Εξορκιστής ΙΙ: Η χειρότερη ταινία όλων των εποχών – Ένα ντοκιμαντέρ για το φιάσκο

«Δεν προκαλεί τρόμο αλλά γέλιο». «Μια ταινία για ηλίθιους, ένα φτηνό αντίγραφο που δεν έχει ούτε ένα λεπτό συνεκτικής λογικής». «Η πιο ανόητη μεγάλη παραγωγή που έγινε ποτέ»:Αυτές ήταν μερικές από τις πιο ήπιες αντιδράσεις των κριτικών για το σίκουελ του Εξορκιστή, την ταινία Exorcist II: The Heretic, μία από τις πιο διαβόητες αποτυχίες στην ιστορία του Χόλιγουντ, όταν κυκλοφόρησε το 1977.

Ο σκηνοθέτης της ταινίας, Τζον Μπούρμαν, δήλωσε πως ένιωσε απόλυτα ταπεινωμένος και κοντά στην απελπισία. «Σκέφτηκα τις επιλογές μου. Η πρώτη ήταν να αυτοκτονήσω. Η δεύτερη να αυτομολήσω στη Ρωσία», είπε σε έναν δημοσιογράφο. Έναν άλλον τον είχε ρωτήσει αν θα μπορούσε να εξιλεωθεί για την ταινία του «βάζοντας φωτιά στον εαυτό μου στη Λεωφόρο του Χόλιγουντ». Όμως, τι πήγε στραβά με το σίκουελ του Εξορκιστή;

Το κοινό πιθανότατα περίμενε σοκ και τρόμο, περιστρεφόμενα κεφάλια και εμετούς, αλλά ο Μπούρμαν έδωσε στους θεατές μεταφυσική και σουρεαλισμό – και δεν το δέχτηκαν. Γι’ αυτό πολλοί γιουχάισαν, γέλασαν, πέταξαν ποπ κορν στην οθόνη και – σύμφωνα με τον Γουίλιαμ Φρίντκιν, σκηνοθέτη του πρώτου Εξορκιστή, που χαρακτήρισε το σίκουελ «φρικτή ταινία» – κυνήγησαν στελέχη του στούντιο στον δρόμο.

Οι θεατές μπερδεύτηκαν από την πλοκή, όπου η Λίντα Μπλερ ως Ρέγκαν, το τραυματισμένο κορίτσι από την πρώτη ταινία, έχει πλέον μετατραπεί σε μια τυπική Αμερικανίδα έφηβη που κάνει ταπ ντανς. Για κάποιο λόγο, υποβάλλεται σε μια θεραπεία ύπνωσης υπό την εποπτεία μιας αυστηρής ψυχιάτρου που υποδύεται η Λουίζ Φλέτσερ (η νοσοκόμα Ράτσετ από τη Φωλιά του Κούκου).

Το σικουελ του Εξορκιστή και οι ατυχίες του

Η ταινία έσπασε τα ρεκόρ εισπράξεων το πρώτο Σαββατοκύριακο – επειδή το κοινό ήθελε απεγνωσμένα να δει τη συνέχεια της πρώτης ταινίας. Όμως η φήμη της εξαπλώθηκε γρήγορα και οι πωλήσεις εισιτηρίων κατέρρευσαν. Ο απελπισμένος Μπούρμαν έκανε νέο μοντάζ λίγες μέρες μετά την κυκλοφορία της (όπως θα έκανε και ο Μάικλ Τσιμίνο με το εξίσου άτυχο γουέστερν Heaven’s Gate λίγα χρόνια αργότερα).

Η ιστορία μιας από τις «μεγαλύτερες καταστροφές στην ιστορία του κινηματογράφου» παρουσιάζεται στο νέο ντοκιμαντέρ του David Kittredge με τίτλο Boorman and the Devil (μτφ.: Ο Μπούρμαν και ο Διάβολος), το οποίο προβάλλεται για πρώτη φορά αυτή την εβδομάδα στο Φεστιβάλ Βενετίας.

Ο Βρετανός κριτικός Mark Kermode, λάτρης του Εξορκιστή, μπορεί να χαρακτήρισε τη συνέχειά του ως «ξεκάθαρα τη χειρότερη ταινία που έχει φτιάξει ποτέ οποιοσδήποτε», αλλά το διασκεδαστικό και εξαντλητικά τεκμηριωμένο ντοκιμαντέρ του Kittredge παρουσιάζει ισχυρά επιχειρήματα ότι ήρθε η ώρα να επανεξετάσουμε το «παραστράτημα» του Μπούρμαν.

Ο Άγγλος σκηνοθέτης βρισκόταν τότε στο απόγειο της δημιουργικής του δύναμης. Συνειδητά επιχείρησε να δημιουργήσει μια ταινία μεγάλου προϋπολογισμού σε στούντιο, στο ύφος του Black Narcissus των Powell και Pressburger. Ο Boorman γύρισε σχεδόν ολόκληρη την ταινία, συμπεριλαμβανομένων των σκηνών σε αφρικανικό έδαφος, σε πλατό στο Burbank της Καλιφόρνια.

