Fritjof Capra «Αφανείς Συνάφειες: μια επιστήμη για το αειφόρο ζην» - Κριτική για το βιβλίο που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ίνδικτος
Η πρόσφατη έκδοση (Μάιος 2022) του βιβλίου του Fritjof Capra, Hidden Connections, στην ελληνική γλώσσα με τίτλο «Αφανείς Συνάφειες: μια επιστήμη για το αειφόρο ζην» είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Πέτρου Πολυχρόνη (1951-2021) κορυφαίου παιδοψυχίατρου, συστημικού θεραπευτή και θεραπευτή ομάδας & οικογένειας, τ. Διευθυντή του Αθηναικού Κέντρου Μελέτης του Ανθρώπου (ΑΚΜΑ). Ο Πέτρος Πολυχρόνης είχε προτείνει την έκδοση του στη σειρά των τίτλων που οι εκδόσεις «Ίνδικτος» εκδίδουν σε συνεργασία με το ΑΚΜΑ. Το βιβλίο εκδόθηκε μετά τον θάνατο του Πέτρου Πολυχρόνη και περιέχει μάλιστα μια ημιτελή συζήτηση μεταξύ του Πέτρου Πολυχρόνη και του συγγραφέα Fritjof Capra ως μικρή εισαγωγή στην ελληνική έκδοση, αλλά και ως ελάχιστο δείγμα της φροντίδας και της έγνοιας του Πέτρου Πολυχρόνη για τον Άλλο.
Στο βιβλίο αυτό ο Capra στοχεύει στο να επεκτείνει στο κοινωνικό πεδίο τον νέο τρόπο κατανόησης της ζωής που εισηγείται η θεωρία της συμπλοκότητας. Ο συγγραφέας προσφέρει ένα εννοιολογικό πλαίσιο που συμπεριλαμβάνει την βιολογική, γνωστική και κοινωνική διάσταση της ζωής. Στόχος του έργου αυτού είναι μια ενοποιημένη ερμηνεία περί της Ζωής, του Νου και της Κοινωνίας αλλά επιπλέον στόχος είναι η παρουσίαση μιας συνεκτικής και συστημικής προσέγγισης σε κρίσιμα ζητήματα των καιρών μας.
Ο Fritjof Capra εμφανίστηκε ως καινοτόμος στοχαστής ήδη από την δεκαετία του 1970 μέσα από το πρώτο συγκλονιστικό του βιβλίο με τίτλο «Το Ταό της Φυσικής» (The Tao of Physics, 1975) στο οποίο συνδέει τις βασικές αρχές της σύγχρονης φυσικής με την ανατολική φιλοσοφία. Το δεύτερο βιβλίο του με τίτλο «Κρίσιμη Καμπή» (The turning point, 1982) συνδέει την επανάσταση στη νεώτερη φυσική με έναν μετασχηματισμό των αντιλήψεων και αξιών στην κοινωνία. Ο Capra μελέτησε αλλαγές ως προς την βασική προσέγγιση στην ιατρική, την ψυχολογία και την οικονομική επιστήμη και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλα τα πεδία αυτά έχουν να κάνουν με ζωντανά κοινωνικά και βιολογικά συστήματα και η «νέα φυσική» ήταν συνεπώς ακατάλληλη ως παράδειγμα και πηγή αναγωγών σε άλλα πεδία. Έτσι η νέα θεώρηση της πραγματικότητας που θα αντικαταστήσει την μηχανιστική κοσμοαντίληψη σε πολλά πεδία αποκαλείται από τον συγγραφέα «μια συστημική θεώρηση της ζωής». Ο Capra παραπέμπει μέσα από τα πρώτα έργα του στην πνευματική παράδοση του «συστημικού σκέπτεσθαι» και υποστηρίζει ότι η φιλοσοφική σχολή της βαθειάς οικολογίας η οποία δεν διαχωρίζει τους ανθρώπους από τη φύση και αναγνωρίζει τις εγγενείς αξίες των εμβίων όντων μπορεί να προσφέρει τα ιδανικά φιλοσοφικά-πνευματικά εργαλεία για ένα νέο ολοκληρωμένο επιστημονικό μοντέλο.
Στο βιβλίο του «Ασαφείς Συνάφειες» ο συγγραφέας σχολιάζει δύο εξελίξεις που ο αντίκτυπος τους στην ευημερία και τον τρόπο ζωής της ανθρωπότητας θα είναι μείζων. Αμφότερες σχετίζονται με τα δίκτυα και ενέχουν ριζικά καινούργιες τεχνολογίες. Η μια είναι η άνοδος του παγκόσμιου καπιταλισμού και η άλλη είναι η δημιουργία αειφόρων κοινοτήτων βασισμένων στην οικολογική παιδεία και την πρακτική του οικοσχεδιασμού. Στόχος της παγκόσμιας οικονομίας είναι η μεγιστοποίηση του πλούτου και της δύναμης των ελίτ ενώ στόχος του οικο-σχεδιασμού είναι η μεγιστοποίηση της αειφορίας του ιστού της ζωής.
