Μια από τις πιο συγκινητικές παρουσίες του φετινού φεστιβάλ θα είναι ο Τίγκραν Αρακελιάν (Tigran Arakelyan), ο ανερχόμενος Αρμένιος σκηνοθέτης, γνωστός για το «Aurora’s Sunrise» (2022), μια ταινία-αναφορά στην ιστορία της Αρμενίας και των ανθρώπων της.
Είναι ένας άνθρωπος που ζει με την τέχνη του και για την τέχνη του. Γεννημένος το 1992 στην Αρμενία, αποφοίτησε από το δευτεροβάθμιο σχολείο τέχνης Hakob Kojoyan το 2009 και αργότερα απέκτησε πτυχίο στην Καλλιτεχνική Διεύθυνση Κινηματογράφου από το Κρατικό Ινστιτούτο Θεάτρου και Κινηματογράφου του Ερεβάν το 2013. Ξεκίνησε το καλλιτεχνικό του ταξίδι από νεαρή ηλικία. Οι δεξιότητές του αναπτύχθηκαν ενώ εργαζόταν ως σχεδιαστής στο γνωστό Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων και Κόμικ ReAnimania από το 2010 έως το 2012.
Με πάθος για τον κινηματογράφο, έχει εργαστεί ως καλλιτεχνικός διευθυντής σε πάνω από 10 ταινίες. Το εξαιρετικό του ταλέντο του χάρισε σημαντικές διακρίσεις, όπως το Βραβείο Καλύτερου Καλλιτεχνικού Διευθυντή στην Τελετή Εθνικών Βραβείων «Anahit» κατά τα Όσκαρ του 2019, καθώς και το βραβείο Καλύτερης Ταινίας στον διαγωνισμό «One Minute One Shot», που διοργανώθηκε από το Αρμενικό Κέντρο Σύγχρονης Πειραματικής Τέχνης (ACCEA). Είναι, επίσης, συνιδρυτής του OnOff Studio από το 2018, ηγείται της δημιουργίας καλλιτεχνικών έργων και η πρώτη του ταινία κινουμένων σχεδίων είναι το «Zako», όπου εξερευνά καινοτόμες τεχνολογίες VR για να διευρύνει τα δημιουργικά του όρια.
Τίγκραν Αρακελιάν «Zako»
Ο Τίγκραν Αρακελιάν είναι ένας αφηγητής που αναζητά την αλήθεια πίσω από τις σκιές της ιστορίας. Με το «Zako», την πολυαναμενόμενη ταινία κινουμένων σχεδίων μεγάλου μήκους, σε συμπαραγωγή με τη Sacre Bleu (της ταινίας «Flow»), ο Τίγκραν μάς ταξιδεύει στην αληθινή ιστορία του ζωγράφου Σαρκίς Μανγκασαριάν (Sarkis Mangasaryan), που επέζησε από ναζιστικό στρατόπεδο εργασίας ζωγραφίζοντας τα πορτρέτα των βασανιστών του. Αυτή η ταινία δεν είναι απλώς μια αναπαράσταση γεγονότων· είναι μια κραυγή για τη δύναμη της τέχνης και της επιβίωσης. Μάλιστα ο σκηνοθέτης, το 2024, συμμετείχε με το πρότζεκτ αυτό στο residency program του Φεστιβάλ του Αννεσί – το μεγαλύτερο φεστιβάλ κινουμένων σχεδίων στον κόσμο.
Λίγο πριν συναντηθούμε, κάνουμε μια συζήτηση για όλα και νιώθω ότι με το «Zako» ο σκηνοθέτης θα μας καλέσει να αναγνωρίσουμε την ανθρωπιά σε κάθε ιστορία, να νιώσουμε και να μοιραστούμε.
Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι με το animation και τι σε έχει κρατήσει πιστό προς αυτή την κατεύθυνση;
Ξεκίνησα πολύ νέος, όταν πήγαινα ακόμα στο σχολείο, γύρω στο 2008-2009, ως ασκούμενος σε ένα στούντιο το οποίο τότε δημιουργούσε την πρώτη αρμενική ταινία κινουμένων σχεδίων σε 3D. Εκείνη την εποχή η βιομηχανία στην Αρμενία δεν ήταν ανεπτυγμένη, αλλά η δουλειά αυτή με τράβηξε τόσο πολύ που δεν μπορούσα να φανταστώ να κάνω κάτι άλλο. Το 2010 δούλεψα στο φεστιβάλ ReAnimania, όπου γνώρισα σπουδαίους σκηνοθέτες και παραγωγούς κινουμένων σχεδίων. Οι συζητήσεις μου μαζί τους με έκαναν να συνειδητοποιήσω ότι αυτός είναι ο κόσμος μου και δεν θα τον αφήσω για κανέναν λόγο, ούτε καν για τα χρήματα.
Αν και τα γεγονότα της ιστορίας του Σαρκίς Μανγκασαριάν διαδραματίζονται το 1945, αναγνώρισα αμέσως τον εαυτό μου σε αυτή την ιστορία
Πώς ανακάλυψες την ιστορία του Σαρκίς Μανγκασαριάν και τι σε ενέπνευσε ώστε να την αφηγηθείς μέσω της κινούμενης εικόνας;
Η πρώτη μου επαφή με την ιστορία του Ζάκο ήταν το 2009, όταν σπούδαζα στο πανεπιστήμιο. Γνώρισα τον γιο του, ο οποίος μου έδειξε μερικές σελίδες από ένα κόμικς βασισμένο στις εμπειρίες του πατέρα του κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι εικόνες του βιβλίου με συγκλόνισαν και ταυτόχρονα με ενέπνευσαν να ασχοληθώ πιο σοβαρά με τα κόμικς. Δέκα χρόνια αργότερα, το 2019, όταν το graphic novel τελικά εκδόθηκε, ο γιος του κι εγώ είχαμε ήδη δημιουργήσει στενή φιλία. Μου έδωσε το πρώτο αντίτυπο του βιβλίου κι έτσι ανακάλυψα την πλήρη ιστορία του Σαργκίς Μανγκασαριάν.
Αν και τα γεγονότα διαδραματίζονται το 1945, αναγνώρισα αμέσως τον εαυτό μου σε αυτή την ιστορία. Και όταν ξέσπασε ο πόλεμος του 2020 μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν και με κάλεσαν για να υπηρετήσω στην πρώτη γραμμή, αντιλήφθηκα ότι, δυστυχώς, δεν είχαν αλλάξει και πολλά από την εποχή του Ζάκο. Τότε κατάλαβα ότι η ιστορία έπρεπε να ειπωθεί μέσω του κινηματογράφου. Η κινούμενη εικόνα, με την ικανότητά της να συνδυάζει μνήμη, φαντασία και συναίσθημα, μου φάνηκε ο πιο ισχυρός τρόπος για να μεταφέρω την ιστορία του Ζάκο στο κοινό, σε όλο τον κόσμο.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση στην προσαρμογή μιας τόσο σκοτεινής και αληθινής ιστορίας σε μορφή animation;
Για μένα, η πρόκληση ήταν διπλή. Πρώτον, όταν προσαρμόζεις μια ιστορία από ένα μέσο σε ένα άλλο, πρέπει να προσθέσεις κάτι νέο οπτικά ή αφηγηματικά, χωρίς να χάσεις την ουσία του πρωτοτύπου. Αυτή η ισορροπία είναι δύσκολο να κρατηθεί, ιδιαίτερα επειδή ο γιος του Ζάκο συμμετέχει στην ταινία, οπότε είναι κάτι πολύ προσωπικό γι’ αυτόν. Αν συμφωνεί με τις αλλαγές μου, νιώθω ότι είμαι στον σωστό δρόμο.
