόνο της, και για όσα είχε την καλοσύνη να μας πει:
«Πώς μπορεί μια αγελάδα να γίνει το νήμα που συνδέει έναν Γερμανό φυσιοδίφη που ταξιδεύει στα παγωμένα νερά του Αρκτικού Ωκεανού ως μέλος της αποστολής τού Βίτους Μπέρινγκ, με την οικογένεια ενός Φινλανδού κυβερνήτη της Αλάσκας στην αυγή της βιομηχανικής επανάστασης, μία σχεδιάστρια της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα που ζωγραφίζει φυτά και σπάνια ζώα, έναν συντηρητή του Ωολογικού Μουσείου του Ελσίνκι τη δεκαετία του ’50 κι έναν σύγχρονο έφορο στο μουσείο φυσικής ιστορίας, που κάθε νύχτα παίζει μουσική χτυπώντας σπονδύλους και θώρακες απολιθωμένων σκελετών;
»Φυσικά και μπορεί! Αν αυτή η αγελάδα είναι η θαλάσσια αγελάδα του Στέλερ! Αυτή η σπάνια, αλλόκοτη και σχεδόν μυθική πρωταγωνίστρια ήταν η αφορμή να γραφτεί το πιο παράξενο, το πιο ενδιαφέρον, αλλά και το πιο δύσκολο βιβλίο που έχω μεταφράσει ποτέ! Η (νεαρή) συγγραφέας Ίιντα Τούρπεϊνεν έχει καταφέρει να συνθέσει έναν ευφάνταστο, σχεδόν ονειρικό, καμβά, που ακροβατεί ανάμεσα στην επιστήμη, την ιστορία, τη λογοτεχνία, την ποίηση και το παραμύθι.
Η (νεαρή) συγγραφέας Ίιντα Τούρπεϊνεν έχει καταφέρει να συνθέσει έναν ευφάνταστο, σχεδόν ονειρικό, καμβά, που ακροβατεί ανάμεσα στην επιστήμη, την ιστορία, τη λογοτεχνία, την ποίηση και το παραμύθι
Όλα τα πρόσωπα που αναφέρονται στις τέσσερις —ασύνδετες με την πρώτη ματιά— ιστορίες της είναι υπαρκτά. Το ίδιο και τα παράξενα, έως και μυθικά ζώα και φυτά. Κι αυτό ήταν κάτι που με έκανε πραγματικά να τρομάξω, όταν αναλογίστηκα πόσες ώρες έρευνας της συγγραφέως κρύβονται πίσω απ’ τις αράδες αυτού του βιβλίου… και καθώς καταλάβαινα πόσες ώρες έρευνας από μέρους μου έπρεπε να χωρέσουν σε κάθε μεταφρασμένη σελίδα του! Πέρα από τα λεξικά και τα παράθυρα που είχα ανοιχτά στον υπολογιστή μου, δούλευα όντας σε άμεση και διαρκή επαφή με τρία άτομα:
»Τη Ρηγίνα Μπουνταλά, μία αρχαιολόγο και έμπειρη καραβομαραγκό από τη Σκόπελο, για να μου εξηγεί όρους ναυπηγικής και ναυσιπλοΐας του 18ου και 19ου αιώνα. Τον Δημήτρη Μπαλτά, διδάκτορα φιλοσοφίας και μεταφραστή από τα ρωσικά, για να μου εξηγεί κάθε θεσμό και κάθε διάταγμα της τσαρικής γραφειοκρατίας στη Ρωσία του Μεγάλου Πέτρου. Και τη Λία Αλυσσανδράκη, διδάκτορα Μικροβιολογίας (και κατά τύχη και μαμά μου), για να μου δίνει στα ελληνικά όρους κυτταρολογίας, βιοπαλαιοντολογίας και εξέλιξης των ειδών. Η μετάφραση χωρίς την πολύτιμη βοήθειά τους θα ήταν αδύνατη. Αδύνατη θα ήταν και χωρίς την ανεκτίμητη βοήθεια και την εξαιρετική δουλειά της Λένιας Μαζαράκη, επιμελήτριας του βιβλίου, που δεν αφήνει να της ξεφύγει τίποτα! Ούτε μισή τελεία. Ούτε η πιο άγνωστη φυλή ιθαγενών της Σιβηρίας — τρεις ώρες ψάχναμε τους Τελεούτιους!
»Τώρα τι να σας πω; Εμένα μού είπαν να γράψω κάτι για το βιβλίο κι εγώ έγραψα τον πόνο μου! Παρ’ όλα αυτά, ελπίζω να το διαβάσετε! Γιατί το συστήνω ανεπιφύλακτα!»
