11+1 αναγνώσεις του χειμώνα που φεύγει

Το έχω ξαναπεί: οι περισσότερες ώρες ανάγνωσης είναι αυτές που αφιερώνω στα μέσα μαζικής μεταφοράς, από και προς τις καθημερινές μου εργασίες. Αυτός είναι και ο λόγος που ακόμη κι αν μου χάριζες ένα αυτοκίνητο, θα συνέχιζα να χρησιμοποιώ τα μέσα. Αυτόν τον χειμώνα είχα τη χαρά να διαβάσω αρκετά βιβλία. Και προτείνω μερικά από αυτά για την άνοιξη που έρχεται.

Θράσος Καμινάκης: Υπνοβάτες. Ημερολόγιο-Νυχτολόγιο 2025 (Tetra). Έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε ημερολόγιο. Ή έστω τέλος πάντων να ονομάζουμε ημερολόγιο αυτό που χρησιμοποιούμε για να καταγράφουμε όσα δυσκολευόμαστε να θυμηθούμε. Στα ημερολόγια οι πέντε ημέρες της εβδομάδας καταλαμβάνουν περισσότερο χώρο από το Σάββατο και ειδικά από την Κυριακή. Κι αυτό προφανώς επειδή είναι πιο εύκολο να θυμάσαι αυτά που στην ελεύθερη μέρα σου «θέλεις» από αυτά που τις καθημερινές “πρέπει” να κάνεις. Όμως ο Θράσος Καμινάκης -with a little help from his friends- δεν δημιουργεί ένα Ημερολόγιο αλλά ένα Νυχτολόγιο, όπου επιπλέον η Κυριακή καταλαμβάνει περισσότερο χώρο από τις άλλες ημέρες ώστε εκεί να καταγράφεις τα όνειρά σου. Μια πολύ όμορφη έκδοση με στίχους, εικόνες και κείμενα του συγγραφέα, που γνωρίσαμε το  «Τρία Δεκαοκτώ», τα διηγήματά του που κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.

William Woodruff: Μια Σύντομη Ιστορία του Σύγχρονου Κόσμου (University Studio Press). Είναι βέβαιο ότι όλο και κάτι ξέρεις για τον σύγχρονο κόσμο: για τη ρωσική αυτοκρατορία, για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, Για την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, για τον Μεσοπόλεμο, για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, για την κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος… Όλο και κάτι πιστεύεις ότι καταλαβαίνεις για τον τρόπο με τον οποίο κινείται ο Κόσμος σήμερα. Κι όμως, διαβάζοντας το βιβλίο του William Woodruff σε επιμέλεια της ελληνικής έκδοσης από τον Λουκιανό Χασιώτη, ανακαλύπτεις ότι όσα γνωρίζεις είναι αποσπασματικά με αποτέλεσμα να μην μπορείς να δημιουργήσεις στο μυαλό σου μιαν ενιαία εικόνα, αυτή που σε βοηθούσε να αναλύεις τη σημερινή πραγματικότητα με επάρκεια. Αυτή είναι η λειτουργία του συγκεκριμένου βιβλίου: σε βοηθάει με εύληπτο τρόπο να εξαλείψεις τα κενά των γνώσεών σου, και περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, να κατανοήσεις τον τρόπο με τον οποίο πορεύεται ο Κόσμος σήμερα.

Hugo von Hofmannsthal, Thomas Mann, Atrthur Schnitzler: Αλλόκοτες Συναντήσεις Με Φαντάσματα (Κίχλη). Δεν ξέρω αν έφταιγε η επιρροή του Charles Dickens και η «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» με τα τρία φαντάσματα που σκορπούν τον τρόμο αλλά αυτό εδώ το μικρό βιβλίο έγινε το πιο αγαπημένο μου ανάγνωσμα για τις μέρες γύρω από τα Χριστούγεννα. Όπως το τοποθετεί ο Γιάννης Κοιλής που υπογράφει το επίμετρο του μικρού αυτού τόμου -ο Κοιλής μαζί με τον Αλέξανδρο Σινιόσογλου υπογράφουν και τη μετάφραση- στα τρία κείμενα που περιλαμβάνονται εδώ, έχουμε να κάνουμε με την αίσθηση του «ανοίκειου», αίσθηση που την ίδια στιγμή σε τρομάζει και σε έλκει. Όσο μεγαλύτερος ο τρόμος, τόσο μεγαλύτερη και η έλξη που αυτός δημιουργεί. Ειδικά στον βαθμό που «στην περίπτωση του ανοίκειου δεν παρέχονται οι δυνατότητες απόκρουσης ή απαλλαγής» (από τα φαντάσματα). Η άνοιξη με τη λίγο πιο μεγάλη σε διάρκεια ημέρα της ίσως καταφέρει να κρατήσει κάθε φάντασμα λίγο μακρύτερα από το προσκέφαλό μας σε σχέση με τον χειμώνα. Εκτός κι αν τα φαντάσματα είναι ευπρόσδεκτα…

