Η όπερα «Λεπορέλλα» του Γιώργου Κουρουπού στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε λιμπρέτο Ιουλίτας Ηλιοπούλου και σκηνοθεσία Πάρι Μέξη
Ένας αποτυχημένος γάμος ενός δυστυχισμένου και άτεκνου ζευγαριού και μία κοπέλα που, μεγαλώνοντας μέσα στην κοινωνική απομόνωση, δεν γνωρίζει ποτέ τον έρωτα ούτε συνάπτει ουσιαστικές σχέσεις, με αποτέλεσμα να αναπτύξει έναν χαρακτήρα σκληρό και συγχρόνως επικίνδυνα εύθραυστο. Αυτοί είναι οι κεντρικοί χαρακτήρες της «Λεπορέλλα», της νουβέλας του Στέφαν Τσβάιχ, του συγγραφέα που με τα κείμενά του κατάφερε να ψυχογραφήσει την πιο ευαίσθητη πλευρά τα βιεννέζικης κοινωνίας των αρχών του 20ού αιώνα.
Το συγκεκριμένο έργο του Τσβάιχ μάς βάζει στα μονοπάτια της ανθρώπινης σεξουαλικότητας, ώστε να ανακαλύψουμε τις πιο σκοτεινές πλευρές της, ενώ συγχρόνως μάς ξεδιπλώνει τη συγκινητική ιστορία του ανθρώπου που δεν αγαπήθηκε ποτέ. Ο άνθρωπος αυτός, σε αυτή την περίπτωση, είναι η Κρεσέντια, μία αδρή γυναίκα που φτάνει από τη Βιέννη στο Τιρόλο για να εργαστεί για ένα ζευγάρι βαρόνων, που η σχέση τους είναι τουλάχιστον ταραχώδης. Στην αρχή, η Κρεσέντια δεν ξεπερνά το όρια των καθηκόντων της, αλλά όταν η στρυφνή βαρόνη φεύγει για ένα διάστημα από το σπίτι, η υπηρέτρια αφοσιώνεται δουλικά στον βαρόνο, διευκολύνοντας τις ερωτικές του δραστηριότητες, καταλήγοντας στην αφύπνιση του δικού της ερωτισμού και μετατρεπόμενη στη Λεπορέλλα. Το αποτέλεσμα; Ο τελευταίος γίνεται όλο και πιο ανεξέλεγκτος και την οδηγεί στη σχεδιασμένη «αυτοκτονία» της βαρόνης και μετέπειτα στο δικό της τραγικό τέλος.
Με άλλα λόγια, πρόκειται για μία ιστορία που ανεβασμένη στη μεγάλη οθόνη ή τη θεατρική σκηνή θα είχε σίγουρα τα χαρακτηριστικά ενός δραματικού θρίλερ. Ως τέτοιο, εξάλλου, έχει σκηνοθετηθεί από τον Πάρι Μέξη για τη νέα ομώνυμη όπερα του Γιώργου Κουρουπού, που βρίσκεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής από τις 11 Ιανουαρίου.
Η πρωταγωνίστρια του Τσβάιχ αποκτά σάρκα και οστά με τις ερμηνείες των μεσόφωνων Ειρήνη Καραγιάννης και Άρτεμις Μπόγρη, δίπλα στις οποίες βρίσκονται οι Τάσος Αποστόλου, Μυρσίνη Μαργαρίτη, Βάσια Ζαχαροπούλου, Νίκη Χαζιράκη, Εβίτα Χιώτη και Πέτρος Μαγουλάς. Αυτοί θα πατήσουν στο λιμπρέτο της Ιουλίτας Ηλιοπούλου, η οποία παρέμεινε πιστή στην πλοκή του Αυστριακού συγγραφέα, ακολουθώντας όμως μία πιο ελεύθερη προσέγγιση όσον αφορά την έκφραση, την προβολή των συμβολισμών και την ψυχολογία των προσώπων.
Η ίδια, μάλιστα, η ποιήτρια και λογοτέχνης σημειώνει για τη διαδικασία που ακολούθησε: «Μιλώντας και ανταλλάσσοντας ιδέες με τον Γιώργο Κουρουπό, επεδίωξα να δώσω λόγο –γλωσσική έκφραση– όχι μόνο στην επικοινωνία ή στις εκρήξεις των ηρώων, αλλά κυρίως στη σιωπή τους. Στη σιωπή που πάνω της ακούγονται δυνατά τα βήματα της ψυχής τους, αυτά που κάνει ανάγλυφα η μουσική. Τρία κύρια πρόσωπα, μια υπηρέτρια και ένα ζευγάρι, δεν είναι παρά η μικρογραφία ενός κόσμου που πληγώνει και πληγώνεται, που φοβάται την αλήθεια και ψεύδεται, ζητώντας απεγνωσμένα να κρατηθεί από κάτι. Η πραγματικότητα, μέσα από το βλέμμα της Λεπορέλλας που ζει πίσω απ’ τον τοίχο, εκδικείται δραματικά».
