Μπορεί ο προσωπικός μας χώρος να δείξει ποιοι είμαστε; Από την πολυτέλεια των εκατομμυριούχων μέχρι την κουβέρτα ενός άστεγου, η λέξη εστία έχει πολλές ερμηνείες. Μια νέα καλλιτεχνική κοινότητα σε προσκαλεί να δείξεις τη δική σου φωλιά και να στείλεις το μήνυμά σου. Ένα πείραμα που θυμίζει παιχνίδι γίνεται τέχνη και μας προσκαλεί σε μια καλοκαιρινή εκδρομή. Οι καρτ-ποστάλ που έχουν αρχίσει να πληθαίνουν στο διαδίκτυο έχουν τη δική τους εξήγηση.
Το καλοκαιρινό εργαστήρι «Postcards from home» στον καλλιτεχνικό σταθμό της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών στο Τσεπέλοβο στα Ζαγοροχώρια Ιωαννίνων που θα γίνει από τις 12-17 Αυγούστου, μας προσκαλεί να λάβουμε κι εμείς μέρος (αιτήσεις μέχρι 8 Ιουλίου στο Asfa PhotoCourses). Τι είναι όμως; Συζητησαμε με την ψυχή του εγχειρήματος Φωτεινή Παπαχατζή.
Τι είναι το «Postcards from home»; Πώς σας ήρθε στο μυαλό;
Είναι ένα εγχείρημα που δημιουργεί μια διεθνή καλλιτεχνική κοινότητα που αναστοχάζεται και δημιουργεί με θέμα την έννοια του σπιτιού.
Φέρνει σε επαφή τις τοπικές κοινωνίες, τους πρόσφυγες και τους καλλιτέχνες προκειμένου να αναστοχαστούν, να δημιουργήσουν και να στείλουν μια κάρτ-ποστάλ με θέμα την έννοια του σπιτιού. Πού βρίσκεται άραγε το σπίτι με την έννοια της εστίας; Πώς αισθάνεσαι στο νέο σου σπίτι; Τι σου λείπει; Υπάρχει κάποιο αντικείμενο που αντιπροσωπεύει το σπίτι; Μια κίνηση, μια χειρονομία, μια ανάμνηση, κάτι το αφηρημένο;
Κάθε καρτ-ποστάλ έχει στη μία πλευρά της την εικόνα που λαμβάνει από τον συμμετέχοντα και στην πίσω πλευρά το κείμενο που συνοδεύει την φωτογραφία, μαζί με τα στοιχεία του συμμετέχοντα, αν αυτός ή αυτή θέλει να τα μοιραστεί. Οι καρτ ποστάλ από όλο τον κόσμο αναρτώνται στο διαδίκτυο στο site, στο fb γκρουπ ενώ πρόσφατα ξεκίνησε μια πιο εκτεταμένη προσέγγιση του θέματος από τους συμμετέχοντες στο Instagram.
Το πρότζεκτ ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2016, στο Βερολίνο κατά τη διάρκεια της υποτροφίας μου στο πρόγραμμα «START-Δημιουργήστε μια Πολιτιστική Αλλαγή» του Ιδρύματος Robert Bosch Stiftung, το οποίο διεξάγεται σε συνεργασία με το Goethe-Institut Θεσσαλονίκης και την Ένωση κοινωνικοπολιτιστικών Κέντρων στη Γερμανία. Έκτοτε αναπτύσσεται μέσω εργαστηρίων σε κοινότητες αλλά και με τη συμμετοχή απλών πολιτών, καθώς και στο διαδίκτυο.
Το «Postcards from home» είναι μια φυσική εξέλιξη του HOME*, που αφορά την πραγματική και συμβολική αναζήτηση του σπιτιού της γιαγιάς μου στο Burdur (Πολυδώριο) στην Τουρκία. Ιχνηλατεί τη διαδρομή της αναγκαστικής μετανάστευσής της το 1922 από το Burdur στη Σμύρνη. Είναι ένα self reflective project, ένα οπτικό ημερολόγιο που περιλαμβάνει φωτογραφίες, βίντεο, συνεντεύξεις, έρευνα αρχείου, προσωπικά και άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν στις διαδρομές της αναγκαστικής μετανάστευσης.
