Η Σοφία Βαρβιτσιώτη γράφει για όλα εκείνα που φοβόσουν να ρωτήσεις

Υπάρχουν εκείνες οι μέρες που ο κόσμος μοιάζει σύνθετος, περίπλοκος, που προσπαθείς να τον καταλάβεις, αλλά τελικά μπερδεύεσαι περισσότερο. Έρχεσαι αντιμέτωπος με έννοιες δυσνόητες, και κάποιες από αυτές σε διχάζουν. Τι θα συνέβαινε αν αποφάσιζες να δώσεις μια απάντηση σε όλα αυτά κάνοντας το αυτονόητο: να ρωτήσεις; Να κάνεις αυτό που πολλοί φοβηθήκαμε, επειδή σκεφτήκαμε ότι είναι «ντροπή» να μη γνωρίζεις κάτι. Η 18χρονη Σοφία Βαρβιτσιώτη κυκλοφορεί το πρώτο της βιβλίο, με τίτλο «Ρωτάω για να καταλάβω τον κόσμο», και μέσα σε 46 σελίδες γράφει για όλα εκείνα τα αναπάντητα ερωτήματα που είχε η ίδια ως παιδί και που σήμερα έχει η μικρότερη αδερφή της.

Ένα βιβλίο για το πώς αντιλαμβάνεται ένα παιδί τη σημερινή κοινωνία, την καθημερινότητα και πώς την εξηγεί μια έφηβη, δίχως να κρύβει την αλήθεια. Η Σοφία Βαρβιτσιώτη μάς μιλάει για το πώς αποφάσισε να γράψει αυτό το βιβλίο, απαντάει στο αν τελικά η γενιά των social media εξακολουθεί να διαβάζει και εξηγεί γιατί τελικά φοβόμαστε να κάνουμε ερωτήσεις – ανεξαρτήτως ηλικίας. 

Το βιβλίο σου λέγεται «Ρωτάω για να καταλάβω τον κόσμο». Ως παιδί, ποια θυμάσαι να είναι η πρώτη ή μεγαλύτερη απορία σου;
Η πρώτη απορία μου, που τη θυμάμαι έντονα –πρέπει να ήμουν γύρω στα πέντε–, είχε θρησκευτικό περιεχόμενο. Η γιαγιά μου, η Σόφη, ήταν πολύ θρήσκα και μας διηγούνταν συχνά ιστορίες από τη Βίβλο. Σε μια από αυτές τις αφηγήσεις, όταν μου μιλούσε για το φίδι που οδήγησε την Εύα στο να δαγκώσει το απαγορευμένο μήλο, δεν άντεξα και της είπα: «Γιαγιά, σε κορόιδεψαν! Πώς γίνεται ένα φίδι να μιλάει; Τα ζώα δεν μιλάνε». Αυτό το περιστατικό ήταν καθοριστικό, γιατί, χωρίς να το καταλάβω, με έβαλε από νωρίς σε έναν προβληματισμό γύρω από τη θρησκεία και την αλήθεια που κρύβεται πίσω από τις αφηγήσεις. Δεν ήταν μια απλή ερώτηση· ήταν η αρχή μιας διαδρομής εσωτερικής αναζήτησης.

Είσαι μόλις 18 χρονών και ήδη κυκλοφορεί το πρώτο σου βιβλίο. Πότε και πώς γεννήθηκε η επιθυμία για τη συγγραφή του;
Η ιδέα γεννήθηκε μέσα από τον καθημερινό διάλογο με την αδερφή μου. Εκείνη είναι πολύ πιο τολμηρή απ’ ό,τι ήμουν εγώ στην ηλικία της – δεν διστάζει να κάνει τις πιο απρόβλεπτες και δύσκολες ερωτήσεις. Αυτό με συγκινεί, γιατί, ως παιδί, εγώ σιωπούσα. Παρατηρούσα, άκουγα, προσπαθούσα να καταλάβω, αλλά φοβόμουν να ρωτήσω. Ντρεπόμουν.

