Προτζέκτορας: Ο συλλέκτης Δημήτρης Παπαγεωργόπουλος μιλάει στην Athens Voice για το Αρχείο Νεοελληνικής Τέχνης που έχει δημιουργήσει.
Οραματιστής, μεθοδικός και επίμονος, ο Δημήτρης Παπαγεωργόπουλος τα τελευταία είκοσι χρόνια επενδύει στην Τέχνη με όλες του τις δυνάμεις και οι άνθρωποι της Τέχνης του το ανταποδίδουν. Το αποτέλεσμα; Το Αρχείο Νεοελληνικής Τέχνης.
«Η ιστορία του Αρχείου Νεοελληνικής Τέχνης ξεκίνησε το 1999, παράλληλα με την αρχή της ενασχόλησής μου με τα έργα τέχνης. Διάβασα τη συνέντευξη ενός συλλέκτη που έλεγε ότι μια καλή συλλογή ξεκινάει από μια καλή βιβλιοθήκη τέχνης. Άρχισα να μαζεύω μανιωδώς βιβλία τέχνης και καταλόγους εκθέσεων που αφορούσαν Έλληνες εικαστικούς, κάνοντας σάρωση κάθε Σάββατο στα παλαιοβιβλιοπωλεία της Ιπποκράτους, αλλά και αγοράζοντας πολλά καινούργια. Όσο μεγάλωνε η βιβλιοθήκη, μου μπήκε στο μυαλό η δημιουργία ενός Αρχείου Νεοελληνικής Τέχνης με ό,τι αυτό συνεπάγεται, δηλαδή ό,τι στοιχείο μπορούσε να αφορά τη Νεοελληνική Τέχνη».
Ο δημιουργός του Αρχείου Νεοελληνικής Τέχνης, Δημήτρης Παπαγεωργόπουλος
Από τα βιβλία και τους καταλόγους, περνάς στη συλλογή μεταλλίων.
Ναι, ένα χρόνο αργότερα, το 2000, ένας φίλος παλαιοπώλης, μου προσέφερε τέσσερα μετάλλια από διεθνείς εκθέσεις που ήταν στην κατοχή της ζωγράφου Πιπίτσας Φιλιππίδη. Σκέφτηκα να αρχίσω τη συλλογή μεταλλίων από διεθνείς εκθέσεις που είχαν πάρει μέρος Έλληνες καλλιτέχνες, μιας και δεν υπήρχε κάτι αντίστοιχο. Μην ξέροντας τι να αγοράσω κυρίως από το εξωτερικό, άρχισα να καταγράφω από την τότε πρόσφατη έκδοση του τετράτομου λεξικού της Μέλισσας, την πληροφορία που υπήρχε. Όταν τελείωσα την καταγραφή, συνειδητοποίησα ότι η πληροφορία ήταν πολύ φτωχή και με αντικρουόμενες πηγές. Ξεκίνησα τότε να ξεφυλλίζω όλη τη βιβλιοθήκη μου, καταγράφοντας τις συγκεκριμένες πληροφορίες. Παράλληλα με τα πρώτα μετάλλια, αγόραζα από το εξωτερικό σπάνιους καταλόγους Διεθνών εκθέσεων και η μελέτη αυτή όλο και μεγάλωνε, καθιστώντας την πρωτεύοντα στόχο και δευτερεύοντα αυτόν της συλλογής μεταλλίων.
Μετάλλιο της Καλλιτεχνικής Έκθεσης του Μονάχου, το 1888, που πήραν μέρος ο Ν.Γύζης και Γ.Ιακωβίδης. Από το Αρχείο Νεοελληνικής Τέχνης.
Και συνειδητοποίησες κάτι διαφορετικό...