Για τους θαυμαστές της, το The Heretic είναι πολύ πιο πλούσιο, πιο ανθρωπιστικό και λιγότερο μισογυνιστικό από το ασύγκριτα πιο επιτυχημένο πρωτότυπο του Φρίντκιν, μία από τις πιο εμπορικές ταινίες όλων των εποχών.

Ο Kittredge λέει πως ήταν έφηβος όταν είδε για πρώτη φορά την ταινία σε βίντεο Betamax, στην επαναμονταρισμένη ευρωπαϊκή εκδοχή. «Δεν την αγάπησα», παραδέχεται, αλλά παρ’ όλα αυτά του έμεινε στο μυαλό. «Τη βρήκα πραγματικά, πραγματικά συναρπαστική», λέει. Ήταν ένα χολιγουντιανό μπλοκμπάστερ φτιαγμένο σαν «πειραματική ταινία τέχνης».

Οι λάθος επιλογές του Μπούρμαν

Ο ίδιος ο Μπούρμαν παραδέχτηκε αργότερα κάποιες αστοχίες, ενώ εμφανίστηκε μετανιωμένος για κάποιες επιλογές του.

Ήθελε απεγνωσμένα τον φίλο του Γιον Βόιτ, με τον οποίο είχε συνεργαστεί στο Deliverance, να πρωταγωνιστήσει ως ο πατήρ Φίλιπ, ο σκληραγωγημένος χαρακτήρας που κοιτάζει το κακό κατάματα.

Ο Βόιτ που κάποτε ήθελε να γίνει ιερέας, αρχικά ενδιαφέρθηκε, αλλά όπως εξηγεί ο Μπούρμαν στο ντοκιμαντέρ, απέρριψε τον ρόλο επειδή «εκείνη την περίοδο σκεφτόταν να αλλάξει θρήσκευμα και να ασπαστεί τον Ιουδαϊσμό, καθώς η έρευνά του για τον Χριστιανισμό τον οδήγησε στην πεποίθηση ότι ο Χριστιανισμός είναι αίρεση του Ιουδαϊσμού».

Ο νεαρός τότε Κρίστοφερ Γουόκεν ήταν επίσης υποψήφιος για τον ρόλο, αλλά τη μέρα της οντισιόν ήταν άρρωστος με το στομάχι του και απέτυχε. Έτσι, ήταν ο Ρίτσαρντ Μπάρτον, με φρέσκια ακόμα την επιτυχία του στο Μπρόντγουεϊ με το Equus, που πήρε τελικά τον ρόλο.

Ήταν μια ταραχώδης παραγωγή, που φαινόταν καταραμένη από την αρχή, σαν να την είχε καταδικάσει εκ των προτέρων ο Παζούζου (ο δαίμονας - πρωταγωνιστής της ιστορίας). Ένας από τους πρωταγωνιστές (Lee J Cobb) πέθανε από καρδιακή προσβολή πριν καν ξεκινήσουν τα γυρίσματα. Μέλη του καστ και του συνεργείου αρρώστησαν• η Λίντα Μπλερ θυμάται στο ντοκιμαντέρ πως παραλίγο να πέσει από έναν ουρανοξύστη, ενώ ο ίδιος ο Μπούρμαν αρρώστησε σοβαρά, γεγονός που σταμάτησε προσωρινά την παραγωγή.

Η κεντρική ιδέα του Kittredge είναι γνώριμη: η αποτυχία του The Heretic και άλλων εξίσου ιδιόρρυθμων και φιλόδοξων ταινιών της εποχής – όπως The Missouri Breaks, New York, New York, 1941, Sorcerer και Heaven’s Gate – άλλαξε τον τρόπο λειτουργίας των αμερικανικών στούντιο. Οι λογιστές παρατήρησαν ότι το Star Wars του George Lucas, που κυκλοφόρησε λίγες εβδομάδες πριν το The Heretic, είχε αποφέρει πάνω από 775 εκατομμύρια δολάρια. Αυτό οδήγησε σε άμεση αντίδραση των στούντιο απέναντι στον κινηματογράφο των δημιουργών και σε στροφή προς κάπως παιδαριώδη «γαλαξιακά» franchise.

Το σίκουελ του Εξορκιστή – ένα case study για το πώς δεν πρέπει να γίνονται τα σίκουελ

Το The Heretic ήταν σίγουρα ένα μάθημα για το πώς δεν πρέπει να γίνεται ένα σίκουελ – και αυτό ήταν το πρόβλημα. Ο Μπούρμαν το αντιμετώπισε ως «απάντηση» στην ταινία του Φρίντκιν, όχι ως συνέχεια. Ο ίδιος και αρκετοί από τους ηθοποιούς συμμετείχαν στην ταινία ακριβώς επειδή δεν τους άρεσε η πρώτη, την οποία θεωρούσαν σαδιστική.

