Το «4 3 2 1» του Πολ Όστερ δεν είναι μόνο ένα μυθιστόρημα μεγατόνων!

Συμβαίνει κάτι μαγικό με το «4 3 2 1»: ο όγκος, το βάρος και το μέγεθός του δείχνουν τρομακτικά, μόλις το πιάσεις στα χέρια σου. 1217 σελίδες. Θέλεις να λακίσεις. Σχεδόν λιποψυχείς, οι περισσότεροι φίλοι μου, εξίσου οστεροπαθείς σαν έμενα (σ.σ πάθος στα όρια της αρρώστιας για τον Όστερ, εξ ου και πάσχω από Οστεροπόρωση), λένε: «Α, δεν αμφιβάλουμε πως είναι αριστούργημα, όλοι το λένε. Απλώς θα το διαβάσουμε το καλοκαίρι, που ο χρόνος μας θα είναι περισσότερος. Όστερ χωρίς διακοπές... στις διακοπές»! Το ίδιο ένιωσα κι εγώ. Τρόμο. Αλλά και αδημονία. Για την αναμενόμενη απόλαυση, ένα χρόνο τώρα στο εξωτερικό αναγνώστες και κριτική τον αποθεώνουν. Έπρεπε να εξοικονομήσω χρόνο από άλλες δραστηριότητες, να κόψω σινεμά ή σειρές, να μειώσω τις ώρες ακρόασης μουσικής, να μπορέσω να τον διαβάσω αναπόσπαστα. Η σύντροφός μου, τις δέκα μέρες που κράτησε η ανάγνωση του βιβλίου - εκατό σελίδες και κάτι, ευλαβικής ανάγνωσης κάθε μέρα-  έλεγε σε όσους τη ρωτούσαν τι κάνω: «Είναι καλά, ήσυχος σαν πουλάκι, μου παρέδωσε το τηλεκοντρόλ, δεν γκαρίζουν τα ηχεία μας, μιας και δεν ακούει τους δίσκους του, όχι βρε, δεν είναι άρρωστος, απλά βυθίστηκε στον Όστερ. Καμιά φορά ξυπνάω τα ξημερώματα, χθες στις 5:00 το χάραμα, και δεν το πιστεύω που τον βλέπω να διαβάζει».

Όλοι ευτυχισμένοι στο σπιτικό μας, κι εγώ, κι αυτή, ναι τα κατάφερα. Εξοικονόμησα χρόνο και το απόλαυσα το «4 3 2 1», και βγάζω «πόρισμα», μιας και το τελείωσα: αριστούργημα! Δεν γράφεις και μερικές κουβέντες παραπάνω, μου ζήτησε η Άθενς Βόις, μιας και ετοιμάζαμε και ένα τεύχος αφιερωμένο στα βιβλία; Έγραψα αυτό: Η οικογένεια, ο έρωτας, οι φίλοι, η πόλη, η πολιτική, η λογοτεχνία, τα σπορ και όλα όσα τον καθόρισαν. Ένα επικό μυθιστόρημα, αναμφίβολα το Magnum Opus του Πολ Όστερ, και μάλλον και μεγάλο κομμάτι της αυτοβιογραφίας του. Η ιστορία του Άρτσιμπαλ Φέργκιουσον, όπου ο μετρ παρακολουθεί τη ζωή του από νεογέννητο ώσπου να ενηλικιωθεί. Με μια λεπτή γραμμή να το συνδέει εντέχνως με τον «Φύλακα στη Σίκαλη» του Σάλιντζερ, τα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ», το αμερικάνικο ποδόσφαιρο, το Παρίσι του '60 και την Αμερική του Βιετνάμ, ο Όστερ συγγράφει ίσως το πιο ογκώδες μυθιστόρημα ενηλικίωσης που γράφτηκε ποτέ. Και καλλιτεχνικά, μιας και τα στάνταρ που πιάνει παράγουν υπέρτατη λογοτεχνική αφήγηση, μα και ως προς το μέγεθος της έκδοσης που θα αποζημιώσει τους φίλους του: 1217 σελίδες που, όταν τελειώνουν, παρακαλάς να ήταν άλλες τόσες. Ασύλληπτη γραφή, ασύλληπτη.