Λουίς Μπουνιουέλ: Η Τελευταία Μου Πνοή (Δώμα). Θυμάμαι να έχω σοκαριστεί από τον «Ανδαλουσιανό Σκύλο» του Λουίς Μπουνιουέλ όταν τον είχε μεταδώσει η «Κινηματογραφική Λέσχη» της ΕΡΤ, πίσω στη δεκαετία του ’80. Και η αλήθεια είναι ότι δεν με είχε βοηθήσει ούτε η εισαγωγή του πολύ αγαπητού μου Γιάννη Μπακογιαννόπουλου ώστε να καταλάβω περί τίνος επρόκειτο και να ξεμπλέξω ύστερα τα συναισθήματά μου. Αν και έχω παρακολουθήσει τις συντριπτικά περισσότερες από τις ταινίες του σπουδαίου αυτού σκηνοθέτη, ομολογώ ότι δεν διάβασα το βιβλίο αυτό όταν είχε κυκλοφορήσει από τον Οδυσσέα. Ενδεχομένως καλύτερα, καθώς η μετάφραση του Θάνου Σαμαρτζή με οδήγησε εξαιρετικά όμορφα μέσα από τους δαιδάλους των σκέψεων και των αισθήσεων του Μπουνιουέλ. Τα γεγονότα της προσωπικής ζωής συναντούν τα γεγονότα της πολιτικής και της κοινωνίας για να δημιουργήσουν τις ταινίες, μέρη των οποίων φαντάζουν ακατανόητα χωρίς τα όσα εξιστορεί, αναλύει ή αποκαλύπτει ο μεγάλος σκηνοθέτης στο βιβλίο αυτό. Μερικές από τις αγαπημένες μου ταινίες, όπως το αινιγματικό “Φάντασμα της Ελευθερίας” φωτίζονται με όλα αυτά που θα ήθελα να γνωρίζω όταν τις παρακολουθούσα, εποχή κατά την οποία τα περιοδικά που μπορούσα να συμβουλευτώ ήταν ελάχιστα. Όσο για το διαδίκτυο, ούτε καν υπήρχε…

Νίκος Εγγονόπουλος: À Revoir: Theophilos (Ύψιλον). Ήξερα ότι ο Ελύτης και ο Εμπειρίκος αγαπούσαν ιδιαίτερα τον Θεόφιλο. Είχα επίσης στο πίσω μέρος του μυαλού μου ότι είναι πολύ πιθανό ο Εγγονόπουλος να σχετίζεται στενά με την αισθητική του ζωγράφου από τη Λέσβο, ιδίως μέσω Κόντογλου. Όμως η γνώση μου έφτανε μέχρι εκεί. Αυτοί οι 272 στίχοι του Εγγονόπουλου που μόλις κυκλοφόρησαν σε φιλολογική επιμέλεια και με εξαιρετικό επίμετρο από την Ελισάβετ Αρσενίου δεν ρίχνουν μόνο φως στην ποίηση του Εγγονόπουλου, αλλά και στη ζωγραφική του Θεόφιλου καθώς ο ποιητής θα έλεγε κανείς ότι περιγράφει ποιητικά -όχι ιδιαίτερα υπερρεαλιστικά- και πολύ διεισδυτικά μερικούς από τους πίνακες του Θεόφιλου, που αρκετοί από εμάς έχουν δει αλλά δεν έχουν μελετήσει σε τόσο βάθος. Μια πολύ πλούσια έκδοση που περιλαμβάνει πίνακες του Νίκου Εγγονόπουλου αλλά και χειρόγραφο απόσπασμα από το εν λόγω κείμενο.

