Τα αγαπημένα βιβλία των λογοκριτών #12

Η πιο σοκαριστική σκηνή ομαδικού βιασμού που θα διαβάσεις ποτέ, ωμή γλώσσα, βία σε όλες τις μορφές της με ιδιαίτερη μνεία στη συζυγική και οικογενειακή βία, πόρνες και τραβεστί, ναρκωτικά παντός είδους, συμμορίες εγκληματιών του δρόμου: όλα τα προαναφερθέντα συνιστούν το ζοφερό σύμπαν ενός βιβλίου που αποτελείται από πολλές διαφορετικές ιστορίες γύρω από τις φτωχογειτονιές του Μπρούκλιν και την εξαθλίωση των ανθρώπων του.

Η εν έτει 1967 δίκη για το σπονδυλωτό μυθιστόρημα του Χιούμπερτ Σέλμπι Τζούνιορ «Τελευταία Έξοδος για το Μπρούκλιν» (Last Exit to Brooklyn, 1964), με σώμα ενόρκων αποκλειστικά αντρικό μάλιστα γιατί ο δικαστής έκρινε πως οι γυναίκες δεν έπρεπε να υποστούν τη φρικτή δοκιμασία της ανάγνωσης του βιβλίου, υπήρξε μία από τις τελευταίες μεγάλες δικαστικές μάχες που κλήθηκε να δώσει ένα βιβλίο για την ελεύθερη και ανεμπόδιστη κυκλοφορία του – στον Δυτικό κόσμο, βεβαίως.

Η αποποινικοποίηση αυτού του μυθιστορήματος σήμανε ουσιαστικά τον θάνατο της λογοκρισίας στην Αγγλία. 'Ενα μυθιστόρημα που ο σερ Μπάζιλ Μπλάκγουελ, ιδρυτής του περίφημου βιβλιοπωλείου Blackwell, ισχυρίστηκε πως τον «εξαχρείωσε και τον διέφθειρε» η ανάγνωσή του.

Μπρούκλιν: Στην καρδιά του κτήνους

Ο Χιούμπερτ Σέλμπι Τζιούνιορ γεννήθηκε στο Μπρούκλιν το 1928 και έζησε από παιδί τον κόσμο που αργότερα περιέγραψε τόσο διεξοδικά και χωρίς εξωραϊσμούς στην «Τελευταία Έξοδο για το Μπρούκλιν». Οι λιμενεργάτες, οι άστεγοι, οι πόρνες, οι νταβατζήδες, οι ναρκομανείς, οι μικροεγκληματίες, οι τραβεστί ήταν όλοι μέρη των φτωχών, λαϊκών, απαίδευτων στρωμάτων με τους οποίους εξοικειώθηκε από πολύ μικρός.

Χιούμπερτ Σέλμπι Τζούνιορ (1928-2004)

Μετά από μία σύντομη θητεία στο Εμπορικό Ναυτικό στα τέλη της δεκαετίας του ‘40, ο Σέλμπι Τζούνιορ προσεβλήθη από φυματίωση. Για περίπου δέκα χρόνια αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας που δεν του επέτρεψαν να ασκήσει κάποιο επάγγελμα. Αντ’ αυτού, κατέληξε να εθιστεί στα παυσίπονα και αργότερα στην ηρωίνη. Και έτσι, στο κατώφλι των τριάντα, χωρίς προοπτικές ή κάποιο σαφές πλάνο ζωής, ο Σέλμπι Τζιούνιορ αποφάσισε να γίνει συγγραφέας. Μερικές από τις πρώτες ιστορίες που δημοσίευσε σε περιοδικά αργότερα συγκεντρώθηκαν στην «Τελευταία Έξοδο».