Το βιβλίο λοιπόν προέκυψε ως μια ανάγκη ν’ απαντήσω σ’ αυτές τις ερωτήσεις – όχι μόνο της αδερφής μου, αλλά και του παιδιού που ήμουν κάποτε. Είναι μια προσπάθεια να γεφυρώσω αυτό το χάσμα ανάμεσα στο «ντρέπομαι να ρωτήσω» και στο «αναζητώ για να καταλάβω».

Σε μια εποχή που η νέα γενιά ασχολείται όλο και περισσότερο με τα social media, υπάρχουν τελικά νέοι που διαβάζουν;
Υπάρχουν δύο αντίθετες αλλά εξίσου πραγματικές πλευρές: Από τη μία, είναι αλήθεια ότι οι γρήγοροι ρυθμοί, η υπερπληροφόρηση και η συνεχής εναλλαγή εικόνων στα social media δυσκολεύουν τη συγκέντρωση. Πολλά παιδιά συνηθίζουν στην άμεση ικανοποίηση και απομακρύνονται από την εμπειρία της ανάγνωσης, που απαιτεί χρόνο, εσωτερικότητα και αντοχή στη σιωπή. Από την άλλη, βλέπουμε φαινόμενα όπως το #BookTok στο TikTok, όπου χιλιάδες νέοι μιλούν για βιβλία, συστήνουν τίτλους, μοιράζονται συναισθήματα και ιδέες. Το βιβλίο δεν έχει εξαφανιστεί, έχει βρει νέο τρόπο να ζει μέσα στον ψηφιακό κόσμο.

Πιστεύω ότι τα social media δεν είναι ο εχθρός της ανάγνωσης, αρκεί να τα δούμε όχι ως ανταγωνιστή, αλλά ως πιθανό δίαυλο. Όταν οι νέοι καταλάβουν ότι η γνώση δεν είναι κάτι βαρετό ή αποκομμένο, αλλά κάτι που τους δίνει ελευθερία, τότε δεν χρειάζεται να τους πείσεις να διαβάσουν – το επιλέγουν οι ίδιοι. Τα βιβλία θα είναι πάντα θεμέλια για την κατανόηση του κόσμου. Και όσο υπάρχει ανάγκη να κατανοούμε, θα υπάρχουν και νέοι που διαβάζουν.

Σχετικό Άρθρο

Βιβλιο Τρεις πρωτοεμφανιζόμενες συγγραφείς μας συστήνονται

A.V. Guest 12.02.2025, 16:23

Πώς καταφέρνεις να ισορροπείς ανάμεσα στη συγγραφή, το σχολείο και τον χρόνο για τον εαυτό σου;
Για μένα αυτά δεν είναι τρία ξεχωριστά πεδία, αντιθέτως, αλληλοσυνδέονται και συχνά εμπλέκονται το ένα στο άλλο. Πρόκειται για ένα ενιαίο σύστημα εμπειριών, που με διαμορφώνει καθημερινά. Για παράδειγμα, ο εθελοντισμός μου στο ορφανοτροφείο «Φιλοθέη η Αθηναία» δεν ήταν απλώς μια ξεχωριστή δραστηριότητα: με βοήθησε να αντιληφθώ με πιο βαθύ τρόπο κοινωνικά ζητήματα που συζητάμε στο σχολείο, να δημιουργήσω ερωτήματα για το κράτος και τη λειτουργία του, και όλα αυτά με κάποιον τρόπο βρήκαν θέση και μέσα στο βιβλίο μου. Με βοήθησαν να βελτιώσω το περιεχόμενο, να σκεφτώ πώς διαβάζουν τα παιδιά με διαφορετικά βιώματα, να κάνω τη γλώσσα μου πιο προσβάσιμη και ουσιαστική. Δεν με εκφράζει το scrolling ή η παθητική συμμετοχή.

Όταν έγινε ο σεισμός στην Τουρκία το 2022, δεν αρκέστηκα στο να κάνω reposts από την ασφάλεια του κινητού μου. Πήγα εκεί. Είδα. Βοήθησα. Και αυτό με άλλαξε. Όλες αυτές οι εμπειρίες επηρεάζουν το πώς γράφω, το πώς σκέφτομαι και το πώς μαθαίνω.