Η αναζήτηση αυτή που ήταν μια διαδικασία και μια περίοδος ορόσημο για μένα με οδηγεί στο «Postcards from home». Αυτή την περίοδο που η έννοια του σπιτιού γίνεται τόσο κεντρική στην καθημερινότητα μας και ταυτόχρονα το ίδιο το σπίτι, η ασφάλεια και η ζεστασιά τόσο ρευστά για διαφορετικούς πληθυσμούς. Πληθυσμοί που ξαφνικά διαπραγματεύονται το ίδιο τους το σπίτι είτε πουλώντας το είτε εγκαταλείποντας το όταν καταστρέφεται.
Το «Postcards from home» αναγνωρίζει την απώλεια του σπιτιού ως ένα από τα πιο αγχογόνα συμβάντα στη ζωή ενός ανθρώπου και επιθυμεί να μετουσιώσει το τραύμα μέσω της τέχνης. Σκοπός του είναι να προσφέρει ένα χώρο ύπαρξης, μια προσωρινή ανακούφιση από αυτό το μόνιμο συναίσθημα της ξεριζωμένης ζωής. Αναγνωρίζει την έννοια της ταυτότητας και την ανάγκη της να εκδηλωθεί προκειμένου να συνυπάρξει (ποιος;) ισότιμα με άλλους πολιτισμούς. Αναγνωρίζει τη στενή σύνδεση της ταυτότητας με το σπίτι, ό,τι σημαίνει αυτό. Ως εκ τούτου δημιουργεί μια γέφυρα μεταξύ των κοινοτήτων που έχουν ή δεν έχουν την εμπειρία της απώλειας του σπιτιού. Η κοινή χρήση της εμπειρίας και του πολιτισμού έχει θεραπευτική επίδραση στους συμμετέχοντες. Παρέχει τους χώρους για να μοιραστούν την ιστορία και το ενδιαφέρον που πρέπει να ακουστεί.
Τι περιλαμβάνει το καλοκαιρινό εργαστήρι στον καλλιτεχνικό σταθμό της ΑΣΚΤ στο Τσεπέλοβο; Και γιατί εκεί;
Το καλοκαιρινό εργαστήρι γίνεται στο πλαίσιο του προγράμματος συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και επιμόρφωσης στη φωτογραφία της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Τελεί υπό τη διαχειριστική εποπτεία του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Έρευνας και σε συνεργασία με το Photometria International Photography Festival. Το εργαστήριο έχει δύο εισηγήτριες, τη Λία Ναλμπαντίδου και εμένα. Η Λία Ναλμπαντίδου έχει ασχοληθεί εκτεταμένα με την έννοια του σπιτιού, τόσο στην παλαιότερη εργασία της «Το Ασφαλές, Ιδιωτικό Πεδίο του Σπιτιού μου» (1996 -2001) όσο και στην πιο πρόσφατη «Urban Secret Garden-a trilogy book of photographs» (2016). Αυτές τις μέρες βρίσκεται στη Γερμανία όπου θα εκπροσωπήσει τις εκδόσεις Κύβος-Αθήνα στη διεθνή έκθεση artists’ books Miss Read που φέτος διοργανώνεται για πρώτη φορά στον εμβληματικό χώρο Haus der Kulturen der Welt στο Βερολίνο ενώ επίσης θα επισκεφθεί την έκθεση Artist’s book for everything στο Weserburg Zentrum für Künstlerpublikationen στη Βρέμη όπου συμπεριλαμβάνεται η πρόσφατη αυτοέκδοση της «Urban Secret Garden-a trilogy book of photographs».