Κατάλαβα ότι είχα βρει την αποστολή μου, να συγκεντρώσω όσο περισσότερη πληροφορία αφορούσε τη διάσωση της εικαστικής πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Μετά από 20 χρόνια σκληρής εργασίας και αφού έχω καταγράψει ό,τι υπήρχε σε όλες τις μεγάλες βιβλιοθήκες, όπως της Α.Σ.Κ.Τ. και της Πινακοθήκης, θεωρώ ότι έχω ολοκληρώσει μια πολύ σημαντική μελέτη για τη Συμμετοχή των Ελλήνων Εικαστικών Καλλιτεχνών στις Διεθνείς Εκθέσεις 1851-1999. Η εργασία αυτή αφορά 2.923 καλλιτέχνες που έχουν πάρει μέρος σε 5.212 εκθέσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Πρόσφατα την ανέβασα στο Academia.edu και δώρισα στις βιβλιοθήκες της Α.Σ.Κ.Τ. και της Πινακοθήκης ολόκληρη τη μελέτη, προκειμένου να είναι προσβάσιμη στους μελετητές.
Φωτογραφία του Κωνσταντίνου Μαλέα ανάμεσα στα έργα έκθεσης του, στον Βόλο (1926). Δωρεά στο Αρχείο Νεοελληνικής Τέχνης από την εγγονή του, Φρόσω Μαλέα.
Έχουν περάσει 20 χρόνια κι έχεις συγκεντρώσει υλικό για ένα μικρό μουσείο;
Πράγματι, σήμερα το Αρχείο έχει εξελιχθεί σε ένα μικρό μουσείο. Στο διάστημα αυτό των 20 ετών, παράλληλα με τα μετάλλια και τα στοιχεία των Διεθνών Εκθέσεων, μεγάλωνε και εμπλουτιζόταν με σπάνια βιβλία και αντικείμενα. Βρέθηκαν μαγικά στον δρόμο μου, το δίπλωμα και τα πρακτικά της Εταιρίας των Ωραίων Τεχνών επί Όθωνα, επιστολή του Ελευθέριου Βενιζέλου που αναφέρεται σε αγορά έργου από το ελληνικό κράτος, το φωτογραφικό Αρχείο και σπάνια αντικείμενα της Σοφίας Λασκαρίδου όπως τα δύο όπλα της, τα δύο βραβεία και σπάνιο αρχειακό υλικό του Κωνσταντίνου Μαλέα, ολόκληρο το αρχείο του ζωγράφου Τάκη Παρλαβάντζα, το αρχειακό υλικό εικονογραφήσεων της Μαρίας Ράμφου, σπάνιες και μοναδικές φωτογραφίες καλλιτεχνών όπως του Κωνσταντίνου Βολανάκη σε νεαρή ηλικία, του Γεωργίου Άβλιχου, των Προραφαηλιτών Μαρίας Ζαμπάκου και Μαρίας Σπαρτάλη, καθώς και πολλά άλλα σπάνια αποκτήματα.
Πορτραίτο του Νικόλαου Γύζη, φιλοτεχνημένο από τον ζωγράφο Τζουλιάνο Καγκλή. Δωρεά του καλλιτέχνη, στο Αρχείο Νεοελληνικής Τέχνης.
Υπήρχε, όμως, κάτι που έλειπε;
Ναι, τα πορτρέτα. Το 2017, επισκεπτόμενος τη σημαντική έκθεση για την Ομάδα Τέχνη του 1917, που διοργάνωσε η Εθνική Πινακοθήκη στο Βυζαντινό Μουσείο, παρατήρησα ότι από την αφίσα της έκθεσης έλειπε η μορφή δύο ζωγράφων της ομάδας. Δεν υπήρχε ούτε εικαστικό τους πορτρέτο, ούτε φωτογραφία. Σκέφτηκα ότι αν υπήρχε ένας τρελός σαν εμένα την εποχή εκείνη θα είχε διασωθεί η μνήμη της μορφής τους. Ξεκίνησα λοιπόν να μαζεύω εικαστικά πορτρέτα που απεικονίζουν Έλληνες εικαστικούς, είτε σαν αυτοπροσωπογραφία, είτε ζωγραφισμένους από άλλο καλλιτέχνη. Έβαλα στόχο 12 πορτρέτα τον χρόνο και τους πρώτους εννέα μήνες είχα μαζέψει εκατό! Εκεί πλέον συνειδητοποίησα ότι όλο αυτό που συνέβαινε, είχε μεταφυσικές προεκτάσεις, σαν να είχα επιλεχθεί ως το μέσο για να διασώσω τη μνήμη της μορφής των Ελλήνων εικαστικών.