Θα ήθελες να ασχοληθείς επαγγελματικά με τη συγγραφή ή θα ακολουθήσεις κάποια άλλη κατεύθυνση;
Θέλω να σπουδάσω Φιλοσοφία. Με συναρπάζει το να εμβαθύνω στο «γιατί» των πραγμάτων. Η συγγραφή είναι σίγουρα ένα εργαλείο για να εκφράζω τους προβληματισμούς μου, αλλά δεν ξέρω αν θα την ακολουθήσω επαγγελματικά. Θα συνεχίσω βέβαια να γράφω, όχι γιατί πρέπει, αλλά γιατί νιώθω την ανάγκη. Θέλω να ζω με επίγνωση, να αμφισβητώ όσα θεωρούνται δεδομένα, κι αυτό είναι κάτι που η φιλοσοφία θα με ωθήσει να το κάνω καθημερινά.

Ποιος είναι ο αγαπημένος σου συγγραφέας ή το βιβλίο που σε ενέπνευσε να ξεκινήσεις το γράψιμο;
Το βιβλίο που με καθόρισε είναι «Ο ξένος» του Καμύ. Τον διάβασα στην Α' Λυκείου και ένιωσα σαν να έβαλε σε λόγια μια αίσθηση που κουβαλούσα μέσα μου αλλά δεν μπορούσα να εκφράσω: την αμηχανία μπροστά στο παράλογο. Δεν πρόκειται για ένα βιβλίο που απλώς μου άρεσε· είναι ένα βιβλίο που με άλλαξε. Μου έμαθε ότι δεν χρειάζεται να αποδέχεσαι την πραγματικότητα όπως σου τη δίνουν. Μπορείς να αναζητήσεις το δικό σου νόημα. Κι αυτό ήταν ένα είδος απελευθέρωσης.

Πιστεύεις ότι τα παιδιά καταλαβαίνουν καλύτερα τον κόσμο όταν τους μιλάμε πιο «απλά» ή όταν τους λέμε την αλήθεια όπως είναι;
Η απλότητα δεν σημαίνει παραποίηση· σημαίνει καθαρότητα. Πιστεύω βαθιά ότι τα παιδιά μπορούν να καταλάβουν σχεδόν τα πάντα, γιατί η σκέψη τους είναι ανοιχτή, ειλικρινής και πρόθυμη να αναζητήσει νόημα. Το ζήτημα δεν είναι να «προσαρμόσουμε» την αλήθεια σε ηλικία, αλλά να της δώσουμε κατανοητή μορφή χωρίς να αλλοιώσουμε την ουσία της. Αυτός ήταν ο βασικός άξονας του βιβλίου μου: να εξηγεί σύνθετες και συχνά επώδυνες θεματικές, με γλώσσα απλή, όχι απλοϊκή. Να δημιουργεί χώρο και για αυτενέργεια σκέψης.

Δεν χρειάζεται να προστατεύουμε τα παιδιά από την αλήθεια. Αυτό που χρειάζονται είναι τα κατάλληλα εργαλεία για να την κατανοήσουν με τον δικό τους τρόπο, να την επεξεργαστούν με βάση τα βιώματά τους και να τη συνδέσουν με τη δική τους πραγματικότητα. Όπως λέγεται ότι είπε ο Αϊνστάιν – ή ίσως, πιο δίκαια, ο Φάινμαν: «Αν δεν μπορείς να εξηγήσεις κάτι σε ένα πεντάχρονο, τότε δεν το έχεις καταλάβει αρκετά καλά». Και αυτό ισχύει όχι μόνο για τις επιστημονικές έννοιες, αλλά και για τις ηθικές, κοινωνικές, πολιτικές, που επηρεάζουν τη ζωή όλων μας. Δεν είναι «το ένα ή το άλλο» – η απλότητα και η αλήθεια μπορούν (και πρέπει) να συνυπάρχουν.