Η απόφαση για την οργάνωση του εργαστηρίου μας στον καλλιτεχνικό σταθμό της ΑΣΚΤ στο Τσεπέλοβο βασίστηκε αφενός στην ιδιαιτερότητα και ομορφιά του φυσικού τοπίου και αφετέρου στην ιδέα για την επιστροφή στο «πατρικό» και στο χωριό. Βασικά στοιχεία του εργαστηρίου είναι η γνωριμία με τον τόπο, την φύση, τους ανθρώπους. Το πρόγραμμα του εργαστηρίου περιλαμβάνει την εκπαίδευση πάνω σε ένα φωτογραφικό πρότζεκτ. Οι συναντήσεις μας θα ξεκινούν το μεσημέρι και θα τελειώνουν το απόγευμα έτσι ώστε να εκμεταλλευόμαστε τις καλύτερες συνθήκες φωτισμού. Θα εργαστούμε πάνω σε θέματα που προκύπτουν τόσο σε επίπεδο θεωρητικό όσο και σε επίπεδο τεχνικό ενώ μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τυχόν διεπιστημονικές προσεγγίσεις τις οποίες θα ενθαρρύνουμε με αντίστοιχο υλικό που θα παραλάβουν οι συμμετέχοντες πριν και κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου.
Σε ποιους απευθύνεται;
Το εργαστήριο απευθύνεται σε φωτογράφους που επιθυμούν να συνδυάσουν τη δημιουργική διαδικασία με την παραμονή τους στο Τσεπέλοβο με ό,τι αυτό συνεπάγεται: βόλτες στη φύση, γνωριμία με τον τόπο και τους κατοίκους του, συμμετοχή στο 3ήμερο παραδοσιακό πανηγύρι.
To «ιδανικό σπίτι» έχει πολλές ερμηνείες. Ποια είναι η δική σας;
Μου είναι δύσκολο να ορίσω το «ιδανικό», πόσο μάλλον το ιδανικό σπίτι.
Θα δανειστώ τη θέση της Βιρτζίνια Γουλφ: «Ως γυναίκα δεν έχω καμία πατρίδα, ως γυναίκα δεν θέλω καμία πατρίδα, ως γυναίκα πατρίδα μου είναι όλος ο κόσμος».
Το «παιδί» σας μεγαλώνει κάθε μέρα στο διαδίκτυο με τις συμμετοχές να πληθαίνουν. Τι feedback έχετε πάρει και ποιες στιγμές αισθανθήκατε πώς αυτό που κάνατε πέτυχε το λόγο ύπαρξής του;
Το «Postcards from home» είναι ακόμα στην αρχή γιατί δεν βιάζεται να μεγαλώσει. Είναι το παιδί όλων όσων συμμετέχουν και αυτός είναι ο στόχος του. Να δημιουργήσει μια ουτοπική κοινότητα η οποία κυριολεκτικά σημαίνει ου-τόπος και ένα ανοιχτό πεδίο δημιουργίας. Για αυτό και ο λόγος ύπαρξης του μεταβάλλεται: για να μπορέσει να συμπεριλάβει την ανάγκη πεδίου έκφρασης διαφορετικών ατόμων και ομάδων.
Πώς λειτουργεί η πλατφόρμα σας; Γίνεται επιλογή των φωτογραφιών ή ο καθένας είναι ελεύθερος να ανεβάσει ό,τι επιθυμεί;
Η πλατφόρμα είναι ανοιχτή σε όλους και τις προτάσεις τους. Όσοι επιθυμούν ακολουθούν τον σύνδεσμο στο postcardsfromhome.net όπου έχει αναρτηθεί το κάλεσμα για συμμετοχή σε 7 γλώσσες και μπορούν να καταθέσουν τις σκέψεις τους και την εικόνα τους εκεί. Παράλληλα στο Instagram όσοι έχουν ήδη συμμετάσχει μπορούν να αναπτύξουν το πρότζεκτ τους σε σχέση με το σπίτι στο διάστημα 5 ημερών. Φιλοδοξία της πλατφόρμας είναι να εξελιχθεί περαιτέρω σε άλλες δράσεις με άξονα τη φωτογραφία.
*Το έργο HOME πρόκειται να παρουσιαστεί στο πλαίσιο της 6ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, που θα λάβει χώρα από τις 30 Σεπτεμβρίου 2017 έως τις 14 Ιανουαρίου 2018 υπό το θεματικό πλαίσιο «Ιmagined Homes / Φαντασιακές Εστίες»
«Δεν ξέρω ποια γρανάζια κινούνται μέσα μας όταν κοιτάμε φωτογραφίες, ειδικά φωτογραφίες καλλιτεχνών όπως ο Cartier-Bresson, αλλά δεν είναι μόνο η όραση που δουλεύει, ούτε μονάχα η φαντασία»
8°