Ισμήνη Καρυωτάκη: Sarah En Berlin (Ποταμός). Θα μπορούσε να πει κανείς ότι εδώ δεν είμαι αντικειμενικός. Αγαπώ ιδιαίτερα τη γραφή της Ισμήνης Καρυωτάκη και μάλιστα «Οι Ληστές της Ανθολογίας του Μαύρου Χιούμορ» είναι ένα από τα πιο αγαπημένα μου βιβλία ελληνικής λογοτεχνίας για την δεκαετία που διανύουμε. Επιπλέον, αγαπώ ιδιαίτερα το Βερολίνο αν και δεν έχω ζήσει για τόσο μεγάλο διάστημα ούτε κι έχω προσπαθήσει να αγοράσω σπίτι εκεί, όπως η dama de Neapolis Exarchion, όπως αποκαλούν την αφηγήτρια του βιβλίου, την Ισμήνη δηλαδή, όσοι τη γνωρίζουν στην πανσιόν που μένει προσωρινά. Και η πανσιόν αυτή είναι ακριβώς η Sarah En Berlin του τίτλου. Με αναφορές στον Ερίκ Ρομέρ, στον Γιάννη Σκαρίμπα, στη Βιρτζίνια Γουλφ, στον Βάλτερ Μπέντζαμιν, στο Ράινερ Μαρία Ρίλκε, στον Πέτερ Χάντκε, ακόμα και στον σαξοφωνίστα της jazz, Dexter Gordon, η dama de Neapolis Exarchion περιπλανιέται στο Βερολίνο σαν άλλη Patti Smith του «M Train». Συναντά υπέροχους και λιγότερο υπέροχους ανθρώπους για να μπορέσει στο τέλος -ελέω και της αρχιτεκτονικής της κατάρτισης- να καταλήξει στο «τι είναι πραγματικά σπίτι» για καθέναν από εμάς. Ένα τρυφερό βιβλίο γεμάτο περιπλάνηση, παρατήρηση των τοπίων και των ανθρώπων και αγάπη.

Μαξίμ Μπίλλερ: Ο Λάθος Χαιρετισμός (Εκδόσεις Πατάκη). Άλλο ένα κείμενο που σχετίζεται με το Βερολίνο και μάλιστα στον απόλυτο βαθμό. Μόνο που το Βερολίνο του Μπίλλερ δεν έχει καμία σχέση με αυτό της Καρυωτάκη. Αντί του ρομαντισμού και της αίσθησης μιας ζωντανής πόλης -ακόμη κι αν πρόκειται για το φάντασμα εκείνης που στα τέλη του προηγούμενου αιώνα έμοιαζε να είναι το κέντρο του κόσμου- στον «Λάθος Χαιρετισμό» έχουμε να κάνουμε με μια πόλη γεμάτη κυνισμό και ανθρώπους που θέλουν να βρεθούν στην κορυφή χρησιμοποιώντας κάθε πρόσφορο μέσο. Και για να φτάσουν, είναι αναγκασμένοι να γκρεμίσουν όλους εκείνους που ήδη βρίσκονται εκεί, οι οποίοι με τη σειρά τους δεν θα διστάσουν να χρησιμοποιήσουν κάθε μέσο ώστε να παραμείνουν. Στη συνθήκη του ώριμου καπιταλισμού είμαστε συνηθισμένοι στο να αντιμετωπίζουμε μια τέτοια πραγματικότητα. Όταν όμως δεν πρόκειται για τον κόσμο της αγοράς αλλά για τον κόσμο της συγγραφής και της λογοτεχνίας, τότε μας έρχεται κάπως πιο δύσκολο να το παραδεχτούμς. Δίπλα σ’ αυτούς τους προβληματισμούς από την πλευρά του συγγραφέα, έρχονται και ζητήματα ταυτότητας του γερμανικού λαού, από τον κομμουνισμό και τον ναζισμό μέχρι έναν νέου τύπου εθνικισμό που μοιάζει να αναπτύσσεται στη Γερμανία τα τελευταία χρόνια. Ένα πολύ διεισδυτικό βιβλίο για το παρελθόν και το παρόν του κεντροευρωπαϊκού πολιτισμού.

