«Όπως ήμασταν τότε»: o Γιώργος Σαλαμέ στη Σάμο

«Ένας φίλος μου είπε κάποτε ότι “πεθαίνεις δύο φορές –πεθαίνεις όταν πεθαίνεις και πεθαίνεις για δεύτερη φορά όταν κάποιος βρίσκει τη φωτογραφία σου και κανείς δεν ξέρει ποιος είσαι”. Αλλά ένα χαμόγελο και ένα βλέμμα πεθαίνουν ποτέ;». Με τέτοιες σκέψεις κατά νου ο Γιώργος Σαλαμέ στάθηκε μπροστά σε εικόνες από οικογενειακά λευκώματα της δυτικής Σάμου από το αρχείο της Φωτονήσου.

Εργάτες που χτίζουν μεταπολεμικά το βενζινάδικο του Κατσούρη στο Νέο Καρλόβασι, νεαρές Σαμιώτισες με τα ολόσωμα μαγιό τους σε… αστεράτη ασπρόμαυρη φωτογράφηση σε κάποια παραλία, φίλοι που ποζάρουν στο λιμάνι του Καρλοβάσου: η δραστήρια πολιτιστική κολεκτίβα, που διοργανώνει και το Φεστιβάλ Ανατολικό Άκρο στο νησί, έχει συγκεντρώσει και ψηφιοποιήσει, με πρωτοβουλία του Αποστόλη Γιαννακόπουλου, πάνω από 3.700 φωτογραφίες και έγγραφα τα οποία συστήνουν μια συνεκτική καταγραφή της κοινωνικής ιστορίας του νησιού τα τελευταία εκατό χρόνια.

Στιγμιότυπα από αυτή την πλούσια παρακαταθήκη μνήμης της καθημερινότητας μαζί με εικόνες που τράβηξε ο γνωστός εικαστικός καλλιτέχνης και κινηματογραφιστής (μια σύγχρονη βοσκοπούλα στους καταπράσινους αγρούς, ένα παροπλισμένο εκδρομικό σε μια λασπωμένη αλάνα κ.ά.) θα μας περιμένουν από τις 3 Αυγούστου 2023 στο Art Space Pythagorion στο λιμάνι του Πυθαγορείου.

Με τίτλο «Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα» η φετινή έκθεση στον χώρο του Ιδρύματος Schwarz προτείνει «έναν στοχασμό πάνω στην έννοια της συνέχειας αλλά και του μετασχηματισμού, της μεταμόρφωσης και της αλλαγής, καθώς το νησί μεταβαίνει από τη μικρή βιομηχανία, μάλλον προς τον τουρισμό».

Η επιλογή των φωτογραφιών αρχείου μαζί με τις εικόνες του Σαλαμέ έρχονται να αποκαλύψουν άγνωστες μικροϊστορίες, λανθάνουσες ή αθέατες πτυχές της ζωής του νησιού και ανιχνεύουν συνδέσεις μεταξύ του παρόντος και του παρελθόντος του Καρλοβασίου και των γύρω περιοχών επιδιώκοντας να αναδείξουν την πλούσια κοινωνική ιστορία του νησιού.

Το αφιέρωμα, που θα διαρκέσει έως τις 25 Σεπτεμβρίου, προέκυψε από τη συνεργασία του γεννημένου στη Βυρητό καλλιτέχνη με την Φωτόνησο Τεχνών & Πολιτισμού, ενώ σύμβουλοι επιμέλειας είναι η διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Κατερίνα Γρέγου και η Ιόλη Τζανετάκη.

Η Φωτόνησος και τα οικογενειακά αρχεία στη Σάμο

Το 2020 η Φωτόνησος ξεκίνησε την ψηφιοποίηση των οικογενειακών λευκωμάτων των κατοίκων του χωριού των Κοντακαίικων στη Σάμο, ενώ από το 2022 το πρόγραμμα επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει τα αρχεία των κατοίκων του Καρλοβασίου, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης του νησιού, και πολλών άλλων γειτονικών σαμιακών χωριών.