Η δεύτερη πρόκληση είναι τεχνικής φύσεως: επέλεξα να κάνω την ταινία χρησιμοποιώντας την εικονική πραγματικότητα (VR) ως δημιουργικό εργαλείο. Η εκμάθηση και η διαμόρφωση αυτής της νέας μεθόδου πήρε πολύ καιρό, γιατί αυτή είναι πιθανώς η πρώτη ταινία κινουμένων σχεδίων μεγάλου μήκους που δημιουργήθηκε με VR όχι για προβολή, αλλά για την ίδια την παραγωγή.
Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη στιγμή ή εικόνα από την ιστορία του Μανγκασαριάν που σε συγκίνησε ή σου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση;
Ναι, υπάρχει μια σκηνή στο βιβλίο που με συγκίνησε βαθιά. Ο Ζάκο ζωγραφίζει το πορτρέτο της κοπέλας ενός Γερμανού αξιωματικού, ενώ έξω από το παράθυρο εκτελείται ένας κρατούμενος. Από τον ήχο, το χέρι του αρχίζει να τρέμει, αλλά κοιτάζει το πρόσωπο της γυναίκας και δεν βλέπει καμία αλλαγή στην έκφρασή της. Αυτή η εικόνα μού έμεινε – μια πολύ δυνατή και πολύπλευρη στιγμή.
Ποιος είναι ο ρόλος της μνήμης και της μαρτυρίας στο «Zako»; Πώς ισορροπείτε μεταξύ της καλλιτεχνικής ελευθερίας και της ιστορικής ακρίβειας;
Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδικασία. Συνεργαστήκαμε στενά με το Ερευνητικό Ινστιτούτο Johannissyan, εστιάζοντας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδιαίτερα στις εμπειρίες των σοβιετικών αιχμαλώτων πολέμου και στη διαδρομή του Ζάκο. Αυτό μας έδωσε μια πολύ ισχυρή βάση για την ταινία. Αλλά ταυτόχρονα, το «Zako» δεν είναι ντοκιμαντέρ. Παραμένω προσκολλημένος στα πραγματικά γεγονότα, αλλά δεν περιορίζομαι σ’ αυτά. Χρησιμοποιώ την ιστορία και τις μαρτυρίες ως εργαλεία για να αφηγηθώ την ιστορία με έναν τρόπο που επιτρέπει επίσης την καλλιτεχνική ελευθερία.
Τι είδους οπτική και αφηγηματική γλώσσα χρησιμοποιείτε στο «Zako»; Επηρεαστήκατε από τα έργα τέχνης του Μανγκασαριάν;
Όπως ανέφερα, τα εικαστικά του βιβλίου είναι πολύ εκφραστικά και με ενέπνευσαν όταν ήμουν νεότερος. Η πρόκληση για μένα ήταν να μεταφράσω αυτά τα σχέδια σε έναν εικονικό, τρισδιάστατο χώρο. Εκεί συναντώνται η τεχνολογία και η τέχνη, και για μένα αυτό είναι πολύ συναρπαστικό. Το αποτέλεσμα μοιάζει να είναι κοντά στο αρχικό πνεύμα του έργου του Μανγκασαριάν και ταυτόχρονα να έχει τη δική του μοναδική αξία.
Πώς προσεγγίζεις την απεικόνιση του ψυχολογικού τοπίου των χαρακτήρων μέσω του animation;
Για μένα, η ψυχολογική κατάσταση των χαρακτήρων δεν εκφράζεται μόνο μέσω της κίνησης, αλλά και μέσα από την ίδια την οπτική μορφή. Ο Ζάκο ήταν ζωγράφος σοσιαλιστικού ρεαλισμού, αλλά μετά τον πόλεμο, το 1956, επισκέφτηκε μια έκθεση του Πικάσο στη Μόσχα – η έκθεση αυτή επηρέασε βαθιά πολλούς Σοβιετικούς καλλιτέχνες. Στην ταινία χρησιμοποιώ αυτό το στοιχείο: σε ορισμένες εξαιρετικά εκφραστικές σκηνές το στιλ μετατοπίζεται προς τον κυβισμό, κάνοντας άμεση αναφορά στην «Γκερνίκα» (Guernica) του Πικάσο. Αυτό βοηθά στο να μεταφερθεί η εσωτερική ρωγμή και το τραύμα του πολέμου.
