Η Νόρα και η Στέλλα στο παράθυρο: Το meta-κόμικ ebook του Μανώλη Ζαχαριουδάκη

Ο Μανώλης Ζαχαριουδάκης, αγαπημένος εικαστικός και δημιουργός, που κινείται ανάμεσα σε παραδοσιακά και νέα υλικά αλλά και τη σύγχρονη τεχνολογία, έφτιαξε ένα κόμικ, ας το πούμε, σε ψηφιακή μορφή: «Nora and Stella by the window» (Η Νόρα και η Στέλλα στο παράθυρο). Ανάμεσα σε κείμενα και gifs, που μπορείς να τα κοιτάζεις υπνωτισμένος για ώρα, βάζει τις δύο ηρωίδες του, παρμένες από τη λογοτεχνία και το θέατρο, να ξεκινούν ένα ταξίδι απίθανης αναζήτησης περί τέχνης.

Ρωτήσαμε τον Μανώλη Ζαχαριουδάκη τι είναι «Η Νόρα και η Στέλλα στο παράθυρο»

«Έφτιαξα ένα ebook, κάτι σαν graphic novel. Είναι στα αγγλικά. Με δύο πρόσωπα. Η μία είναι η Στέλλα / η κυρία Κούλα / η Πόρσια. Η άλλη είναι η Νόρα / η Λάλα / η Νερίσσα. Η ιστορία είναι το “Κουκλόσπιτο” του Χ. Ίψεν, το “Λεωφορείον ο Πόθος” του Τ. Ουίλιαμς, οι “Έξι νύχτες στην Ακρόπολη” του Γ. Σεφέρη, ο “Έμπορος της Βενετίας” του Σαίξπηρ και η “Κυρία Κούλα” του Μ. Κουμανταρέα. Με ερωτήματα: μοντέρνα ή εννοιολογική τέχνη; Τέχνη ή καλλιτέχνες;

Χρησιμοποίησα τα παραπάνω βιβλία για να φτιάξω την ιστορία, και έβαλα και θέματα που με αφορούν προσωπικά, δηλαδή θέματα της τέχνης. Όλα είναι σε μορφή διαλόγου, που μου φάνηκε πως ταιριάζει περισσότερο. Το έγραψα στα ελληνικά αλλά το τελείωσα στα αγγλικά – από τη μία, υπάρχουν περισσότερα βοηθήματα στα αγγλικά από την άλλη, νομίζω πως το αναγνωστικό κοινό για τέτοιου είδους βιβλία είναι πολύ μικρό. Με τ' αγγλικά ελπίζω να έχει μια καλύτερη τύχη. Όλες οι εικόνες είναι κινούμενες ως gifs και όχι ως βίντεο, γιατί νομίζω είναι ελαφρότερες, και μερικές γιατί είναι μόνο 2-3 καρέ».

Οι δύο γυναίκες ξαναζούν με θράσος και χιούμορ, έξω από τα έργα που τις γνωρίσαμε και μέσα σε έναν τρελό κόσμο, μια περιπλάνηση στην κουλτούρα της τέχνης. Η Φλωρεντία γίνεται σκηνικό για ένα ειρωνικό σεμινάριο στις αποικιακές τέχνες, η Αθήνα χώρος ενδοσκόπησης αλά Καβάφης, και η Βενετία τόπος όπου η αγάπη ψηφιοποιείται και μετατρέπεται σε περιουσιακό στοιχείο. Μια μεταμοντέρνα όπερα σε τόπους φορτισμένους, με βαριά πολιτισμική ιστορία. Θα μπορούσε να είναι ένα ταξιδιωτικό ημερολόγιο γραμμένο από τον Γιώργο Σεφέρη και σκηνοθετημένο από τον Γκοντάρ. Πρόκειται για ένα έργο που δεν θέλει να σε οδηγήσει κάπου, αλλά να σε αφήσει να χαθείς, αναγνωρίζοντας ότι «δεν υπάρχει κλειδί, γιατί δεν υπάρχει πόρτα».

Φυσικά, ζήτησα διευκρινίσεις…

Λες κάπου, σχεδόν με πίκρα: «Η τέχνη είναι σαν τις ταινίες· τελειώνει απότομα». Πώς ήξερες ότι η ιστορία της Νόρας και της Στέλλας είχε τελειώσει; Το αποφάσισες εσύ ή σου το ψιθύρισε η ίδια η ιστορία;

Σε αυτή την περίπτωση, η αφήγηση είναι κυκλική, έρχεται το τέλος όταν βρίσκονται ξανά εκεί που ξεκίνησαν, μετά θα ξανακάνουν τα ίδια, ίσως σε άλλο επίπεδο. Δεν εντάσσεται στην κατηγορία  «πρόβλημα- κορύφωση -λύση», αλλά στην «τι είμαι, πού είμαι, πώς είναι;»

Τα τραγούδια που σπέρνεις στο κείμενο –από Ramones μέχρι Malvina Reynolds– λειτουργούν ως ένα ιδιότυπο soundtrack. Τα είχες εξαρχής στο μυαλό σου ή μπήκαν καθώς έγραφες; Θα τα αποκαλούσες «σχόλια», «διάθεση» ή κάτι σαν οδηγίες σκηνοθεσίας για το μυαλό του αναγνώστη;

Λειτουργούν ως ένα είδος soundtrack, είναι από τα τραγούδια που μου αρέσουν. Τα διάλεξα κυρίως για τους στίχους και τους τίτλους τους, αφού δεν ακούγονται. Όποιος τα αναγνωρίσει, τα θυμάται ή θα βρει τρόπο να τα ακούσει, θα έχει ένα παραπάνω συναίσθημα.