Διαβάστε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:
Ο καθαρισμός των οστών είναι δύσκολη κι επίπονη δουλειά, και δεν τελειώνει γρήγορα. Ο Στέλερ αρχίζει να μιλάει για ν’ αποσπάσει την προσοχή του από τους γλάρους που σουλατσάρουν γύρω του και να ξεχάσει τους πονεμένους του μυς. Ξεκινάει λέγοντας μια συνταγή για την παρασκευή σαπουνιού με αρσενικό. Κόβει τένοντες και εξηγεί το σύστημα κατάταξης των ειδών του Λινναίου, σκάβει μέσα στο κρανίο και μιλάει ακατάπαυστα για τα είδη που έχει ανακαλύψει και, καθώς ξεχωρίζει τα οστά από τους χόνδρους μ’ ένα απίστευτα κοφτερό μαχαίρι, μιλάει στο κουφάρι της θαλάσσιας αγελάδας για τα φύκια και τα ορυκτά, για την ανατομία των φωκοειδών, για τις μεταναστευτικές πορείες των φαλαινών και τους σπόρους των χόρτων, για το πώς μεταναστεύουν οι κορήγονοι ακολουθώντας τα ρεύματα. Διηγείται στη θαλάσσια αγελάδα το ταξίδι τους, μιλάει για το νερό που μολύνθηκε στα βαρέλια και για τους συντρόφους του που σάπισαν νεκροί στ’ αμπάρια του πλοίου, για τα παιδικά του χρόνια στο Βίντσχαϊμ, για τη γυναίκα του και για όλα όσα ήθελε ακόμα να διηγηθεί στον Τόμα Λέπκιν. Εξηγεί στη θαλάσσια αγελάδα γιατί χρειάστηκε να τη σκοτώσει, της λέει πως μια μέρα θα αναγνωριστεί από την Αυτοκρατορική Ακαδημία Επιστημών. Κι η θαλάσσια αγελάδα ακούει. Και μια μέρα μπορεί και ν’ απαντήσει.
Νά και το οπισθόφυλλο:
Από τις παγωμένες θάλασσες της Αρκτικής και τη ρωσική Αλάσκα στην Ευρώπη τού σήμερα, ένα εκπληκτικό ντεμπούτο που εξερευνά ένα από τα συναρπαστικότερα ζώα της ιστορίας και τις ανθρώπινες ζωές που άλλαξε η ανακάλυψη μα και η εξαφάνισή του.
Το 1741 ο φυσιοδίφης και θεολόγος Γκέοργκ Βίλχελμ Στέλερ εντάσσεται στη Μεγάλη Βόρεια Αποστολή, καθώς ο καπετάνιος Βίτους Μπέρινγκ και το πλήρωμά του ερευνούν μια θαλάσσια διαδρομή από την Ασία στην Αμερική. Αν και δεν φτάνουν ποτέ στον προορισμό τους, κάνουν μια μοναδική ανακάλυψη: τη θαλάσσια αγελάδα του Στέλερ.
Το 1859 ο Γιούαν Χάμπους Φούρουγελμ, ο Φινλανδός κυβερνήτης του ρωσικού τμήματος της Αλάσκας, αναθέτει στους άντρες του να βρουν τον σκελετό του τεράστιου θηλαστικού, που φημολογείται ότι εξαφανίστηκε πριν από εκατό χρόνια.
Το 1952 ο Γιον Γκρένβαλ, συντηρητής στο Φινλανδικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, αναλαμβάνει να επανασυναρμολογήσει τον σκελετό του εξαφανισμένου κήτους.
Ένα λογοτεχνικό επίτευγμα μέσα από την περιπετειώδη καταγραφή τριών αιώνων ανακαλύψεων. Μια ιστορία για το θαύμα της βιοποικιλότητας και την ικανότητα της φύσης να επουλώνει τις πληγές που της προκαλούν η υπέρμετρη ανθρώπινη φιλοδοξία και η απληστία της επιστήμης.
Και ένα μικρό βιογραφικό της συγγραφέως:
Η Iida Turpeinen γεννήθηκε το 1987 στο Ελσίνκι. Ως συγγραφέας, αντλεί έμπνευση από τις λογοτεχνικές δυνατότητες της επιστημονικής έρευνας και τα παράξενα συμβάντα της ιστορίας της επιστήμης. Το 2014 κέρδισε τον Διαγωνισμό Νέων Συγγραφέων J. H. Erkko για διηγήματα που εξερευνούν τη σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης. Το πρώτο της μυθιστόρημα, «Έμβια όντα», πήρε το Βραβείο Helsingin Sanomat και ήταν υποψήφιο για τα Βραβεία Finlandia και Torch-Bearer.
Βρείτε το στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας, ή όπου αλλού σάς αρέσει να προμηθεύεστε τα βιβλία σας.
Με αφορμή το βιβλίο «Με τη δική σου ματιά μονάχα», η συγγραφέας μιλά αποκλειστικά στην Athens Voice για την πρόκληση να μετατρέψει την κρυφή ζωή της Μάιερ σε μια δυνατή μυθοπλαστική αφήγηση
Η συλλογή διηγημάτων «Οι Αόρατοι της Γης» είναι το αποτέλεσμα του δημιουργικού διαλόγου των συγγραφέων με ένα έργο της ομότιτλης έκθεσης της Σμαρώς Τζενανίδου
Ο συγγραφέας και μεταφραστής μιλά για το νέο του μεταφραστικό έργο, τη συλλογή του Γεωργιανού συγγραφέα Έρλομ Αχβλεντιάνι «Ο άντρας που έχασε τα λογικά του», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.
14°