Χιουμοριστικό σκίτσο του Τζος Πίνκους, που απεικονίζει τρεις από τους ήρωες του βιβλίου, τον μέθυσο συνδικαλιστή Χάρι, την πόρνη Τραλαλά και την τραβεστί Τζορτζέτ

Μία από αυτές, η «Τραλαλά», που πρωτοδημοσιεύτηκε σε ένα λογοτεχνικό περιοδικό το 1961, προκάλεσε ένα μίνι-σκάνδαλο. Η τρομακτική ωμότητα της σκηνής του ομαδικού βιασμού της νεαρής πόρνης Τραλαλά και η εξίσου ωμή, χωρίς φτιασιδώματα και στα όρια της συνειδησιακής ροής γλώσσα του Σέλμπι Τζούνιορ απώθησε τους κριτικούς. Λέγεται πως ο εκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού στο οποίο δημοσιεύτηκε η «Τραλαλά» συνελήφθη επειδή πούλησε τεύχος σε ανήλικο.

Η δίκη στην Αγγλία

Το 1964, κάτω από την παρότρυνση φίλων του, ο Σέλμπι Τζούνιορ εκδίδει την «Τελευταία Έξοδο για το Μπρούκλιν», μία συλλογή από χαλαρά συνδεδεμένες μεταξύ τους ιστορίες για τις πιο σκοτεινές και άγριες πτυχές της γενέτειράς του. Η θρυλική Grove Press, που έχει εκδώσει άλλες αμφιλεγόμενες δουλειές στο παρελθόν, από Τζακ Κέρουακ, Άλεν Γκίνσμπεργκ και Γουίλιαμ Μπάροουζ, μέχρι και την αλογόκριτη έκδοση του "Εραστή της Λαίδης Τσάτερλι" του Ντ. Χ. Λόρενς, αναλαμβάνει την έκδοση του βιβλίου.

Πρώτη έκδοση του βιβλίου (1964)

Στην παραδοσιακά πιο ευαίσθητη σε ζητήματα λογοκρισίας Μεγάλη Βρετανία, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν το ίδιο ομαλά. Η βρετανική έκδοση κυκλοφόρησε το 1966. Πολύ γρήγορα, ο ιδιοκτήτης του φημισμένου βιβλιοπωλείου της Οξφόρδης Blackwell, σερ Μπάζιλ Μπλάκγουελ, έγινε ένας από τους πιο ορκισμένους εχθρούς της «Τελευταία Εξόδου». Έκανε παράπονα στη διεύθυνση της γενικής εισαγγελίας για το περιεχόμενου του βιβλίου.

Έπρεπε όμως να μεσολαβήσει ο σερ Σίριλ Μπλακ, βουλευτής και μέλος των Συντηρητικών, που απευθύνθηκε στο πταισματοδικείο της Μέιπλμπορου Στριτ, στο Σόχο. Ακολούθως, διατάχθηκε ανάκριση, στην οποία έσπευσαν διακεκριμένοι απολογητές όσο και πολέμιοι του βιβλίου – ανάμεσα στους πρώτους ο Άντονι Μπέρτζες, συγγραφέας του θρυλικού «Το Κουρδιστό Πορτοκάλι» και στους δεύτερους ο σερ Μπάζιλ Μπλάκγουελ. Ο τελευταίος δήλωσε ευθαρσώς πως πρόκειται για «μοχθηρό βιβλίο» που θα ήταν ωφέλιμο να εξαφανιστεί για πάντα στη λήθη για το καλό της λογοτεχνίας.