Το Καρλόβασι, σημείο αναφοράς για τη Σάμο λόγω της πλούσιας πολιτιστικής και βιομηχανικής ιστορίας του, έγινε γνωστό κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα για τα βυρσοδεψεία του και υπήρξε κέντρο παραγωγής καπνού. Αυτή η περίοδος ευημερίας αντικατοπτρίζεται στα επιβλητικά νεοκλασικά αρχοντικά της εποχής, καθώς και στα ερείπια των μεγάλων πετρόκτιστων εργοστασίων δίπλα στη θάλασσα. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την κατάρρευση της αγοράς δέρματος, η οικονομία στράφηκε στο μικρεμπόριο, στο λιανεμπόριο και, σε τοπικό επίπεδο, στην παραγωγή κεραμικών.

Σήμερα η πόλη φέρει έντονα τα ίχνη του παλιού της εαυτού –όπως πολλά μέρη με σημαντικό βιομηχανικό ή εμπορικό παρελθόν– και αναζητά τον επαναπροσδιορισμό του χαρακτήρα της, διατηρώντας παράλληλα τη γοητεία και τον ξεχωριστό χαρακτήρα της νησιωτικής αστικότητας.

«Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα»: η έκθεση στο Art Space Pythagorion

Ο τίτλος της έκθεσης είναι μια αναφορά στο αρχικό όνομα της πόλης «Καρλοβάσια», το οποίο προέρχεται από τις τουρκικές λέξεις Karli - ovasi, σύμφωνα με τον Σαμιώτη ιστορικό Επαμεινώνδα Σταματιάδη, που σημαίνει χιονισμένος κάμπος.

Οι αρχειακές εικόνες που παρουσιάζονται ποικίλουν σε τόνο και θέμα: από φωτογραφίες ανθρώπων που εργάζονται μέχρι ομάδες φίλων σε διακοπές, εκδρομές, τοπικά φεστιβάλ, αθλητικές και άλλες κοινοτικές εκδηλώσεις. Συνδέουν πτυχές της κοινωνικής, πολιτιστικής, εμπορικής και πολιτικής ιστορίας του νησιού από τις αρχές του 20ού αιώνα έως τη δεκαετία του 1980, πριν την κυριαρχία της ψηφιακής φωτογραφίας.

Η έκθεση «Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα» διερευνά το ρόλο της φωτογραφίας στην τεκμηρίωση της καθημερινής ζωής και στην καταγραφή προσωπικών αλλά και συλλογικών αναμνήσεων. Τα οικογενειακά φωτογραφικά άλμπουμ περιέχουν ψυχικές και συναισθηματικές ιδιότητες που ξεπερνάνε τον μεμονωμένο ιδιοκτήτη, μεταφέρουν μαζί τους ιστορίες που αποτελούν μέρος μιας συλλογικής μνήμης που συχνά υπάρχει έξω από τις κυρίαρχες ιστορικές αφηγήσεις.

Σε μια εποχή που ολόκληρο το αρχιπέλαγος του Αιγαίου υφίσταται σημαντικούς μετασχηματισμούς υπό την πίεση του τουρισμού και της υιοθέτησης του μονο-οικονομικού μοντέλου του, το φετινό αφιέρωμα του Art Space Pythagorion έρχεται να υπενθυμίσει μια εποχή που τα νησιά ήταν πιο αυτάρκη, οι κοινότητες πιο δεμένες και ο καταναλωτισμός δεν είχε αλλοιώσει την αντίληψη των ανθρώπων για την ταυτότητα. Ταυτόχρονα, αναδεικνύει πολλές από τις αξίες και τις πρακτικές που συνεχίζονται σήμερα και θα μπορούσαν να αποτελέσουν μελλοντικά μοντέλα ύπαρξης και συνύπαρξης.

«Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα»: οι παράλληλες δράσεις της έκθεσης

Παράλληλα με την έκθεση θα παρουσιαστούν δύο μικρότερες εκθέσεις: μία με φωτογραφίες από τα μέλη του παιδικού τμήματος της Φωτονήσου και μαθητών του Δημοτικού Σχολείου Κοντακαίικων, με επίκεντρο τα ζώα του νησιού, σε επιλογή της Κατερίνας Γρέγου, και μία από το αρχείο της Φωτονήσου που θα εστιάσει στην απεικόνιση των γυναικών μέσα στα χρόνια.