Ψυχική υγεία, προσφυγική κρίση, ρατσισμός, δικαιώματα ανθρώπων και ζώων, κλιματική αλλαγή και τεχνητή νοημοσύνη: Ποια από τις παραπάνω θεματικές πιστεύεις ότι είναι πιο δύσκολο να καταλάβει σήμερα η νέα γενιά;
Όλες οι παραπάνω θεματικές είναι δύσκολες, όχι επειδή τα παιδιά ή οι νέοι δεν μπορούν να τις καταλάβουν, αλλά γιατί είναι πολυεπίπεδες, συνεχώς εξελισσόμενες και γεμάτες αντιφάσεις. Η τεχνητή νοημοσύνη, για παράδειγμα, δεν είναι απλώς ένα τεχνολογικό επίτευγμα: είναι ένα φαινόμενο που μετασχηματίζει την αγορά εργασίας, τη γνώση, την ηθική. Η κλιματική αλλαγή δεν είναι μόνο οικολογικό ζήτημα: είναι υπαρξιακό, γιατί σχετίζεται με την ίδια μας την επιβίωση. Το προσφυγικό δεν είναι στατιστική: είναι ανθρώπινες ιστορίες ξεριζωμού, φόβου και ελπίδας.

Όσον αφορά τη δική μου γενιά, θεωρώ πως το πιο δύσκολο και συγκεχυμένο θέμα είναι η ψυχική υγεία. Είμαστε η πρώτη γενιά που μεγάλωσε με κινητά, social media και συνεχή ψηφιακή παρουσία από πολύ μικρή ηλικία. Δεν υπήρχε γνώση, ούτε προστασία για το πώς αυτό θα μας επηρεάσει. Οι γονείς δεν ήξεραν πώς να μας καθοδηγήσουν κι εμείς μπήκαμε σε έναν κόσμο όπου η «ασφάλεια του δωματίου» ήταν φαινομενική, γιατί στην πραγματικότητα ήμασταν εκτεθειμένοι σε φωτογραφίες, βίντεο, σχόλια, bullying, ακόμη και σε κινδύνους όπως το hacking ή η παραβίαση της ιδιωτικότητας.

Η ψυχική υγεία, λοιπόν, είναι για εμάς μια σιωπηλή μάχη. Και είναι δύσκολη όχι μόνο επειδή την υποτιμήσαμε για χρόνια, αλλά κι επειδή τα κοινωνικά στερεότυπα τη σκέπαζαν. Το «τ’ αγόρια δεν κλαίνε», το γεγονός ότι οι γονείς συχνά μάλωναν αντί ν’ ακούν, αλλά και η ίδια η έννοια της ψυχικής ισορροπίας, που παρουσιαζόταν ως αδυναμία. Γι’ αυτό και θεωρώ ότι είναι η πιο δύσκολη θεματική, όχι γιατί είναι θεωρητικά περίπλοκη, αλλά γιατί είναι τόσο κοντά μας, που καμιά φορά δεν τη βλέπουμε καθαρά.

Έχεις βρεθεί ποτέ σε θέση να ντρέπεσαι να ρωτήσεις;
Συνέχεια. Όταν ήμουν μικρή και οι μεγάλοι συζητούσαν «σοβαρά» –για πολιτική, κοινωνικά ζητήματα, για πράγματα που δεν καταλάβαινα–, εγώ καθόμουν σιωπηλή. Δεν ήθελα να φανώ «χαζή» ή να κάνω μια ερώτηση που θα προκαλούσε μειδίαμα ή απόρριψη. Προτιμούσα να διαβάζω τις εφημερίδες του πατέρα μου, να ψάχνω μόνη μου απαντήσεις, ακόμα κι αν πολλές φορές μπερδευόμουν περισσότερο. Τώρα που το σκέφτομαι, αυτό που φοβόμουν περισσότερο δεν ήταν η άγνοια, ήταν η αμηχανία της έκθεσης. Μεγαλώνοντας, κατάλαβα ότι το να ρωτάς δεν είναι αδυναμία, είναι χαρακτηριστικό εξυπνάδας και θάρρους. Ρωτάς όταν θες να καταλάβεις, όταν δεν σε ικανοποιεί το αυτονόητο. Ρωτάς όταν σέβεσαι αρκετά τον εαυτό σου ώστε να μη μείνεις στο σκοτάδι. Ρωτάς γιατί σε ενδιαφέρει.

