Ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης ανακρίνει (και φέτος) τον Ρασκόλνικοφ
Ο ήρωας που ερμηνεύει στην πετυχημένη παράσταση «Έγκλημα και τιμωρία» θεωρείται πως καθόρισε όλες τις μεθόδους, τόσο την ανακριτική όσο και την εγκληματολογία.
«Ο Τσουλάτζε στήριξε την παράσταση στη σχέση ανακριτή - Ρασκόλνισκοφ, αφού το έργο είναι τεράστιο. Μια ακριβής θεατρική μεταφορά του λογοτεχνικού έργου θα χρειαζόταν να διαρκεί γύρω στις 8-10 ώρες… Γίνεται επομένως μία επιλογή και ξέρω ότι ο σκηνοθέτης επέλεξε να βασιστεί κυρίως στην υπόγεια πατρική σχέση του ανακριτή με το δολοφόνο. Η σχέση έπρεπε να έχει ένα είδος συγκατάβασης και λύτρωσης μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία ανάκρισης του δολοφόνου. Η διαδρομή όμως έπρεπε να ακολουθεί έναν άνθρωπο ιδιοφυή, όπως παρουσιάζεται αδιαμφισβήτητα ο Πορφύρης και στο έργο. Ο Ρασκόλνικοφ είναι ένας επίσης πολύ έξυπνος άνθρωπος, επομένως έπρεπε να οδηγηθούν δύο διαφορετικές ιδεολογίες και στάσεις ζωής, ενός νεότερου κι ενός παλαιότερου, σε μία συγκεκριμένη σχέση που οδηγεί στη λύτρωση μέσα από την ομολογία και την αποδοχή.
Ο Πορφύρης βέβαια δεν είναι αστυνομικός, κακώς συγχέεται. Είναι ένας διανοούμενος, νομικός, διακεκριμένος, εισαγγελέας ανακριτής και αυτή είναι η θέση του σκηνοθέτη. Μάλιστα ο Ντοστογιέφσκι εισάγει στο χαρακτήρα καινοτόμα στοιχεία για την εποχή που καθόρισαν και αργότερα όλες τις μεθόδους, τόσο την ανακριτική όσο και την εγκληματολογία. Μπαίνει σε βάθη ψυχολογικά και γι’ αυτό έχουν πολύ ενδιαφέρον αυτοί οι ρόλοι. Το “Έγκλημα και Τιμωρία” δεν είναι απλώς ένα αστυνομικό μυθιστόρημα.
Όταν πρόκειται για ανθρώπους με πνευματικές ανησυχίες είναι λογικό να αναπτυχθεί, όπως και στις μέρες μας, μια τόσο ανθρώπινη όσο και φιλοσοφική σχέση μεταξύ ανακριτή και ανακρινόμενου. Εδώ η βαθύτατη σύγκρουση είναι αυτή, αλλά στην τέχνη τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Η τέχνη δεν αντιγράφει τη ζωή. Δανείζεται στοιχεία από αυτή και τα οδηγεί σε άλλα πεδία, πιο αρχετυπικά, πιο συμβολικά και βαθύτερα, ώστε να είναι και απολαυστική, γιατί στην παράσταση δεν επιχειρείται απλώς ένα μάθημα ή μία ηθικολογική προσέγγιση.
Δεν ξέρω αν είναι ηθικός ο ανακριτής. Αυτή είναι μία πλευρά που δεν την γνωρίζουμε και είναι η δουλειά σκηνοθετών και ηθοποιών να δώσουν μία διάσταση τέτοια. Πρόκειται για ένα μονόχνοτο άνθρωπο, έχουμε πολύ λίγα στοιχεία γι’ αυτόν, ξέρουμε ότι ζει απολύτως απομονωμένος και ως διανοούμενος. “Εγκεφαλικός” τύπος, όπως θα λέγαμε στην κοινή, λαϊκή γλώσσα, ζει μία περιπέτεια πνευματική γιατί ίσως στερείται άλλων πραγμάτων στη ζωή του, άλλων απολαύσεων… Το ότι μπαίνει σε μια ψυχολογική ανάκριση και χειρίζεται τον άλλο, είναι γι’ αυτόν ένα παιχνίδι του μυαλού, μία διαδικασία απολαυστική και για τον ίδιο. Και φυσικά υπάρχει το ηθικό στοιχείο, καθώς δεν πάει να κάνει το κακό, προσπαθεί με τις δικές του αρχές να οδηγήσει αυτόν που έχει απέναντί του σε μία στάση που είναι πολύ πιο κοντά στα πιστεύω του. Σε ένα πρώτο επίπεδο διακρίνουμε δύο διαστάσεις: την επαναστατημένη νεολαία και τη συντηρητική μέση ηλικία. Ο Ρασκόλνικοφ θυμίζει στον Πορφύρη τα νιάτα του και το ομολογεί κιόλας, αλλά εκείνος ως μεγαλύτερος ξέρει ότι όλα όσα υποστηρίζει ο νέος είναι ανεδαφικά και θεωρεί ότι πρέπει να προσγειωθεί, να δείξει γρήγορα την ίδια ωριμότητα. Πρόκειται για αληθινές καταστάσεις που υπάρχουν στη ζωή μας.
