Συνέντευξη με τον Ηρακλή Παπαïωάννου, επιμελητή του μουσείου MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης σχετικά με την έκθεση Anthropause.
Στη Βαλένθια της Ισπανίας, το λιμεναρχείο εγκαινίασε μια έκθεση με τίτλο «Αξέχαστες Εικόνες» που διήρκεσει μέχρι τις 12 Οκτωβρίου. Πάνω από δυο χιλιάδες φωτογραφίες περιγράφουν τη ζωή κατά τη διάρκεια της καραντίνας την άνοιξη που μας πέρασε καθώς και τον αγώνα που έδωσαν γιατροί και νοσηλευτές.
Στη Βρετανία 31.000 άτομα έστειλαν τη φωτογραφία τους για την έκθεση «A Portrait of our Nation in 2020» της National Portrait Gallery που αιχμαλωτίζει τη ζωή στη Βρετανία την περίοδο του lockdown.
Στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Λομβαρδία η έκθεση «Suspened Freedom» περιγράφει τη ζωή των ανθρώπων σε μια περιοχή που χαρακτηρίστηκε «κόκκινη ζώνη» εξαιτίας των αυξημένων όχι μόνο κρουσμάτων αλλά κυρίως θανάτων (η Bettina Musatti, μας μίλησε πριν μερικές μέρες σχετικά με την έκθεση και τι βιβλίο που τυπώθηκε).
Στη Θεσσαλονίκη, στο MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, ξεκίνησε στις 20 Οκτωβρίου η ομαδική έκθεση φωτογραφίας, με τίτλο «Anthropause». Ο όρος anthropause (ανθρωποπαύση) επινοήθηκε από την επιστημονική κοινότητα στη διάρκεια της πανδημίας για να περιγράψει το φαινόμενο της πλήρους σχεδόν παύσης της ανθρώπινης δραστηριότητας και της ευεργετικής επίδρασης που αυτή είχε στα οικοσυστήματα του πλανήτη.
Σκοπός των εκθέσεων ανά την Ευρώπη, στόχος του δημόσιου καλέσματος για τη συμμετοχή των φωτογραφιών είναι προφανώς η διατήρηση της συλλογικής μνήμης, η παρουσίαση ενός έρημου, απόκοσμου αστικού τοπίου αποτέλεσμα της πανδημίας. Η διήγηση μιας δύσκολης περιόδου. Και όμως, ενώ η περίοδος εγκλεισμού της περασμένης άνοιξης φαινόταν ως ό,τι πιο απροσδόκητο, είναι πιθανό εξαιτίας της καλπάζουσας πορείας της πανδημίας να χρειαστεί να ξαναμείνουμε σπίτι ώστε να παραμείνουμε ασφαλείς. Πώς άραγε θα συμπεριφερθούμε τη δεύτερη φορά; Μιλήσαμε με τον Ηρακλή Παπαïωάννου, επιμελητή του μουσείου σχετικά με την έκθεση.
Ανά τον κόσμο οι άνθρωποι αποτύπωσαν, φωτογράφησαν τις μέρες του εγκλεισμού. Είδαμε εικόνες έντονης συναισθηματικής φόρτισης, ένα έρημο αστικό τοπίο. Πιστεύετε ότι είναι η ανάγκη διατήρησης της συλλογικής μνήμης ή είναι η ανθρώπινη ανάγκη να μοιραστεί οικίες στιγμές και να πει ήμουν κι εγώ εκεί και τα κατάφερα; Η φωτογραφία άλλοτε εκούσια κι άλλοτε ακούσια μετέχει στη διαμόρφωση και τη διατήρηση της συλλογικής μνήμης, στη μεγάλη αφήγηση της ανθρώπινης ιστορίας. Η πανδημία αποτελεί πλέον μέρος αυτής της ιστορίας. Παράλληλα, για πολλούς ανθρώπους η φωτογραφία είναι μια ενστικτώδης αντίδραση απέναντι σ’ αυτό που τους συμβαίνει, μια καταγραφή και μια απόπειρα έκφρασης. Προσωπικά πιστεύω και στα δυο: η συλλογική μνήμη μάς βοηθά να αντιληφθούμε καλύτερα το παρόν και τον εαυτό μας μέσα σ’ αυτό. Από την άλλη, το να μοιράζεται κανείς αυτό που έζησε μπορεί να έχει ακόμη και μια ήπια θεραπευτική διάσταση.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα της έκθεσης και πώς τη δέχτηκε το κοινό; Η ιδέα γεννήθηκε από την επιθυμία μας να διερευνήσουμε ένα ζήτημα που απασχολεί κάθε πολίτη, ανεξαρτήτως βαθμού εξοικείωσης με τη φωτογραφική εικόνα. Σκεφτήκαμε ότι ίσως θα προσέφερε μια δυνατότητα αναστοχασμού, διαμοιρασμού της εμπειρίας. Γι’ αυτό ακριβώς απευθυνθήκαμε σε όλους: καλλιτέχνες, φωτοδημοσιογράφους, προχωρημένους ερασιτέχνες, απλούς πολίτες, μέσα από ένα open call. Καρπός αυτού του ανοιχτού καλέσματος είναι η έκθεση «Anthropause» που παρουσιάζεται στο MOMus-ΜΦΘ, ερευνώντας την περίοδο της «Ανθρωπο-παύσης», όπως την ονόμασε ομάδα επιστημόνων. Επίσης, περισσότερες από 400 φωτογραφίες έχουν αναρτηθεί στην πλατφόρμα res.momus.gr του μουσείου, με σκοπό να αποτελέσουν ένα ανοιχτής πρόσβασης αρχείο για αυτή την πρωτόγνωρη άνοιξη του 2020, ακόμη και για όταν η πανδημία θα θεωρείται μια δραματική παρένθεση στη σύγχρονη ανθρώπινη ιστορία.