Και αυτή η στάση είναι βαθιά απελευθερωτική. Σήμερα, παρατηρώ ότι η γενιά μου ρωτάει πολύ πιο εύκολα το ΑΙ παρά τους δασκάλους ή τους γονείς. Κι αυτό λέει κάτι. Λέει ότι ίσως, εμείς οι μεγαλύτεροι, δεν καλλιεργήσαμε ένα περιβάλλον που να κάνει το ερώτημα αποδεκτό, χωρίς φόβο και ενοχές. Πιστεύω ότι πρέπει να προωθούμε τον προβληματισμό, όχι να τον τιμωρούμε. Το ίδιο ισχύει και για την αμφισβήτηση: όχι για να καταρρίψουμε απαραίτητα τους κανόνες ή τα στερεότυπα, αλλά για να τα καταλάβουμε, να τα αξιολογήσουμε και –αν χρειαστεί– να τα βελτιώσουμε. Το βιβλίο μου είναι ένας τρόπος να δώσω αυτό το απλό αλλά βαθύ μήνυμα στα παιδιά: δεν υπάρχει ντροπή στο να ρωτάς. Αντίθετα, υπάρχει δύναμη, αυτοσεβασμός και πνευματική περιπέτεια.

Σκέφτεσαι να γράψεις μελλοντικά κάποιο επόμενο βιβλίο;
Ναι, το σκέφτομαι πολύ σοβαρά, κι όχι μόνο ένα. Η εμπειρία μου με τα παιδιά στα σχολεία με συγκίνησε. Το ενδιαφέρον τους, οι ερωτήσεις τους, η επιθυμία τους να καταλάβουν τον κόσμο… με έκαναν να συνειδητοποιήσω ότι υπάρχει πραγματική ανάγκη για τέτοιου είδους περιεχόμενο. Γι’ αυτό και σκέφτομαι να επεκτείνω το υπάρχον βιβλίο σε μια σειρά παιδικών βιβλίων στο ίδιο πνεύμα: να εξηγούν πολύπλοκες έννοιες με απλό, ουσιαστικό και προσιτό τρόπο. Κάθε βιβλίο θα μπορούσε να εστιάζει σε διαφορετικές θεματικές –π.χ. δικαιώματα, δημοκρατία, τεχνολογία, συναισθήματα, πολιτισμός–, με σκοπό να προσφέρει στα παιδιά μια «πυξίδα» για να καταλάβουν τις γρήγορες και συχνά αντιφατικές εξελίξεις γύρω τους.

Ταυτόχρονα, καθώς προχωρώ στις σπουδές μου στη Φιλοσοφία, με ενδιαφέρει ιδιαίτερα να γράψω και ένα βιβλίο για ενήλικες, πιο στοχαστικό και ερευνητικό. Ένα έργο που θα εξετάζει τη σχέση της φιλοσοφικής σκέψης με την τεχνητή νοημοσύνη, ένα από τα πιο επίκαιρα και ταυτόχρονα αινιγματικά ζητήματα της εποχής μας. Πώς η τεχνολογία επηρεάζει την ελευθερία μας, τις αξίες μας, την έννοια της ανθρώπινης συνείδησης; Ποια είναι τα όρια της γνώσης; Μπορεί η φιλοσοφία να μας δώσει εργαλεία να κατανοήσουμε το AI όχι μόνο τεχνικά αλλά και υπαρξιακά; Αν γράψω ξανά –και το θεωρώ σχεδόν βέβαιο–, θα είναι γιατί νιώθω πως υπάρχει κάτι που αξίζει να ειπωθεί. Κι αυτή τη φορά για αναγνώστες κάθε ηλικίας. 

Το βιβλίο, από τις εκδόσεις Οσελότος, απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας έως 12 ετών. Η εικονογράφηση είναι του Λαυρέντη Χωραΐτη και η διόρθωση-επιμέλεια της Όλγας Παλαμήδη. Τα έσοδα από τις πωλήσεις θα διατεθούν για τη στήριξη του ιδρύματος Εστία Κοριτσιού «Αγία Φιλοθέη η Αθηναία».