Το φθινόπωρο θα πραγματοποιηθεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Για μια στιγμή… σε επιμέλεια και σχεδιασμό της Κατερίνας Ζαχαροπούλου. Το πρόγραμμα βασίζεται στην ουσία της ίδιας της φωτογραφίας που είναι η απαθανάτιση μιας στιγμής της ζωής σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Ακολουθώντας τις φωτογραφίες από το αρχείο της Φωτονήσου αλλά και τις προσεγγίσεις του Γιώργου Σαλαμέ και με βασικό εργαλείο μια μηχανή Polaroid, οι μαθητές των σχολείων της Σάμου καλούνται να στοχαστούν πώς «σε» και «για» μια στιγμή η φωτογραφία συνδέει «εμάς» και «εκείνους», το τότε και το τώρα, πώς ξαναβλέπουμε το παρελθόν μέσα από ό,τι διασώζεται και ό,τι έχει οριστικά παρέλθει.

Οι αποσπασμένες εικόνες που θα αποδοθούν από τα παιδιά θα σχηματίσουν μια νέα αφήγηση σαν ένα εκ μέρους τους σχόλιο επάνω σε αρχεία και νέες πραγματικότητες. Ένα δικό τους αρχείο θα προκύψει  που και αυτό με τη σειρά του θα δείχνει στο μέλλον «πως ήμασταν τότε».

«Όπως ήμασταν τότε»: Οι συντελεστές της έκθεσης στο Art Space Pythagorion

Ο Georges Salameh είναι εικαστικός καλλιτέχνης και κινηματογραφιστής. Γεννήθηκε στη Βηρυτό το 1973. Έχει ζήσει στο Λίβανο, την Κύπρο, την Ελλάδα, τη Γαλλία, τη Σικελία και την Αίγυπτο ενώ τα τελευταία έξι χρόνια ζει και εργάζεται στην Αθήνα.

Σπούδασε κινηματογράφο στο Paris VIII St. Denis. Η δουλειά και η έρευνά του εστιάζουν στην έννοια της καθίζησης, τόσο με τη φυσική όσο και με τη μεταφυσική έννοια, μέσα από τη δημιουργική σύγκριση της πραγματικότητας, των γλωσσών και των αφηγήσεων. Από το 1998 εκθέτει φωτογραφικές εγκαταστάσεις και βίντεο, ντοκιμαντέρ και δοκιμιακές ταινίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Από το 2009 είναι συνιδρυτής της πλατφόρμας παραγωγής και εκδόσεων MeMSéA. Έχει επιμεληθεί και συν-επιμεληθεί αφιερώματα ταινιών και φωτογραφιών και έχει διοργανώσει εργαστήρια που στρέφονται γύρω από τη μελέτη της στατικής και κινούμενης εικόνας.

Ενδεικτικά αναφέρονται το φεστιβάλ κινηματογράφου VENTO DEL NORD (2011) στην Λαμπεντούζα της Ιταλίας, οι εκθέσεις της DEPRESSION ERA στο Slought της Φιλαδέλφειας, USA (2019), στην 5^η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης και στην έκθεση 13,700,000 km^3 στο Art Space Pythagorion της Σάμου (2019), PLATEAU 043 (2019) στο ZOETROPE της Αθήνας και η έκθεση The Id-RECONSTRUCTING FAMILY, στο πλαίσιο του Medphoto Festival στην ΕΦΕΚ Ηρακλείου. Τα έργα του ανήκουν σε ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές.

Φιλμογραφία: Πρωτομαγιά (Ελλάδα, 1999, 8’), Faces of Electra (Ελλάδα, 2002, 43’), Hold Me (Ελλάδα, 2005, 12’), Όρος Φαλακρό (Iταλία, 2007, 29’), maesmak (Ιταλία 2008, 20’), Ti Vitti (Ιταλία, 2012, 29’), ΙΠΠΟΔΑΜΕΙΑ (Ελλάδα, 2023,16’). Επιπλέον ο Γιώργος Σαλαμέ συν-σκηνοθέτησε την ταινία της Μαρίνας Γιώτη The Invisible Hands (Ελλάδα/Αίγυπτος, 2017, 97’) που παρουσιάστηκε στην Documenta 14 και σε πολλά διεθνή φεστιβάλ. Στα ντοκιμαντέρ του για την τηλεόραση συμπεριλαμβάνονται το Life Narrative (Ελλάδα, 2016, 20’) και το The Reception (Ελλάδα, 2020, 26’).