Τι ελπίζεις να αισθανθούν ή να σκεφθούν οι θεατές αφού δουν το «Zako»;
Δεν θέλω να υποδείξω στο κοινό τι πρέπει να νιώσει. Είναι δύσκολο να το εκφραστώ με λόγια πριν από την κυκλοφορία της ταινίας. Πάντως ελπίζω μετά την προβολή του «Zako» οι θεατές να αναρωτηθούν για τη δική τους ζωή.
Αν μπορούσες να περιγράψεις την ταινία με μία λέξη ή φράση, ποια θα ήταν αυτή;
Αν έπρεπε να περιγράψω το «Zako» με μία λέξη, αυτή θα ήταν «επιλογή». Διότι ακόμα και στις πιο σκοτεινές στιγμές, οι άνθρωποι καλούνται να επιλέξουν σχετικά με την ανθρωπιά, την επιβίωση και την αξιοπρέπεια.
Τίγκραν Αρακελιάν "Zako"
Υπάρχουν συγκεκριμένες καλλιτεχνικές ή κινηματογραφικές επιρροές που διαμόρφωσαν το σκηνοθετικό σου όραμα για αυτή την ταινία;
Ένα από τα δυνατότερα ερεθίσματα για μένα ήταν το «Βαλς με τον Μπασίρ» (Waltz with Bashir) του Αρί Φόλμαν. Μου έδειξε πως το animation μπορεί να «χειριστεί» τον πόλεμο και τη μνήμη με τρόπο που μια live action ταινία δεν μπορεί. Συνδυάζοντας ρεαλισμό με φαντασία, μαρτυρία με ονειρικές εικόνες. Μου έδωσε το θάρρος να εξερευνήσω παρόμοια εδάφη στο «Zako».
Ποιος ήταν ο ρόλος της τεχνολογίας VR στη διαδικασία δημιουργίας των κινουμένων σχεδίων;
Χρησιμοποιούμε την τεχνολογία VR ως εργαλείο για τη δημιουργία των χαρακτήρων, των τοποθεσιών και των κινουμένων σχεδίων. Επιτρέπει στους καλλιτέχνες που εργάζονται στην ταινία να μπουν στην πραγματικότητα της ιστορίας, να αλληλεπιδράσουν με τους χαρακτήρες και τους χώρους όπου διαδραματίζονται οι σκηνές. Δεν είναι, λοιπόν, μόνο μια μέθοδος παραγωγής, είναι μια εμπειρία ζωής μέσα στον κόσμο του «Zako».
Πώς ξεκίνησε η συνεργασία με τη γαλλική εταιρεία Sacre Bleu και τι έχει προσφέρει στην παραγωγή του «Zako»;
Οι συζητήσεις μας με τη Sacre Βleu ξεκίνησαν το 2022 και αυτή η συνεργασία έχει αποτελέσει ένα πολύ ισχυρό κίνητρο για το έργο. Η εμπειρία τους δεν προσφέρει μόνο πρακτική υποστήριξη, αλλά και την ευκαιρία να μάθουμε και να συνδεθούμε πιο βαθιά με την ευρωπαϊκή σκηνή κινουμένων σχεδίων. Έδωσε στο «Zako» μια διεθνή προοπτική – η ταινία απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό. Η πρόσφατη επιτυχία της Sacre Βleu με το «Flow» ήταν επίσης πηγή έμπνευσης, δείχνοντας πως ακόμη και μια ταινία με μέτριο προϋπολογισμό μπορεί να αλλάξει την αντίληψη για τα κινούμενα σχέδια ως μορφή τέχνης.