«Ο Μπούρμαν μου είπε ότι έκανε την ταινία για να επιτεθεί στην πρώτη. Ο Μαξ Φον Σίντοφ [που υποδύθηκε τον πατέρα Μέριν] ένιωθε το ίδιο, θεωρώντας την πρώτη ταινία εκμετάλλευση και κακοποίηση παιδιού», λέει ο ιστορικός κινηματογράφου Τζόζεφ ΜακΜπράιντ, που τότε εργαζόταν δημοσιογράφος στο Variety.

Μετά την καταστροφική πρεμιέρα, ο παραγωγός Richard Lederer πρότεινε στον Μπούρμαν να μιλήσει με τον ΜακΜπράιντ «αν χρειαζόταν έναν φίλο». Ο ΜακΜπράιντ μίλησε με τον Μπούρμαν τρεις ή τέσσερις φορές. Μέχρι τότε, ο Μπούρμαν προσπαθούσε απεγνωσμένα να ξαναμοντάρει την ταινία και να αφαιρέσει τις σκηνές που προκαλούσαν γέλια στο κοινό. Ο ΜακΜπράιντ περιγράφει αυτή την προσπάθεια ως «μια απονενοημένη αποστολή… ακρωτηρίαζε την ίδια του την ταινία, την οποία εγώ θεωρώ πραγματικά σπουδαία. Είναι πολύ σοβαρή, συγκινητική και οπτικά εντυπωσιακή».

Παραδόξως, η αρχική εκδοχή που κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ προστατεύτηκε από τις παρεμβάσεις του σκηνοθέτη χάρη στην Warner Bros, επειδή το κόστος για την παραγωγή νέων αντιτύπων ήταν υπερβολικά υψηλό.

Οι προσπάθειες να αποκατασταθούν ταινίες που κάποτε θεωρούνταν αποτυχημένες ως παρεξηγημένα αριστουργήματα μπορεί να μοιάζουν με υπερβολική υπεράσπιση — ή με κυνική προσπάθεια να αποσπάσουν λίγα επιπλέον έσοδα από μια δικαίως ξεχασμένη ταινία. Παρ’ όλα αυτά, ο Kittredge παρουσιάζει ισχυρά επιχειρήματα για να ενταχθεί το The Heretic στο πάνθεον των παρεξηγημένων αριστουργημάτων.

Υπάρχει εντυπωσιακή δουλειά με Steadicam από τον Garrett Brown (ο οποίος αργότερα συνεργάστηκε με τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ στη Λάμψη, η μαγευτική μουσική του Ένιο Μορικόνε, ο στιλιζαρισμένος σχεδιασμός παραγωγής του Ρίτσαρντ ΜακΝτόναλντ, ψυχεδελικές λήψεις από την οπτική μιας ακρίδας, μια καταιγιστική επιστροφή στο Τζόρτζτάουν για την τελική αναμέτρηση με το Κακό — και πάνω απ’ όλα, η τρελή φιλοδοξία της αφήγησης του Μπούρμαν.

Ο Μπούρμαν και το ανοιχτό τραύμα μιας μεγαλειώδους, αλλά παρεξηγημένης ταινίας

Ο 92χρονος πλέον σκηνοθέτης κατάφερε να αναστήσει την καριέρα του με επιτυχίες όπως τα Excalibur, The Emerald Forest και Hope and Glory, αλλά όπως παραδέχεται στον Kittredge, η «παλιά πληγή» από την αποτυχία του Heretic δεν έχει επουλωθεί πλήρως. Εξακολουθεί να πιστεύει πως αν η ταινία είχε κυκλοφορήσει ανεξάρτητα από το The Exorcist, θα είχε τύχει πολύ θερμότερης υποδοχής.

Υπήρχε στ’ αλήθεια κατάρα στην ταινία; Ο Kittredge, που αφιέρωσε επτά χρόνια στη δημιουργία του ντοκιμαντέρ του, δεν είναι βέβαιος, αλλά παραδέχεται πως όταν ένας φίλος του χάρισε ένα άγαλμα του Παζούζου, φοβήθηκε τόσο πολύ που δεν τόλμησε καν να το βγάλει από το κουτί. Τώρα, όμως, ελπίζει πως η κατάρα υποχωρεί και πως το κοινό θα αναγνωρίσει ότι, τουλάχιστον, πρόκειται για μία από τις πιο παρεξηγημένες ταινίες της δεκαετίας του ’70.

-Το Boorman and the Devil θα προβληθεί στο Φεστιβάλ Βενετίας στις 5 Σεπτεμβρίου.

ΠΗΓΗ: TheGuardian.com