Η έκθεση μιλάει για την περίοδο της πανδημίας ως ανάμνηση και όμως οι πιθανότητες να ζήσουμε ξανά ένα καθολικό lockdown αυξάνονται μαζί με τα κρούσματα. Στο άκουσμα μιας δεύτερης καραντίνας πολλοί επαναστατούν, αρνούνται να βιώσουν ξανά ένα καθολικό lockdown. Πιστεύετε ότι οι φωτογραφίες που θα έστελναν τη δεύτερη φορά θα ήταν διαφορετικές; Νομίζω ότι το lockdown, με όλη την αγωνία, τη στέρηση ελευθερίας, τον ψυχαναγκασμό, τη σωματική πειθαρχία που περιείχε, αποτελεί ένα συλλογικό τραύμα. Ελπίζω και εύχομαι να μην οδηγηθούμε ξανά σε ένα τέτοιο κάθετο μέτρο και για τέτοια διάρκεια. Όμως η υπόθεση είναι σε πλήρη εξέλιξη. Ασφαλώς θα μπορούσε να προκύψει καινούργιο υλικό, που να εμβαθύνει ακόμη περισσότερο σε ό,τι συμβαίνει. Αυτό που προέχει όμως είναι η δημόσια υγεία και το να αποφύγουμε βαρύτερο ακόμη φόρο τιμής σε ανθρώπινες ζωές και στην οικονομία.
Καλλιόπη Βουτζαλή, Exodus, the Era of Unreason Από τη σειρά Clarity Unclear
Στις φωτογραφίες υπάρχει μια τάση «ωραιοποίησης» μιας από τις πιο δύσκολες στιγμές που βιώνει σύσσωμη η ανθρωπότητα μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Γιατί; Είναι ενδιαφέρον που το βλέπετε έτσι. Άλλοι επισκέπτες ένιωσαν πως ένα μέρος τουλάχιστον της έκθεσης είναι κάπως καταθλιπτικό. Νομίζω ότι υπάρχουν και τα δυο στοιχεία: από τη μια υπάρχει η καταγραφή της πρωτοφανούς κοινωνικής συνθήκης, με τους κενούς δημόσιους χώρους, τις απολυμάνσεις, τα ηλεκτρισμένα ιδιωτικά δωμάτια της προσωρινής απομόνωσης. Από την άλλη αναδύεται η προσπάθεια να αντιδράσει κανείς σε όλο αυτό με την καλλιτεχνική του συνείδηση, να το μεταμορφώσει όχι αναγκαστικά «ωραιοποιώντας» το, αλλά ξορκίζοντας το αρχέγονο σκοτάδι.
Εκατομμύρια λήψεις γίνονται ανά λεπτό σε όλο τον κόσμο. Πιστεύετε ότι η ευκολία, η ποιότητα λήψης και η απίστευτη ταχύτητα με την οποία ταξιδεύει, παρουσιάζεται μια εικόνα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βοήθησε την τέχνη της φωτογραφίας; Η φωτογραφία ήταν πάντοτε εξαρτημένη από την τεχνολογία, η οποία έθετε διαρκώς καινούργια αισθητικά και θεωρητικά ζητήματα. Και πάντοτε έβρισκε τρόπο να καταστήσει κάθε τεχνολογική καινοτομία μια καλλιτεχνική πρόκληση. Η αληθινή τέχνη είναι αλήθεια δεν συμπαθεί συχνά τις ευκολίες. Προτιμά τα μονοπάτια που οδηγούν σε κάτι βαθύτερο, πιο προσωπικό που ενίοτε γίνεται οικουμενικό. Προσδοκώ (ήδη συμβαίνει αλλά σε μικρό βαθμό) ότι η φωτογραφική τέχνη θα αναζητήσει και θα βρει τρόπους να μιλήσει για την πραγματικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όχι με αφοριστική κριτική αλλά με διάθεση κατανόησης ενός φαινομένου απεριόριστα μαζικής επικοινωνίας που διαρκώς εξελίσσεται.
Αλέξανδρος Βρεττάκος. Από τη σειρά Το σκίτσο ενός ιού
«Δεν ξέρω ποια γρανάζια κινούνται μέσα μας όταν κοιτάμε φωτογραφίες, ειδικά φωτογραφίες καλλιτεχνών όπως ο Cartier-Bresson, αλλά δεν είναι μόνο η όραση που δουλεύει, ούτε μονάχα η φαντασία»
9°