Πώς βλέπεις το μέλλον του ευρωπαικού animation και πού τοποθετείς τον εαυτό σου σε αυτό το τοπίο;
Για μένα το ευρωπαϊκό animation υπήρξε πάντα πηγή έμπνευσης, λόγω των αξιών του, της ελευθερίας έκφρασης και της καλλιτεχνικής του συνεισφοράς. Σήμερα, με τις νέες τεχνολογίες, έχει γίνει πολύ ευκολότερη η διασυνοριακή συμπαραγωγή. Αυτό δημιουργεί όχι μόνο πιο αποτελεσματικά συστήματα παραγωγής, αλλά και χώρο για ταινίες όπως το «Zako» – ταινίες από μικρότερες χώρες που μπορούν πλέον να εμφανιστούν στην ευρωπαϊκή σκηνή.
Ανέφερες ότι έχεις «έντονο αίσθημα ευθύνης» απέναντι στη βιομηχανία κινουμένων σχεδίων της Αρμενίας. Πώς βλέπεις το μέλλον της και τι ρόλο ελπίζεις να διαδραματίσεις;
Μπορώ να πω με σιγουριά ότι οι ταινίες κινουμένων σχεδίων από την Αρμενία δείχνουν πόσο γρήγορα μπορεί να αναπτυχθεί μια βιομηχανία.. Τέτοιου είδους ταινίες εμφανίζονται όλο και συχνότερα και αρχίζουν να κερδίζουν σημαντικά βραβεία στα φεστιβάλ παγκοσμίως. Σημαντικό βήμα ήταν επίσης η δημιουργία της Ένωσης Κινούμενων Σχεδίων της Αρμενίας, η οποία συνδέει περισσότερα από δέκα μεγάλα στούντιο, που συνεργάζονται για την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Σήμερα είμαι πρόεδρος αυτής της ένωσης, στην οποία συνεισφέρω με την εμπειρία, τις σχέσεις και το όραμά μου για το μέλλον.
Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση –και η μεγαλύτερη χαρά– του να είσαι animator στην Αρμενία σήμερα;
Ως μικρή χώρα, με περιορισμένους προϋπολογισμούς για τον κινηματογράφο, είναι δύσκολο να προχωρήσουμε όσο γρήγορα θα θέλαμε. Αλλά ταυτόχρονα, το αίσθημα αλληλεγγύης στη βιομηχανία animation στη χώρα μου αποτελεί πηγή έμπνευσης. Νιώθω ότι βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής στην ιστορία του animation στην Αρμενία. Κι αυτό μου δίνει μεν ευθύνη, αλλά και ενέργεια που με κάνει να προχωράω.
Έχεις ήδη μια πλούσια και εξελισσόμενη καριέρα ως νέος δημιουργός. Τι σε κρατάει σε εγρήγορση;
Έχω ακόμα πολλά να μάθω. Για μένα είναι μια διαδικασία συνεχούς μάθησης. Δεν πιστεύω ότι έχω φτάσει σε ένα σημείο όπου μπορώ να σταματήσω και να πω: «Τα ξέρω όλα». Πιθανώς να νιώσω έτσι στο τέλος της καριέρας μου.
Αν μπορούσες να δώσεις μια συμβουλή στον νεότερο εαυτό σου, ποια θα ήταν αυτή;
Ονειρέψου και ποτέ να μην τα παρατήσεις εξαιτίας των αποτυχιών.
Ποια είναι τα δημιουργικά σου σχέδια μετά το «Zako»;
Αυτή τη στιγμή είμαι πλήρως επικεντρωμένος στο «Zako». Πρέπει να ολοκληρώσω τη διαδικασία παραγωγής μέχρι την πρεμιέρα. Είναι μια εμπειρία η οποία δεν ξέρω ακόμη πώς θα με διαμορφώσει.
Η ετήσια διοργάνωση της Ταινιοθήκης της Ελλάδος επιστρέφει από 3 έως 18 Δεκεμβρίου - Μπείτε στην κλήρωση για να κερδίσετε εισιτήριο για όλο το φεστιβάλ
Μια κατασκότεινη αλληγορία για τη μητρότητα, τον γάμο και την εύθραυστη ψυχική υγεία που μόνο κατά διαστήματα γίνεται ουσιώδες ή αποτελεσματικό ως προς τους στόχους που θέτει.
14°
