Είδαμε την παράσταση «Οδύσσεια, Μια ιστορία για το Χόλιγουντ» από τον Κριστόφ Βαρλικόφσκι στην Πειραιώς 260 για το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.
Είναι από τις λίγες φορές που νιώθω εντελώς αμήχανα να περιγράψω αυτό που είδα το βράδυ της Παρασκευής στο Χώρο Δ της Πειραιώς 260. Γιατί ήταν τόσο πυκνό, τόσο γοητευτικά και ευφυώς μπλεγμένα ο μύθος, η ιστορία και η μυθοπλασία σ' αυτή την παράσταση, που βιώνεται κυρίως εγκεφαλικά και συναισθηματικά τη στιγμή που την παρακολουθεί κανείς. Και στη συνέχεια την σκέφτεται...
Ο ανήσυχος Πολωνός σκηνοθέτης, Κριστόφ Βαρλικόφσκι, που πάντα γοητεύεται από τη λογοτεχνία αλλά και την ιστορία, επέλεξε αυτή τη φορά να έχει για όχημά του την ομηρική Οδύσσεια, αλλά και νεότερα βιβλία, όπως το αυτοβιογραφικό βιβλίο μιας Πολωνοεβραίας που περιπλανήθηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και σε χώρες για σώσει τον άντρα της. «Οδύσσεια, Μια ιστορία για το Χόλιγουντ» είναι η παράσταση που παρουσιάζεται αυτές τις μέρες στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και είναι μια συρραφή πολλών παράλληλων ιστοριών, σε διαφορετικό χρόνο, σε διαφορετικούς τόπους, με διαφορετικούς ήρωες, που όλες όμως τις συνδέει ένα πολύκλωνο νήμα: η περιπλάνηση μέχρι την επιστροφή, η διατήρηση της μνήμης στο μεταξύ, η εγκατάσταση και η προσαρμογή σε νέους τόπους, οι μικρές ιστορίες που συγκροτούν μία μεγάλη (του Οδυσσέα και της Πηνελόπης στην Οδύσσεια, της Πολωνοεβραίας Ιζόλδης στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο). Κι όλα αυτα μέσω του θεάτρου αλλά και της κάμερας, που την χειρίζεται εδώ ο Βαρλικόφσκι και θεατρικά και κινηματογραφικά.
Το βασικό σκηνικό της παράστασης, που διαρκώς σύρεται σε όλη την επιφάνεια της σκηνής, είναι ένα τεράστιο κλουβί (μια φυλακή δηλαδή) με ένα μεγάλο κάθισμα σιδηροδρομικού σταθμού στη μέση, όπου οι επιβάτες είναι πλάτη με πλάτη. Η μετακίνηση και ο εγκλεισμός είναι παρόντα εξαρχής και σε όλη τη διάρκεια της παράστασης. «Σε σας θα γυρίσω μετά, μεταμφιεσμένος με άλλο όνομα» λέει ο γηραιός ηθοποιός που επιστρέφει, ως άλλος Οδυσσέας και συναντά τα παιδιά του και τη γυναίκα. Και σ' αυτή τη σκηνή εικονοποιούνται στην οθόνη οι περιπέτειες του Οδυσσέα, φερμένες κάπως στα μέτρα του σύγχρονου γηραιού Οδυσσέα. Και στην άλλη άκρη της σκηνής, μέσα στο κλουβί, υπάρχει μια γυναίκα που βασανίζεται από τους Ναζί. Είναι η Ιζόλδη, που την ώρα του βασανισμού της καταφεύγει στη μνήμη, στη ιαματική μνήμη του παρελθόντος (πώς τρως ένα παγωτό χωνάκι; αναρωτιέται σαν σε παραλήρημα). Τα μικρά ευχάριστα της μνήμης που λειτουργούν επουλωτικά μπροστά στον τρόμο και το φάσμα του θανάτου. Η Ιζόλδη όμως καταφέρνει να επιβιώσει, και δυναμική καθώς είναι σκέφτεται ότι όλα αυτά που έζησε πρέπει να τα μοιραστεί με άλλους, σαν «σύμβουλος επιβίωσης». Βρίσκει έναν συγγραφέα να γράψει την αυτοβιογραφία της, αλλά θέλει το βιβλίο να γίνει ταινία στο Χόλιγουντ και μάλιστα το ρόλο της Ιζόλδης να παίξει η... Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Και θέλει τα χρήματα από το βιβλίο και την ταινία «για τον μελλοντικό οίκο ευγηρίας, για πλαστικές στο πηγούνι και στα βλέφαρα, για τη φροντίδα του άντρα μου όταν καταπέσει».
