Εντυπώσεις από την παράσταση «Η Φάρμα των Ζώων» του Τζωρτζ Όργουελ στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία του Άρη Μπινιάρη.
Η αρχή είναι χαρούμενη, παθιασμένη, οραματική. Ο πληθυσμός αυτής της φάρμας (οι κότες, το άλογο, το γαϊδούρι, η φοράδα, η αγελάδα, η κατσίκα, η γάτα, οι σκύλοι), εμπνέεται και συγκινείται από τα λόγια του Γερο-Στρατηγού (Κώστας Μπερικόπουλος) και ξεσηκώνεται με τραγούδια και ενθουσιασμό για να βάλει τέλος στη δυναστεία και την εκμετάλλευση των ζώων από τους ανθρώπους. Και τα καταφέρνουν, χάρη στους ηγέτες τους, τα γουρούνια: του διανοητή Σνόουμπολ (Μιχάλης Βαλάσογλου) του εργάτη Ναπολέοντα (Προμηθέας Αλειφερόπουλος) και του διπλωμάτη Σκουίλερ (Πάνος Παπαδόπουλος) που συνδυάζουν αποτελεσματικά τα χαρίσματα που έχει ο καθένας και οδηγούν σε νίκη τον ξεσηκωμό των ζώων.
Η νέα πραγματικότητα ξεκινάει με τους καλύτερους οιωνούς και με τους επτά χρυσούς κανόνες που θα ισχύουν στη νέα πραγματικότητα. Όλοι είναι χαρούμενοι, όλοι δουλεύουν με ενθουσιασμό, όλοι νιώθουν ελεύθεροι. Μόνο που αυτό δεν διαρκεί πολύ. Σύντομα έρχονται οι διαφωνίες, οι συγκρούσεις, η γραφειοκρατία, οι νέοι προνομιούχοι, οι συκοφαντίες, οι διώξεις, ακόμα και οι εξαφανίσεις όσων αντιδρούν. Επικρατεί ο Ναπολέων, ο Σνόουμπολ εξαφανίζεται. Όσο για τον Σκουίλερ, είναι η φωνή του νέου καθεστώτος και πάντα βρίσκει τον τρόπο να παρουσιάζει ρόδινα τα πράγματα, ακόμα κι όταν βαφτίζει το κρέας, ψάρι. Μερικά από τα ζώα πείθονται πιο εύκολα ή φοβούνται και πείθονται. Άλλα δεν θέλουν να δουν τα προβλήματα και σκέφτονται πάντα το αρχικό όραμα. Τώρα πια όλοι δουλεύουν σκληρά, το ίδιο σκληρά με την εποχή που δούλευαν για τους ανθρώπους. Όσοι αντιδρούν τιμωρούνται ανάλγητα. Και σ’ αυτή τη φάρμα, που είχαν διώξει τους ανθρώπους, οι τσιμεντόλιθοι υψώνονται πιο απειλητικά και ασφυκτικά, και οι ηγέτες των ζώων κάνουν συμφωνία με τους παλιούς τους εχθρούς, τους ανθρώπους. Και μόνο ένας από τους επτά χρυσούς κανόνες απομένει, αλλαγμένος, στρεβλός: «Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα».
Αυτή είναι «Η φάρμα των ζώων» του εμβληματικό έργο του Τζωρτζ Όργουελ, μια πολιτική αλληγορία, που ολοκληρώθηκε το 1943 και έπειτα από περιπέτειες κυκλοφόρησε το 1945 από έναν μικρό εκδοτικό οίκο, τον Secker&Warburg, αφού κανείς άλλος εκδότης δεν αναλάμβανε την ευθύνη έκδοσης αυτού του κειμένου, που από τότε και μετά έγινε το αγαπημένο βιβλίο εκατομμυρίων ανθρώπων και προέβλεψε όσα χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να φανούν με γυμνό μάτι.