Βασιλική Πέτσα: Δεν θ’ Αργήσω (Πόλις). Αν υπάρχει κάτι στη Βρετανία που αγαπάω σχεδόν όσο τη μουσική, αυτό είναι το ποδόσφαιρο. Αποκλειστικά το βρετανικό, όχι επειδή εκεί παίζουν καλύτερη μπάλα από αλλού αλλά επειδή στη χώρα αυτή το ποδόσφαιρο είναι ένα σύμπαν που δεν υπάρχει όμοιό του πουθενά. Οι 97 νεκροί του Hillsborough στις 15 Απριλίου του 1989 στον αγώνα ανάμεσα στη Liverpool και τη Nottingham Forest ήταν οι περισσότεροι σε αθλητικό γεγονός στην ιστορία της Βρετανίας, όσο για το τραύμα που άφησε αυτό το γεγονός στους οπαδούς της Liverpool ήταν βαθύτατο: ακριβώς γιατί η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στους οπαδούς μιας βρετανικής ομάδας -ακόμη κι αν κάποιοι συναντιούνται αποκλειστικά πριν από κάθε αγώνα στην τοπική pub- είναι τόσο βαθιά που δύσκολα τη συνειδητοποιεί κάποιος που βρίσκεται έξω από αυτή τη συνθήκη. Το πρώτο πράγμα που μ’ εντυπωσίασε στο βιβλίο αυτό ήταν η βαθιά σχέση που μοιάζει να έχει η Βασιλική Πέτσα με το βρετανικό ποδόσφαιρο. Το αμέσως επόμενο ήταν η γραφή της και το τρίτο και πιο σημαντικό, η συγκίνηση που καταφέρνει να προκαλέσει. Ένα εξαιρετικό βιβλίο που συνδέει με μοναδικό τρόπο κάθε βαθύ συλλογικό τραύμα: από το Hillsborough του 1989 στα Τέμπη του 2023. Και στο σήμερα…

Δημήτρης Καρακίτσος: Αυτός ο Χειμώνας (Αντίποδες). Αν και το προηγούμενο βιβλίο του Καρακίτσου που έχω διαβάσει, ο «Δον Υπαστυνόμος» (Αντίποδες και πάλι) με άφησε αμήχανο και προβληματισμένο, το καινούργιο του το απόλαυσα. Πρόκειται για το πιο χειμερινό από τα βιβλία που παρουσιάζω εδώ, ακριβώς επειδή αναφέρεται απόλυτα σ’ αυτή την εποχή του χρόνου. «Ένας άντρας περνά έναν ολόκληρο χειμώνα ως φύλακας σε ένα απομακρυσμένο χωριό. Ένας ουρανός κάτασπρος και το δάσος απέναντι σαν σε ασπρόμαυρη φωτογραφία. Η βροχή, το χιόνι, ο άνεμος και το κρύο απειλούν να γκρεμίσουν τα πάντα». Κι εκεί που είσαι έτοιμος να πιστέψεις ότι εδώ έχεις να κάνεις μ’ ένα στατικό βιβλίο, ο Καρακίτσος καταφέρνει να στήσει έναν πολύ ενδιαφέροντα ελληνικό επαρχιακό κόσμο, με λίγες σχέσεις και πολλές σκέψεις, έναν κόσμο που μοιάζει ενδεχομένως με τον κόσμο που στήνει ο Σταύρος Τορνές ή ο Αλέξης Δαμιανός. Έναν κόσμο που σε επίπεδο λογοτεχνίας, με έφερε -ανάμεσα σε άλλα- κοντά και στον «Ιάκωβο» του Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου, που είχαν κυκλοφορήσει οι Αντίποδες στην αρχή της εκδοτικής τους διαδρομής.

Δήμητρα Παναγιωτοπούλου: Sha La La (Loggia). Μιλώντας για την ελληνική επαρχία, έρχεται στο μυαλό μου το και «Sha La La» της Δήμητρας Παναγιωτοπούλου. Αν και εκ πρώτης όψεως ο τίτλος δεν παραπέμπει σε βιβλίο που θα μπορούσε να εκτυλίσσεται στην Ελλάδα ο Χ.Π. μ’ ένα ντοσιέ γεμάτο έγγραφα που αφορούν την πώληση του πατρικού του σπιτιού περιπλανιέται στη μεθοριακή γενέθλια πόλη του που έχει αλλάξει ριζικά, παραπατάει, μπερδεύεται και σιγά-σιγά χάνεται σ’ έναν κόσμο που δεν μοιάζει με αυτόν που είχε στον νου του όταν έφτασε εκεί. Η συνεχής πορεία του προς έναν κατεστραμμένο εσωτερικό κόσμο θυμίζει σε σημεία τον τρόπο που ο Γιάννης Σκαρίμπας χειρίζεται τον Αντώνη Σουρούπη, τον κεντρικό του χαρακτήρα στο «Σόλο του Φίγκαρο». Κι αν ο Σουρούπης παίρνει την κάτω βόλτα «με το ντίγκισμα μιας χορδής που έσπασε άξαφνα» ο κόσμος του Χ.Π. φθίνει σιγά-σιγά, σελίδα με τη σελίδα. Η μεγάλη έκπληξη είναι ότι ο τίτλος του βιβλίου έρχεται από ένα από τα καλύτερα τραγούδια μιας εξαιρετικής ελληνικής gothic μπάντας της δεκαετίας του ’80, των South Of No North.