Υπάρχει η αίσθηση του αυτοσχεδιασμού αλλά και του πολύ αυστηρού μοντάζ. Μπορείς να μας πεις με ποια σειρά δούλεψες; Πρώτα τα κείμενα και μετά οι εικόνες; Ή προέκυψαν ταυτόχρονα;

Φαντάστηκα έναν καθησυχαστικό κινηματογραφικό ρυθμό. Οι εικόνες προϋπήρχαν, συλλέγω εικόνες από το Ίντερνετ, τις τροποποιώ και φτιάχνω νέες, αυτή είναι η δουλειά μου. Στη συνέχεια επεξεργάστηκα ξανά όλες τις εικόνες και τους έδωσα κίνηση για να δέσουν με το κείμενο. Το βάρος δόθηκε στις εικόνες, το κείμενο λειτουργεί ως λογοτεχνικό κολάζ, αν μπορεί να υπάρξει τέτοιος όρος.

Πόσο καιρό δούλευες το έργο; Ήταν συνεχής η ροή ή κάτι στο οποίο επανερχόσουν σταδιακά σαν να έφτιαχνες κόμικ στο πίσω μέρος του τετραδίου σου;

Νομίζω ότι το δούλευα περίπου για δέκα χρόνια, όχι όμως συνεχώς. Υπήρχε πάρα πολύ υλικό και ήταν δύσκολο να δέσουν όλα σε μια ιστορία. Δυσκολεύτηκα, αλλά άφησα έξω πολλές εικόνες και μεγάλα κομμάτια από τα κείμενα.

Στη σελίδα 73 λες ότι «ο Σαίξπηρ ήξερε από υπολογιστές». Αυτό το πάντρεμα του κλασικού με το τεχνολογικό διατρέχει όλο το έργο. Είναι αυτός ο τρόπος που βλέπεις και την τέχνη πια; Ένα remix με glitch και μπαρόκ;

 Έτσι βλέπω όλη την τέχνη κι έτσι λειτουργώ στα έργα μου. Δουλεύω στον υπολογιστή με τα NFT, αλλά μαζεύω και ξύλα από την παραλία, καλάμια και κλαδιά για να ζωγραφίσω και να κάνω κατασκευές, υφαίνω  στον αργαλειό αλλά ζωγραφίζω και στο τάμπλετ. Αυτό το remix δηλώνει πως σε όλα μπορεί να βρεθεί τέχνη.

Στο έργο γίνεται πολύς λόγος για την «έννοια της τέχνης» και για το τι αξίζει να λέγεται «τέχνη». Τελικά εσύ, μετά από αυτό το ταξίδι με τη Νόρα και τη Στέλλα, κατέληξες κάπου; Ή τουλάχιστον, βαρέθηκες ν’ αναρωτιέσαι;

Η τέχνη αλλάζει μέσα στους αιώνες, αλλά ο καλλιτέχνης δεν είναι τόσο ευέλικτος ώστε να δεχθεί τις αλλαγές. Μόνο τη δική του τέχνη καταλαβαίνει ως τέχνη. Βλέπει καταστροφή, παρακμή και στο τέλος ξαναβρίσκει το νόημα ή ξαναπιάνει το νήμα, και ελπίζει πάλι.

Οι διάλογοι των δύο γυναικών είναι πυκνοί, φευγάτοι, έξυπνοι αλλά και βαθιά ειρωνικοί. Πώς γράφτηκαν; Τους άκουγες στο κεφάλι σου σαν φωνές ή τους δούλεψες ως σεναριακή σύνθεση;

Ο διάλογος μου φάνηκε ο πιο εύκολος τρόπος να πω ό,τι θέλω. (Μάλλον πήρα την ιδέα απο το «Ζακ ο μοιρολάτρης» του Ντιντερό.) Με τον διάλογο είχα θέση και αντίθεση σε μια παράγραφο. Είναι μόνο απόψεις,  χωρίς να χρειάζονται εξηγήσεις. Αισθάνομαι πως έχω ακούσει τους διαλόγους.

Η επιλογή του να χωρίσεις το έργο σε μικρές «σελίδες-καρέ» δίνει έναν ρυθμό σαν animation ή ταινία με μικρές, σύντομες σκηνές. Γιατί αυτή η φόρμα; Ήταν αισθητική ανάγκη ή πρακτική λύση;

Είναι μικρές σύντομες σκηνές. Στο σινεμά μού αρέσει πολύ αυτό. Αλλά αυτό το ebook είναι κοντά και στο κόμικ – ένα καρέ για κάθε κίνηση, που μπορείς να το βλέπεις και να το παρατηρείς όση ώρα θέλεις, εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι συμβαίνει στο βίντεο.

Αν σου έλεγα ότι το έργο σου μοιάζει με κάτι ανάμεσα σε Άμλετ και Instagram reel, θα το έπαιρνες ως προσβολή ή ως έπαινο;

Σίγουρα θα το έπαιρνα ως κοπλιμέντο. Πολλά καρεδάκια πρώτα παρουσιάστηκαν σε κάποια μορφή στο Facebook και το Instagram. Σε αυτό το ebook έχω χρησιμοποιήσει κομμάτια από τον «Έμπορο της Βενετίας» και στο επόμενο θα χρησιμοποιήσω κείμενα από την «Τρικυμία». 

Info

Το βιβλίο μπορείτε να το βρείτε στο msaz-.gumroad και στο books.apple