Αυτοπροσωπογραφία του Ιωάννη Οικονόμου(1904). Δωρεά του εγγονού του, Γιάννη Οικονόμου, στο Αρχείο Νεοελληνικής Τέχνης.
Και η πορεία αυτής της συλλογής, μέχρι σήμερα;
Στα τρεισήμισι χρόνια από την αρχή της, περιλαμβάνονται πλέον 370 πορτρέτα, από το 1837 που είναι το παλαιότερο, ως και των σύγχρονων καλλιτεχνών που είναι όλα δωρεά τους. Πέρα από τη στήριξη των σημερινών καλλιτεχνών –όλο αυτό κοινοποιήθηκε μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και πίστεψαν στο όραμά μου– έχω τη στήριξη σημαντικών κληρονόμων, όπως των oικογενειών Προσαλέντη, Μαλέα, Λασκαρίδου, Φλωρά, Οικονόμου και Γανιάρη, αλλά και φίλων συλλεκτών που είναι πρόθυμοι να ανταλλάξουν ένα σημαντικό πορτρέτο με ένα άλλο έργο της συλλογής μου. Με εξιτάρει όταν βρίσκω το πορτρέτο ενός ξεχασμένου από τον χρόνο καλλιτέχνη, και αυτά είναι τα αγαπημένα μου στη συλλογή. Τα πορτρέτα, μερικά από τα οποία είναι ιδιαίτερα σημαντικά και σπάνια, εμφανίζονται με μαγικό τρόπο μπροστά μου.
Γιάννης Μόραλης, Πορτρέτο Έλλης Μουρέλου-Ορφανού ( Παρίσι 1939) Δωρεά του Μίνωα Ορφανού στο Αρχείο Νεοελληνικής Τέχνης.
Σαν να συνωμοτούν τα γεγονότα, για να τα αποκτήσεις για κάποιον σκοπό.
Ακριβώς. Έναν μεγάλο σκοπό, τη δημιουργία ενός Μουσείου Νεοελληνικής Τέχνης - Συλλογής Πορτρέτων Εικαστικών Καλλιτεχνών, μέσα από κάποιο μεγάλο Ίδρυμα ή από οποιονδήποτε χρηματοδότη θέλει να επενδύσει σοβαρά στη διάσωση της Νεοελληνικής Τέχνης και όχι στο κέρδος. Άλλη μια λύση θα ήταν να ενταχθεί σαν παράρτημα ενός ήδη μεγάλου Ιδρύματος. Και στις δύο περιπτώσεις σίγουρα θα υπάρχουν προϋποθέσεις, μιας και δεν έχω σκοπό να δωρίσω το πνευματικό μου παιδί και να αποσυρθώ, εγκαταλείποντάς το. Παρ’ όλα αυτά, αισθάνομαι ότι όλο αυτό το υλικό δεν μου ανήκει, δεν προορίζεται για κληρονομιά των παιδιών μου, αλλά για το κοινωνικό σύνολο.
Χρυσούλα Αντωνοπούλου. Αυτοπροσωπογραφία (1967). Δωρεά της Τζένης Αντωνοπούλου στο Αρχείο Νεοελληνικής Τέχνης.
Μέχρι να βρεθεί μόνιμη στέγη, η συλλογή φιλοξενείται σε κάποιο χώρο;
Ολόκληρη η συλλογή φιλοξενείται με δανεισμό, από το τέλος του 2014, στον Χώρο ΤέχνηςΣΤΟart Κοραή της Εθνικής Ασφαλιστικής. Χώρο όπου διαχειρίστηκα με επιτυχία και σημαντικές εκθέσεις από την αρχή λειτουργίας του έως τον Μάρτιο του 2019, που αποχώρησα με εθελουσία έξοδο. Η φιλοξενία της συλλογής όμως έχει φτάσει σε οριακό σημείο, μιας και ο χώρος πλέον είναι πολύ μικρός για να φιλοξενήσει την δυναμική της και πρέπει να βρεθεί άμεσα λύση.
Πορτραίτα και αυτοπροσωπογραφίες. Από το αρχείο Νεοελληνικής Τέχνης του Δημήτρη Παπαγεωργόπουλου.
11°