Η Φωτόνησος Τεχνών & Πολιτισμού ΑΜΚΕ ξεκίνησε τη λειτουργία της στο χωριό Κοντακαίικα της Σάμου το 2014 ως Φωτογραφική Ομάδα «Φωτόνησος», αποτελώντας την πρώτη φωτογραφική ομάδα που δραστηριοποιήθηκε σε χωριό της Ελλάδας. Το 2019 η «Φωτόνησος» συνενώθηκε με το «Ιδεόδεντρο Τεχνών & Πολιτισμού» και μαζί αποτελούν την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Φωτόνησος Τεχνών & Πολιτισμού», με σκοπό τη δημιουργία εκδηλώσεων πολιτισμού, με κύρια έκφρασή τους το Φεστιβάλ Τεχνών Σάμου – Ανατολικό Άκρο, που αριθμεί ήδη τρεις διοργανώσεις από το 2020.

Πέραν των υπόλοιπων δραστηριοτήτων της, το 2020 η Φωτόνησος ξεκίνησε την ψηφιοποίηση των οικογενειακών αρχείων των κατοίκων του χωριού των Κοντακαιίκων. Από το 2022 το πρόγραμμα ψηφιοποίησης οικογενειακών αρχείων επεκτάθηκε στα αρχεία κατοίκων του Καρλοβάσου και χωριών της Σάμου, ξεπερνώντας σήμερα τα 3.700 ψηφιοποιηθέντα έγγραφα και φωτογραφίες.

Επίσης, από το 2021 η Φωτόνησος υλοποιεί το Πρόγραμμα Φιλοξενίας Καλλιτεχνών και φοιτητών καλλιτεχνικών σχολών «Βαυκίς». Οι ωφελούμενοι του προγράμματος Βαυκίς φιλοξενούνται κάθε χρόνο στη Σάμο, με σκοπό την παραγωγή καλλιτεχνικού έργου, το οποίο στη συνέχεια παρουσιάζεται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ανατολικό Άκρο.

Στα εννέα χρόνια της λειτουργίας της η Φωτόνησος έχει πραγματοποιήσει δεκάδες εκδηλώσεις πολιτισμού στο νησί της Σάμου και έχει παρουσιάσει έναν ιδιαίτερα εξωστρεφή χαρακτήρα, συνεργαζόμενη με πλειάδα οργανισμών, φορέων, ιδρυμάτων και ομάδων.

Το Ίδρυμα Schwarz είναι ένας ιδιωτικός μη κερδοσκοπικός οργανισμός που διοργανώνει και υποστηρίζει δράσεις που στοχεύουν στην προώθηση και ανταλλαγή ιδεών μεταξύ πολιτισμών και χωρών. Oι πρωτοβουλίες του φιλοδοξούν να συμβάλουν στη διαδικασία επαναξιολόγησης της σχέσης της Ευρώπης με Ανατολή και Δύση.

Διοργανώνει και υποστηρίζει δράσεις που σχετίζονται με αυτόν τον γεωπολιτικό χώρο, ενθαρρύνοντας την σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή, την έρευνα, τις δημοσιεύσεις και τις συζητήσεις σχετικά με νέους σχηματισμούς και τη συνεργασία μεταξύ Ελλάδας, Γερμανίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών και διεθνώς.

Οι πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν προγράμματα φιλοξενίας και υποτροφίες για καλλιτέχνες και ερευνητές, συναυλίες, εκθέσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα. Επικεντρώνεται στον τομέα του σύγχρονου πολιτισμού, έχοντας όμως επίγνωση της ιστορικής παράδοσης και της συνεισφοράς της στην κατανόηση των τρεχόντων προβλημάτων και στην αειφόρο ανάπτυξη.

INFO:
Γιώργος Σαλαμέ, «Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα»
Art Space Pythagorion, Λιμάνι Πυθαγορείου, Σάμος
Εγκαίνια: Πέμπτη 3 Αυγούστου 2023, 20.00-23.00
Διάρκεια: έως 25 Σεπτεμβρίου 2023
Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 10.00 – 13.00 και 19:00 – 24:00
Από 1^η έως 25 Οκτωβρίου 2023 επίσκεψη κατόπιν συνεννόησης.
Θα υλοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία εκπαιδευτικούς και οργανωμένες ομάδες από τις αρχές Σεπτεμβρίου έως τα τέλη Οκτωβρίου 2023
Εισιτήριο: € 2
Είσοδος ελεύθερη: παιδιά, μαθητές, φοιτητές, άνεργοι, άνω των 65