Hiromi Kawakami: Ο Σενσέι και ο Χαρτοφύλακας (Άγρα). Αγαπώ ιδιαίτερα την Ιαπωνία. Την ίδια τη χώρα αλλά και την τέχνη της, τις ξυλογραφίες της για παράδειγμα αλλά και την ποίησή της: τη μοναδικότητα των χαϊκού, για παράδειγμα. Και τη μουσική της. Από το rock των Flower Travellin’ Band και τη jazz της δισκογραφικής εταιρείας Three Blind Mice με ονόματα όπως αυτά του George Osuka ή του Isao Suzuki. Κι από εκεί μέχρι τα manga και τα anime. Μέχρι της ταινίες του Hayao Miyazaki στην Ghibli και τη μουσική του Joe Hisaishi. Και φυσικά τη μουσική του Ryuichi Sakamoto. Επιπλέον, δεν θα μπορούσε παρά να λατρέψει κανείς τη λογοτεχνία της  Γιόκο Ογκάουα και του Χαρούκι Μουρακάμι. Αν εξαιρέσουμε το έντονο μεταφυσικό στοιχείο, πολύ κοντά στον Μουρακάμι στέκεται η Hiromi Kawakami. Και μάλιστα, ενώ ο Μουρακάμι ασχολείται ελάχιστα με τους γυναικείους χαρακτήρες στα βιβλία του, η Kawakami έρχεται να συμπληρώσει το κενό: δείχνει καθαρά όσα σκέφτεται η κεντρική ηρωίδα, αφήνοντας μυστήριο στον τρόπο που συμπεριφέρεται η ανδρική της φιγούρα. Αν και στο «Ο Σενσέι και ο Χαρτοφύλακας» δεν βάζει πολύ μαγικό ρεαλισμό, στο συνολικό της έργο, αυτός δεν λείπει.

Fabio Stassi: Νυχτερινό στη Γαλλία (Ίκαρος). Υπάρχει ένα ιδιαίτερο νοιάξιμο στις μεταφράσεις της Δήμητρας Δότση, όχι μόνο για το συγκεκριμένο βιβλίο που κάθε φορά μεταφράζει αλλά συνολικά για την ιταλική κουλτούρα. Το «Νυχτερινό στη Γαλλία» είναι το πέμπτο βιβλίο του Stassi που η Δότση μεταφράζει στα ελληνικά κι ενώ μοιάζει σχετικά σύντομο και αρκετά απλό στη σύλληψή του, είναι ένα ιδιαίτερα μελετημένο κείμενο. Έχει να κάνει με την έννοια της τυχαιότητας, με την έννοια του λάθους και τον μαγικό τρόπο που μια σειρά από λάθη μπορούν να οδηγήσουν σε μια βαθιά κρυμμένη αλήθεια. Ο Stassi είναι μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση: ένας ποιητής που κρύβεται πίσω από την πεζογραφία. Το βιβλίο κλείνει ως εξής: «Σ’ έψαξα σε κάθε ξενοδοχείο που κοιμήθηκα / σε κάθε πόλη που επισκέφτηκα / σε κάθε βιβλίο που διάβασα / σε κάθε τραγούδι που τραγούδησα / σε κάθε λέξη που είπα / σ’ όλες τις γλώσσες που κατοίκησα / μα ακόμη κι αν μπορούσα να σε συναντήσω, άραγε θα σ’ αναγνώριζα; / Κρίμα, κι έμενε τόσο λίγο / είναι όπως όταν νομίζεις ότι κρατάς στη χούφτα σου μια πεταλούδα / και με μια αθώα σου κίνηση, εκείνη ξεγλιστρά / είναι αλήθεια πως αργούμε πάντα να φτάσουμε σ’ αυτούς που αγαπάμε». Υπέροχο κλείσιμο, υπέροχο κείμενο!