Το δοκίμιο «Ο αιώνιος φασισμός» του Ουμπέρτο Έκο, το βιβλίο «Spin Dictators» των Sergej Guriev - Daniel Treisman και το φασιστικό καθεστώς του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Υπάρχει κάποιο φασιστικό καθεστώς στη σημερινή Ευρώπη; Ένα σύντομο δοκίμιο του Ουμπέρτο Έκο, που γράφτηκε το 1995, ίσως μας δίνει την απάντηση: σύμφωνα με τα κριτήρια του Ιταλού συγγραφέα, που έφυγε από τη ζωή το 2016, η Ρωσία φαίνεται ένα ολοκληρωμένο φασιστικό κράτος. Αν και η Ρωσία έχει περιγραφεί με διάφορους τρόπους —ως κλεπτοκρατία, ως μαφιόζικο κράτος, ως τυραννία, ως νεο-τσαρισμός, ως εθνικιστική δημοκρατία— το σύντομο δοκίμιο του Ουμπέρτο Έκο με τίτλο «Ο αιώνιος φασισμός» την ορίζει ακριβέστερα. Το εν λόγω κείμενο είχε προκύψει από μια ομιλία του σε συμπόσιο του πανεπιστημίου Κολούμπια στην οποία ο Ουμπέρτο Έκο ξεκινούσε από την προσωπική του εμπειρία ―γεννημένος το 1932, είχε περάσει τα πρώτα παιδικά του χρόνια στην εποχή του Μουσολίνι― και συνέχιζε αναλύοντας το φαινόμενο όπως εξελίχθηκε μετά την πολιτική και στρατιωτική του ήττα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της ανάλυσής του ήταν η διαφορά μεταξύ φασισμού και ναζισμού, το ότι ο ναζισμός είχε κωδικοποιηθεί ιδεολογικά μέσα από το σύγγραμμα «Ο αγών μου» του Χίτλερ, ενώ ο φασισμός δεν είχε συγκεκριμένη ιδεολογία. Αυτό τον έκανε, τα πρώτα χρόνια τουλάχιστον, πολύ ελκυστικό σε ανθρώπους που αργότερα αποτροπιάστηκαν από τις ιδέες και τις πράξεις του: μερικοί πλησίασαν τον φασισμό από θρησκευτική πίστη, άλλοι επειδή είχαν σοσιαλιστικά οράματα, άλλοι διότι πίστευαν ότι θα δημιουργούσε ένα «ηθικό» κράτος. Στην πράξη πάντως, όπως έγραφε ο Έκο, ο φασισμός αντλούσε έμπνευση από 13 αρχέτυπα:
Πίστη στην παράδοση και στο παρελθόν που προσλαμβάνεται συνήθως ως «καλύτερο» από το παρόν.
Απόρριψη της νεωτερικότητας και οποιουδήποτε πνεύματος διαφωτισμού.
Ανορθολογισμός, περιφρόνηση για την κριτική σκέψη.
Εξύμνηση της «δράσης» για τη δράση. Ο σκοπός δεν παίζει ρόλο.
Απόρριψη της ποικιλομορφίας (ως αποτέλεσμα του ρατσισμού, της πίστης στο «αίμα»).
Επικέντρωση στην τάξη των μικροαστών η οποία υποτίθεται ότι πληρώνει ακριβά τις οικονομικές κρίσεις και τις πολιτικές πιέσεις.
Συνωμοσιολογία που αφορά τόσο το τοπικό όσο και το διεθνές επίπεδο. Η παράνοια αυτή συνοδεύεται από την ιδέα ότι οι εξωτερικοί εχθροί είναι παντοδύναμοι αλλά ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν πάση θυσία.
Πίστη στην αξία της ιεραρχίας και περιφρόνηση για τους αδύναμους.
Πολεμοχαρές πνεύμα που υποτίθεται ότι θα εκλείψει όταν ο φασισμός σημειώσει την οριστική του νίκη.
Παρόρμηση ηρωισμού και αυτοθυσίας. Η τάση για αυτοθυσία καταλήγει πάντοτε στη θυσία των άλλων.
Ανδροπρέπεια η οποία προκύπτει και τροφοδοτεί την ιδέα του λαϊκού ηρωισμού.
«Ποιοτικός» λαϊκισμός: άρνηση των ατομικών δικαιωμάτων μέσω της αντίληψης ότι ο «λαός» είναι ενιαία οντότητα και εναπόκειται στον ηγέτη να ερμηνεύει και να εκτελεί τη θέλησή του.
Χρήση «νεο-γλώσσας» που προσδίδει διαφορετικό περιεχόμενο σε γνωστές λέξεις, αλλά κυρίως με συντακτικό, γραμματική και λεξιλόγιο αρκετά απλό και φτωχό ώστε να το κατανοούν όλοι.
Ο Sergej Guriev και ο Daniel Treisman σε ένα βιβλίο τους για τα δικτατορικά καθεστώτα με τίτλο «Spin Dictators: The Changing Face of Tyranny in the 21st Century» που κυκλοφόρησε τον περασμένο Απρίλιο, έχουν προσθέσει στα στοιχεία που αναλύει ο Ουμπέρτο Έκο, τον μοντέρνο όρο «spin dictator»: φασιστικό κράτος είναι εκείνο στο οποίο η αλήθεια δεν παίζει κανένα ρόλο, και όπου ένα και μοναδικό άτομο την επεξεργάζεται και την επιβάλλει. Υπό αυτή την έννοια και μόνον, το καθεστώς του Πούτιν θα μπορούσε να οριστεί ως φασιστικό.
7°