Όπως συμβαίνει και με άλλους "καταραμένους" συγγραφείς, η μορφή του Χιούμπερτ Σέλμπι Τζούνιορ έχει εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες

Ωστόσο, η υπόθεση έλαβε μεγαλύτερες διαστάσεις τον Νοέμβριο του 1967, όταν εκδότης και συγγραφέας παραπέμφθηκαν σε δική, με την κατηγορία ότι είναι άσεμνο- όλα βάσει της διαβόητης Πράξης περί Άσεμνων Εκδόσεων του 1959, που είχε ήδη απειλήσει στο παρελθόν βιβλία όπως ο «Εραστής της Λαίδης Τσάτερλι» του Λόρενς. Τα δύο ερωτήματα που τέθηκαν επί τάπητος στη δίκη ήταν: είναι το βιβλίο άσεμνο και χυδαίο; Ή μήπως έχει κάποια αξία, λογοτεχνική ή κοινωνική, που του χαρίζει «ελαφρυντικά»;

Ο υπερσυντηρητικός δικαστής, Γκράχαμ Ρίτζερς, επικαλέστηκε μία νομοθετική πράξη του 1919 με την οποία μπορούσε να ορίσει ένα σώμα ενόρκων αποτελούμενο αποκλειστικά από άνδρες, προκειμένου, όπως ισχυρίστηκε, να μην εκθέσει γυναίκες στη «φρίκη» της ανάγνωσης της «Τελευταίας Εξόδου». Και πράγματι, σαν για να επιβεβαιώσει τους φόβους του δικαστή, ένας εκ των ενόρκων, ένας επίσκοπος της Εκκλησίας της Αγγλίας, ισχυρίστηκε αργότερα πως η εμπειρία της ανάγνωσης του βιβλίου τον είχε «τραυματίσει».

Η πρώτη βρετανική έκδοση του βιβλίου, που οδηγήθηκε στα δικαστήρια

Ένοχο: αυτή ήταν η ετυμηγορία των ενόρκων εννιά μέρες μετά την έναρξη της δίκης. Βάσει του νόμου, η «Τελευταία Έξοδος για το Μπρούκλιν» απαγορεύτηκε στην Αγγλία, θεωρούμενο βιβλίο «ασεβές» και «ακατάλληλο». Η Grove Press, σε ανακοίνωσή της, ανέφερε, κάπως οργισμένα, πως σε μελλοντική δίκη θα έπρεπε να επιλέγεται μορφωμένο σώμα ενόρκων για να μπορεί να κρίνει πιο σωστά. Η «Έξοδος» απαγορεύτηκε επίσης στην Ιταλία.

Η τελική νίκη

Ευτυχώς, αυτή η ήττα της ελεύθερης έκφρασης αποδείχθηκε βραχύβια. Λίγους μήνες αργότερα, ο δικηγόρος και συγγραφέας Τζον Μόρτιμερ άσκησε έφεση και ένας άλλος δικαστής αναθεώρησε την απόφαση απαγόρευσης.

Η νίκη αυτή ήταν ορόσημο για τους νόμους περί λογοκρισίας στη Βρετανία. Και – όπως με την πλειοψηφία των απαγορευμένων ή λογοκριμένων βιβλίων που έχουν παρουσιαστεί σε αυτή τη στήλη –  έκανε τον Σέλμπι Τζούνιορ «όνομα». Ο συγγραφέας συνέχισε την καριέρα του με εξίσου «ενοχλητικά» βιβλία γύρω από ανθρώπους-ερείπια. Το 1978, κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά του «Ρέκβιεμ για ένα όνειρο», στο οποίο βασίστηκε και η ομώνυμη ζοφερή ταινία του 2000.

Το 1989, η «Τελευταία Έξοδος» μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο, σε σκηνοθεσία Ούλι Έντελ. Για άλλη μια φορά, προκάλεσε σάλο η σκηνή του ομαδικού βιασμού της πόρνης Τραλαλά, την οποία ερμήνευσε η Τζένιφερ Τζέισον Λι. Ευτυχώς, η ταινία δεν αναγκάστηκε να αποδείξει και δικαστικά την αξία της, όπως το βιβλίο από το οποίο προήλθε.

Στιγμιότυπα από την πιο διαβόητη σκηνή της ταινίας (όπως και του βιβλίου): τον ομαδικό βιασμό της Τραλαλά (Τζένιφερ Τζέισον Λι)