Και σ' αυτό το σημείο ο Βαρλικόφσκι περνάει στο Χόλιγουντ, στο σήμερα, στον τρόπο που η τέχνη χειρίζεται (ή εμπορεύεται;) τη μνήμη, στον τρόπο που επενδύει στο συναίσθημα του κοινού (δεν είναι τυχαίο ότι η εικόνα στη μεγάλη οθόνη παίρνει το χρώμα της σέπιας κάποια στιγμή, το χρώμα της νοσταλγίας δηλαδή). Σ' αυτή τη σκηνή, απολαυστική και με πολύ χιούμορ, εμφανίζονται η... Ελίζαμπεθ Τέιλορ, ο Ρίτσαρντ Μπάρντον και ο Ρομάν Πολάνσκι, που θα σκηνοθετούσε την ταινία με τη ζωή της Ιζόλδης. Μόνο που ήθελαν να αφηγηθούν τη ζωή της με ό,τι το σημερινό κοινό ζητάει, με ό,τι το σημερινό κοινό γοητεύεται. Η αλήθεια στην τέχνη, η ελαφρότητα χάριν της αγοράς, το συναίσθημα που πάντα πουλάει, τι κάνει η τέχνη με την ιστορία, τη συνολική και την προσωπική, πώς τη διαβάζει, πώς την αφηγείται; Αυτά είναι τα διακυβεύματα αυτής της σκηνής. «Θέλετε να φανταστείτε τη ζωή μου», τους λέει η Ιζόλδη. «Με το Ολοκαύτωμα δεν θα σπάσουν τα ταμεία» απαντάει ο παραγωγός!
Οι σκηνές αλλάζουν και βρισκόμαστε στον Μέλανα Δρυμό, το 1950, στο καλυβάκι του Μάρτιν Χάιντεγκερ και στη συνάντησή του με τον έρωτα της ζωής του και μαθήτριά του, τη Χάννα Αρεντ (από τις ωραίτερες σκηνές της παράστασης). Η μνήμη και ο ρόλος της πάλι παρόντα μέσα από τη ρήση του Αγίου Αυγουστίνου: «Αυτό που διατηρούμε στη μνήμη είναι διαφορετικό από αυτό που ανασύρουμε από τη μνήμη». Και κάπου εκεί έρχεται ο Πάουλ Τσέλαν (που πράγματι συναντήθηκε με τον Χάιντεγκερ) αλλά και ένας βουδιστής μοναχός, που με σαρκασμό και χιούμορ τρολάρει τον ρόλο της φιλοσοφίας στη σύγχρονη ζωή.
Ο Οδυσσέας επανέρχεται, αλλά και το Ολοκαύτωμα, αυτή τη φορά στο πρόσωπο του Κλοντ Λαντσμάν, του δημιουργού του θρυλικού ντοκιμαντέρ για το Ολοκαύτωμα «Σοά», και πλέον το κλουβί είναι ένα δοκιμαστήριο με δεκάδες παντελόνια τζιν, που κρέμονται όπως τα ρούχα των Εβραίων λίγο πριν μπουν στα κρεματόρια. Και κάπου προς το τέλος πάλι με το χιούμορ σχολιάζει τα παιχνίδια της μνήμης, που κάποιες φορές έρχονται σαν φαντάσματα στη ζωή μας.
Είναι μερικά σημεία μόνο από μια παράσταση σύνθετη όσο και απλή, με καθηλωτικές ερμηνείες, με όλα τα συστατικά της παράστασης να έχουν ξεχωριστό ρόλο αλλά και να είναι καθοριστικοί συμμέτοχοι το τελικό αποτέλεσμα. Ήταν μια παράσταση (κλεισμένη για το Φεστιβάλ Αθηνών από την προηγούμενη καλλιτεχνική διεύθυνση, με ενθουσιώδη διαδρομή ήδη και σε άλλους ευρωπαϊκούς σταθμούς) που συνδύασε τον στοχασμό με την τέχνη μ' έναν τρόπο ξεχωριστό, ευφυή, ευαίσθητο, που αξιοποίησε κείμενα και ιδέες και σχολίασε άλλοτε με καυστικό, άλλοτε με πικρό κι άλλοτε με χιουμοριστικό τρόπο σύγχρονες συμπεριφορές, προσωπικές ή συλλογικές.
Μια από τις καλύτερες εμπειρίες του φετινού Φεστιβάλ.
22°
© Magda Hueckel