Κατά τον συγγραφέα ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια που στέκουν στον δρόμο προς την αειφορία είναι η συνεχιζόμενη αύξηση της υλικής κατανάλωσης με όλες τις σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Όπως επισήμανε ειρωνικά ο Vandava Shiva: «οι πόροι μετακινούνται από τους φτωχούς προς τους πλούσιους και η ρύπανση από τους πλούσιους προς τους φτωχούς». Σημειώνει επίσης ο βιολόγος και περιβαλλοντολόγος David Suzuki ότι εδώ και πολλές δεκαετίες των μέγεθος των οικογενειών έχει συρρικνωθεί κατά 50% (στον Καναδά) αλλά ο βιωτικός τους χώρος έχει διπλασιασθεί, κάθε άτομο χρησιμοποιεί τετραπλάσιο χώρο διότι όλοι μας αγοράζουμε πολλά πράγματα.
Η αποθέωση της υλικής κατανάλωσης έχει βαθειές ιδεολογικές ρίζες που φτάνουν πολύ πέραν της οικονομικής επιστήμης και της πολιτικής. Οι καταβολές δείχνουν να βρίσκονται στην οικονομική σύνδεση του ανδρισμού με τα υλικά υπάρχοντα στις πατριαρχικές κουλτούρες. Ο ανθρωπολόγος David Gilmore διαπίστωσε μεγάλες διαπολιτισμικές ομοιότητες στις «ανδρικές ιδεολογίες» ανά τον κόσμο. Εκτός από τις τυπικές εικόνες ανδρισμού όπως είναι η σωματική δύναμη, η σκληρότητα και η επιθετικότητα ο Gilmore διαπίστωσε ότι οι αληθινοί άνδρες είναι εκ παραδόσεως εκείνοι που παράγουν περισσότερα από όσα καταναλώνουν. Ο συγγραφέας τονίζει ότι η παλαιά σύνδεση του ανδρισμού με την υλική παραγωγή σήμαινε παραγωγή προς όφελος της κοινότητας. Με τον καιρό υπήρξε μια αλλαγή στην εικόνα αυτή, από την παραγωγή προς όφελος των άλλων στην υλική κατοχή χάριν του ίδιου του εαυτού. Ο ανδρισμός μετριόταν πια με βάση την ιδιοκτησία πολύτιμων αγαθών και με βάση την εξουσία απέναντι σε άλλους, ιδιαίτερα στις γυναίκες και τα παιδιά. Στη σύγχρονη κοινωνία, επισημαίνει ο Gilmore, το ανδρικό «μέγεθος» μετριέται ολοένα και περισσότερο με βάση τον υλικό πλούτο. Μεταξύ των πολλών λαικών κινημάτων που εργάζονται για την κοινωνική αλλαγή, το φεμινιστικό και το οικολογικό κίνημα, θεωρεί ο Capra, ότι υπερασπίζονται τον βαθύτερο μετασχηματισμό των αξιών: το πρώτο μέσα από νέο προσδιορισμό των σχέσεων μεταξύ των φύλων και το δεύτερο μέσα από νέο προσδιορισμό της σχέσης μεταξύ των ανθρώπων και της φύσης. Αμφότερα συμβάλλουν σημαντικά στην υπέρβαση του ψυχαναγκασμού μας με την υλική κατανάλωση.
Το βιβλίο αυτό του Capra μεταφράστηκε στα ελληνικά, στην παρούσα έκδοση, σχεδόν 20 χρόνια μετά την πρωτότυπη έκδοση στην αγγλική γλώσσα παραμένει όμως επίκαιρο όσον αφορά το ουσιώδες μοντέλο σχεδιασμού βιώσιμων ανθρώπινων κοινοτήτων. Τονίζει το ουσιώδες ζήτημα ότι η βιωσιμότητα δεν είναι μια ατομική ιδιότητα αλλά σύμπλεγμα σχέσεων καθώς περιλαμβάνει πάντα μια ολόκληρη κοινότητα. Η διατήρηση της ζωής γίνεται μέσα από τη στήριξη των κοινοτήτων.
(*) FritjofCapra. Αφανείς Συνάφειες: μια επιστήμη για το αειφόρο ζην. Μετάφραση: Ξενοφών Κομνηνός. Επιμέλεια: Πέτρος Πολυχρόνης, Κώστας Παπαχριστόπουλος. Εκδόσεις Ίνδικτος, Αθήνα 2022.
Στο βιβλίο του κτηνιάτρου Κλοντ Μπεατά, που μπήκε στη λίστα των πλέον ευπώλητων βιβλίων της Γαλλίας, μαθαίνεις πολλά και άγνωστα μυστικά για τη γάτα σου
12°