Η μουσική του Γιώργου Κουρουπού έρχεται να ενισχύσει τη συναισθηματική και ψυχογραφική διάσταση του έργου. Οι συνθέσεις του για την νέα αυτή όπερα καταφέρνει όχι μόνο να αναδείξει, αλλά και να εντείνει όλα τα αντιφατικά συναισθήματα των ηρώων, οδηγώντας σε μία κορύφωση, η οποία ταυτίζεται με την αποκάλυψη της βαθύτερης αλήθειας, μία αλήθεια που η λογική τους δεν τολμά καν να πλησιάσει. «Όταν πρωτοδιάβασα το συγκλονιστικό διήγημα του Στέφαν Τσβάιχ «Λεπορέλλα», σκέφτηκα αυτομάτως πόσο αυτό το κείμενο προσφερόταν για ένα μουσικό δράμα. Οι κρυφές σκέψεις, οι ανομολόγητες επιθυμίες, τα ψεύτικα λόγια, οι βαθιές στερήσεις, τα ψυχικά τραύματα, οι υψηλές εντάσεις, το ζοφερό κλίμα μιας ακαθόριστης αλλά κι αναπόφευκτης καταστροφής, όλα καθορίζουν το πολύπλοκο, πολυσύνθετο και απόκρυφο περιβάλλον, το οποίο μόνο η μουσική μπορεί δραστικά να προβάλει, αξιοποιώντας τη συμβολική και συγκινησιακή της διάσταση. Από την άλλη μεριά, η πληθώρα των περιγραφόμενων σκηνών, αλλά και η αποκάλυψη αυτών που υπονοούνται, προσκαλεί σε μια ακόμη πιο συναρπαστική δραματοποίηση, που προσάδει ιδιαίτερα στο μελόδραμα – στην όπερα. Η συνεργασία μου με την Ιουλίτα Ηλιοπούλου, μετά από τόσα χρόνια, είναι για μένα η απόλυτη εγγύηση για την επιτυχία του εγχειρήματος», σχολιάζει ο συνθέτης.
Επί σκηνής, η μουσική του Γιώργου Κουρουπού μεταφέρεται σε εμάς από τον Νίκος Βασιλείου και ένα ενδεκαμελές ενόργανο σύνολο, αλλά και από την Παιδική Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ο αρχιμουσικός αναφέρει για τη συνεργασία του με τον συνθέτη: «Ξανασυναντιέμαι, μετά από καιρό, μ’ έναν μουσικό μου μέντορα και διαπιστώνω για ακόμη μια φορά πως, μέσα απ’ τα χρόνια, η ωριμότητα και η έμπνευση έχουν πάντα κάτι καινούριο να πουν δίχως καμία προσποίηση, να υπογραμμίσουν και να φωτίσουν μέσω της μουσικής ένα δεύτερο κείμενο, ένα κείμενο πίσω απ’ τις λέξεις… πίσω απ’ τους τοίχους… Με θαυμαστή οικονομία κι εκφραστικότητα βυθίζεται στις ψυχές των ηρώων του, μετατρέποντάς τους σε γνήσια “πάσχοντα σώματα” δραματουργίας».
Όλα τα παραπάνω ζωντανεύουν μέσα σε ένα αφαιρετικό και γεμάτο ερωτισμό σκηνικό, για το οποίο υπεύθυνος είναι ο Πάρις Μέξης, όχι μόνο με την ανάληψη της σκηνοθεσίας, αλλά και έχοντας την επιμέλεια των σκηνικών και των κοστουμιών. Για τον ρόλο του ως σκηνοθέτης της όπερας αναφέρει, «H Κρεσέντια, μια φιλάργυρη, γεροντοκόρη υπηρέτρια στη Βιέννη των τελών του 19ου αιώνα, ζει με μοναδικό στόχο να γηροκομηθεί από τις οικονομίες της. Με αφορμή ένα φαινομενικά ασήμαντο περιστατικό, προκαλεί για πρώτη φορά στη ζωή της το ενδιαφέρον ενός άλλου ανθρώπου και δη ενός άντρα. Το συμβάν τη συνταράσσει. Από Κρεσέντια μεταμορφώνεται σε “Λεπορέλλα” και η ζωή της αρχίζει να περιστρέφεται γύρω από την “ευτυχία” του άντρα, με μοναδικό αντάλλαγμα την αίσθηση ότι συνεισφέρει σε αυτήν. Με σχεδόν αϊχμανική λογική, η Λεπορέλλα οδηγείται από το πρωτόγνωρό της πάθος και την αδυναμία της να διαχειριστεί τη συναισθηματική της αφύπνιση σε απονενοημένες πράξεις με ανεξέλεγκτες συνέπειες. Σαν ένα ξερόφυτο που όταν ποτίζεται απότομα σαπίζει. Με αυτό το δίπολο, το φαινομενικά ασήμαντο αλλά υποκειμενικά καθοριστικό, η “Λεπορέλλα” αναδεικνύεται ως μια ιδιαίτερη σύγχρονη όπερα, που επιχειρεί να φωτίσει την αειθαλή ανάγκη του ανθρώπου να νιώσει το ενδιαφέρον, την τρυφερότητα και εντέλει την αγάπη. Ακόμη και αν δεν μπορεί να τη διαχειριστεί», ενώ συμπληρώνει για τη σκηνογραφική του προσέγγιση, «Χρησιμοποιούμε την ύλη που μας είναι απαραίτητη σκηνικά και εξυπηρετεί τη διήγηση με έμμεσο ή άμεσο τρόπο. Παρακολουθώντας την εθιμοτυπία και τις συνήθειες μιας εποχής παλαιότερης από τη δική μας, ο θεατής θα αναγνωρίσει πρόσωπα οικεία και γνώριμες συναισθηματικές καταστάσεις. Μέσα από ένα θεατρικά εξιδανικευμένο παρελθόν, η “Λεπορέλλα” έρχεται να διηγηθεί μια συγκινητική ιστορία για τους ανθρώπους που δεν αγαπήθηκαν».