Αυτό το εμβληματικό έργο επέλεξε ο σκηνοθέτης Άρης Μπινιάρης να μεταφέρει στο θέατρο, στη σκηνή «Ελένη Παπαδάκη» του REX, στο Εθνικό Θέατρο. Επιμελήθηκε την πολύ επιτυχημένη θεατρική διασκευή μαζί με τους Έλενα Τριανταφυλλοπούλου και Βύρωνα Θεοδωρόπουλο και έφερε όλη τη φαινομενικά απλοϊκή παιδικότητα αυτής της φάρμας επί σκηνής. Ο Πάρις Μέξης έστησε ένα εύγλωττο όσο και λειτουργικό σκηνικό: έναν περίκλειστο χώρο με πανύψηλες τάβλες περίφραξης και τεράστιους τσιμεντόλιθους στο βάθος (αυτούς που στην πορεία μετακινούνται, ξαναφυλακίζουν και συνθλίβουν τους ενοίκους της φάρμας). Και δούλεψε την παράσταση σε κάθε λεπτομέρεια, γνωρίζοντας ότι έχει μπροστά του ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα: στη λεπτομέρεια της κίνησης (Εύη Οικονόμου) που ήταν διαρκής, εμπνευσμένη και επιτυχημένησε κάθε σημείο της· στη λεπτομέρεια της μουσικής (Φώτης Σιώτας) που συνόδεψε εύστοχα τις φάσεις της μέθεξης και τις φάσεις της διάψευσης και της απογοήτευσης· στη λεπτομέρεια των φωτισμών (Στέλλα Κάλτσου) που έδωσε το περιβάλλον και του παραμυθιού και του εγκλεισμού, και της χαράς και της απελπισίας.
Και βέβαια στη λεπτομέρεια των ερμηνειών (πολύ εύστοχο casting) με μια ομάδα ηθοποιών που ξεπέρασαν τον εαυτό τους και τις προηγούμενες σκηνικές τους εικόνες. Τα… τέσσερα γουρουνάκια αυτού του άλλου παραμυθιού (που δεν έχει καλό τέλος) σήκωσαν, με εξαιρετικό τρόπο, το μεγάλο βάρος της ιστορίας της φάρμας (Κώστας Μπερικόπουλος, Προμηθέας Αλειφερόπουλος, Μιχάλης Βαλάσογλου, Πάνος Παπαδόπουλος). Αλλά πώς να ξεχάσεις τη γάτα της Γρηγορίας Μεθενίτη, την αγελάδα Κλόβερ της Ιωάννας Μαυρέα, τη φοραδίτσα Μόλυ της Ελένης Μπούκλη, (που αναρωτιέται αν μετά την επανάσταση θα μπορεί να φοράει κορδέλες και να τρώει ζάχαρη), το σταχανοβίτικο άλογο Μπόξερ του Γιώργου Τριανταφυλλίδη, τη Μύριελ την κατσίκα της Βάσως Καβαλιεράτου, τον γκρινιάρη γαϊδαράκοΜπέντζαμιν του Μάριου Παναγιώτου και τα σκυλιά που πάντα υπακούουν στο αφεντικό τους (Πάνος Ζυγούρος, Άρης Μπινιάρης).
Ήταν μια παράσταση που με αφηγήθηκε την ιστορία της «Φάρμας των ζώων», την ιστορία των ενθουσιασμών και των διαψεύσεων της ανθρωπότητας, με ενέργεια, με πάθος, με απόλυτη συναίσθηση του βάρους του κειμένου και της ιστορίας που αφηγείται.
Και μάλλον ήταν αυτό το βάρος του κειμένου και όσων αλληγορικά θίγει που μου έφερε μια πικρή γεύση στο στόμα στο τέλος της παράστασης. Ένα κείμενο που αφύπνισε ιδεολογικά τα εφηβικά χρόνια και της δικής μου γενιάς (ανάμεσα σε πολλές άλλες), ένα κείμενο που είχε αφηγηθεί, χρόνια πριν, τις διαψεύσεις (ιδεολογικές, πολιτικές) που συναντήσαμε πολλά χρόνια μετά. Και η αρτιότητα της παράστασης υποχώρησε για λίγο, μπροστά στην αδυσώπητη αλήθεια του κειμένου. Και η δική μου πικρή γεύση συνταίριαξε με το τραγούδι που λένε πικρά, πολύ πικρά, στο τέλος της παράστασης, όσα ζώα έχουν επιβιώσει, όσα έχουν απομείνει: τον νέο ύμνο της φάρμας, που σε τίποτα δεν θύμιζε από πού είχαν ξεκινήσει.
9°