Ο τρόπος που πρέπει να μελετάει κάποιος ένα ρόλο είναι, κατά τη γνώμη μου, πολύ ειδικός, γιατί έχει να μεταφέρει έναν ολόκληρο άνθρωπο πάνω στη σκηνή. Ένα μέρος των αναλύσεων μπορεί μάλιστα να μην οδηγεί σε θετικό αποτέλεσμα στην πρόβα του ηθοποιού. Ο ηθοποιός δεν κάνει μόνο επιστημονική ανάλυση. Αυτά είναι στοιχεία τα οποία είναι χρήσιμα και πρέπει να τα γνωρίζει, κι αν δεν τα γνωρίζει οφείλει να τα ψάξει, να κάνει μία πραγματολογική έρευνα, αλλά μέχρι εκεί. Για μένα στο παίξιμο υπάρχουν δύο ρόλοι: οι εντελώς πρωτόγνωροι κι εκείνοι που έχουν κοντινά στοιχεία με άλλους ρόλους που έχεις ήδη παίξει και καλείσαι να δεις όλες τις λεπτές διαφορές. Οι χαρακτήρες μπορεί να είναι πολύ διαφορετικοί παρά τα κοινά εξωτερικά στοιχεία και απαιτείται πολύ διαφορετική αντιμετώπιση.
Μόνο ο αστυνόμος Μπέκας θα μπορούσε να έχει κοντινά στοιχεία με τον ανακριτή Πορφύρη, αλλά είναι εντελώς διαφορετικοί χαρακτήρες με μία κοινή βάση: είναι θεωρητικά έντιμοι άνθρωποι, έχουν καλή πρόθεση. Δεν είναι εύκολο το να έχεις παίξει ξανά κάτι παρόμοιο. Για μένα είναι η μεγαλύτερη δυσκολία να δημιουργήσεις κάτι τελείως διαφορετικό όταν μοιάζει πάρα πολύ με κάτι άλλο. Οι αρχετυπικοί αυτοί ρόλοι ανακριτή - εγκληματία, ειδικά στο σινεμά και στην τηλεόραση, είναι στην πλειοψηφία τους είτε διώκτες, μπάτσοι και ανακριτές, είτε γκάνγκστερ, δολοφόνοι. Οι δεκάδες, εκατοντάδες ρόλοι που ανήκουν στις δύο αυτές κατηγορίες είναι πολύ διαφορετικοί.
Το έργο είναι απολύτως επίκαιρο και για πάρα πολλούς λόγους. Καταρχήν ο Ντοστογιέφσκι και στους “Δαιμονισμένους” και σε πολλά έργα του, θέτει σε επίπεδο πολιτικό ζητήματα που δεν έχουν απαντηθεί μέχρι στιγμής. Μιλάμε για τη σύγκρουση, πώς και εάν μέσα από το δρόμο της βίας και της ανατροπής μιας παλιάς κατάστασης μπορούμε να φέρουμε καινούργια στοιχεία. Παρουσιάζεται μία διάσταση πολιτική και ιστορική, ενώ θέτει και το ζήτημα της τρομοκρατίας. Νομιμοποιείται αυτός που θέλει να πάει μπροστά την ανθρωπότητα να σκοτώνει; Ερωτήματα που μας απασχολούν ακόμα και σήμερα. Ο Ντοστογιέφσκι, εκτός από το πολιτικό και το θρησκευτικό, φτάνει στο βάθος της ανθρώπινης ψυχής. Τα ζητήματα αυτά δε θα λυθούν ποτέ και γι’ αυτό έχουν ενδιαφέρον. Η τέχνη δεν προσπαθεί να δώσει απαντήσεις, αλλά θέτει ερωτήματα και προσπαθεί να παρηγορήσει περιγράφοντάς τα. Γι’ αυτό οι μεγάλοι κλασικοί συγγραφείς έχουν διαχρονικό ενδιαφέρον, επειδή ακριβώς μπορούν να κάνουν αναγωγές στο σήμερα, το χθες και το αύριο.
Όπως πάντα, ετοιμάζω την παράσταση των Άγαμων Θυτών που κάνει πρεμιέρα στις 26 Νοεμβρίου στο PassPort Κεραμεικός. Είναι επετειακή γιατί φέτος είναι τα 25 χρόνια μας. Αυτός είναι και ο τίτλος της νέας παράστασης “25 Χρόνια Άγαμοι Θύται” όπου θα δούμε περίπου τα ίδια ζητήματα με το “Έγκλημα και Τιμωρία” ιδωμένα μέσα από μία τελείως διαφορετική αισθητική, με τον κώδικα της κωμωδίας. Πέρα από τους παλιούς συνεργάτες, είναι καλεσμένοι –εκτός από τον Σπύρο Παπαδόπουλo – το κωμικό δίδυμο Lucchettino από την Ιταλία, με το οποίο είχαμε συνεργαστεί και παλαιότερα. Παίζουν ένα είδος κωμωδίας που δεν υπάρχει στην Ελλάδα, βασίζεται στην Comedia del Arte, στη σωματική κωμωδία και παντομίμα και είναι εξόχως απολαυστικό. Στην πρώτη μας συνεργασία, πριν 12 χρόνια, ήταν στο ξεκίνημά τους και σήμερα είναι διάσημοι σε όλη την Ευρώπη με εξαιρετικές κριτικές».
8°