Αλλά δεν έγραψα το εξίσου σημαντικό: Όταν τελείωσαν οι 1217 σελίδες, σχεδόν μελαγχόλησα, που δεν ήταν άλλες χίλιες ακόμα. Δεν υπερβάλλω. Οι δέκα μέρες παρέα με τον ήρωα Φέργκιουσον και τις τέσσερις ζωές του έως την ενηλικίωση - σενάρια που του συνέβησαν ή θα μπορούσαν να του συμβούν, μιας και αυτό κατατρέχει εμμονικά τον Πολ Όλστερ, αυτό το what if - θα ήθελα να κρατούσαν κι άλλο. Ναι, αυτό θέλω να πω, ξεκάθαρα: αυτό είναι ένα βιβλίο που δεν σταματά με την ανάγνωση - πέρας του. Κουβαλάς τον Φέργκιουσον, είτε έναν είτε και τους τέσσερις συνεχώς μαζί σου. Σκέφτεσαι με τα λόγια τους, βλέπεις με τα μάτια τους, ερμηνεύεις, επιθυμείς, βολτάρεις, διαβάζεις, χάνεσαι στην πόλη, ταξιδεύεις σαν αυτούς.

Κι όπως κατάλαβες, αυτό δεν είναι μια συνηθισμένη κριτική. Ακριβώς γιατί κι αυτό δεν είναι ένα απλά διαολεμένα υπέροχο βιβλίο. Αυτό είναι μια Βίβλος, ναι. Δίπλα στα Ταξίδια του Γκιούλιβερ και τις περιπέτειες του Χακλμπέρι Φιν, στο ίδιο ράφι με τον Σικαλοφύλακα του Σάλιντζερ, το Let's get lost του Τσετ Μπέικερ, τις ταινίες του Γκοντάρ, σε εκείνο το ράφι που μπορεί να είναι και κανονικό-βιβλιοθήκης, αλλά και ευρύτερο, πιο μεταφυσικό, η ψυχή σου δηλαδή, ε, λοιπόν, εδώ πλέον βρίσκεται αυτό το βιβλίο.

Θέλω επίσης να γράψω για τη μεταφράστρια Μαρία Ξυλούρη. Ή, μάλλον, να τη συγχαρώ και να της αφιερώσω έναν διθύραμβο: Κυρία μου, αυτό είναι ένα έργο ζωής που καταφέρατε. Να χειριστείτε τόσο έξοχα τον μακροπερίοδο λόγο του Όστερ με τέτοια μαεστρία. Τόσο τακτ. Θέλω να σας αφιερώσω τα λόγια του ίδιου του Όστερ, που μόλις προσγειώθηκαν στο μέιλ μου, μιας και σε ένα μήνα που ξεκινά η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, υπάρχει και μια ημερίδα για τη μετάφραση, βασισμένη σε έναν από τους «ορισμούς» που δίνει ο συγγραφέας: «Οι μεταφραστές είναι οι αφανείς ήρωες της λογοτεχνίας, τα συχνά ξεχασμένα όργανα που επιτρέπουν στους διαφορετικούς πολιτισμούς να συνομιλήσουν μεταξύ τους, που μας δίνουν τη δυνατότητα να καταλάβουμε ότι όλοι, από κάθε μέρος του κόσμου, ζούμε στον ίδιο κόσμο».

Πιο λιανά: Αν καθιερώνονταν και ελληνικά μεταφραστικά βραβεία Όσκαρ, η Μαρία Ξυλούρη το είχε για φέτος στο τσεπάκι της. Εν κατακλείδι: Το «4 3 2 1» με τις 1217 σελίδες του είναι ό,τι καλυτερότερο σε ξένη λογοτεχνία μπορεί να διαβάσει ο αναγνώστης του σήμερα. Μέχρι φυσικά το επόμενο καλυτερότερο βιβλίο, αυτό που θα μας συνεπάρει, θα μας ρουφήξει εντός του, θα κοντράρει στα ίσια κάθε άλλη τέχνη, μουσική, κινηματογράφο. Και θα τα νικήσει τίμια και στα ίσια, όπως έκανε στη ζωή μου το «4 3 2 1» και ο Φέργκιουσον. Γιατί αυτό θα πει λογοτεχνία: υπέρτατος τρόπος θέασης και καταγραφής του κόσμου. 

Paul Auster, «4 3 2 1», Μετάφραση: Μαρία Ξυλούρη, εκδόσεις Μεταίχμιο