Είναι κατοικία ή μουσείο; Είναι τέχνη ή αρχιτεκτονική; Είναι ένα αυτοαναφορικό, αυτοβιογραφικό σχόλιο ή μια κοινωνικοπολιτική ερμηνεία - statement για τους μοντέρνους καιρούς; Γιατί πέραν του μόνου σίγουρου, πως δηλαδή το ενιαίο έργο «[Gone]-Η Αρχιτεκτονική της Απουσίας» βρίσκεται στη Μυτιλήνη, τόπο όπου κατοικεί και δρα ο αρχιτέκτονας Μιχάλης Dodson Σιφναίος, όλα τα υπόλοιπα προηγούμενα περί της φύσης του εγχειρήματος αιωρούνται αναπάντητα. Αρνούνται, όπως και ο δημιουργός τους, να κατηγοριοποιηθούν και να ενταχθούν σε ένα «ασφαλές» πλαίσιο, που προς χάρη και δόξα της εύκολης ερμηνείας και ανάγνωσης θα διευκολύνουν τον θεατή να καταναλώσει την κωδικοποιημένη πληροφορία/εγκατάσταση.
Μακριά από την κεντρική εικαστική σκηνή της Θεσσαλονικοαθήνας, ο Σιφναίος επέλεξε να μεταμορφώσει μια παλιά και εγκαταλελειμμένη μονοκατοικία σε ένα πρότζεκτ που, χρησιμοποιώντας το οίκημα και το περιεχόμενό του σε συνδυασμό με έτοιμα υλικά και αντικείμενα, ευτελή εμπορικά διαθέσιμα προϊόντα και χειροποίητα κομμάτια και τυπωμένο χαρτί, ώστε να εγείρει μια σειρά από ερωτήματα που κάθε άλλο παρά εύκολη είναι η απάντησή τους. «Gesamstkunstwerk». Ίσως γι' αυτό και η λέξη «Υπερ-εγρήγορση» να είναι το απαραίτητο κλειδί για να συναισθανθείς κάποιες από τις δεκάδες νευρικές απολήξεις του έργου. Το οποίο, όπως θέλει ο δημιουργός του, θα θεωρηθεί λήξαν και ολοκληρωμένο μόνο όταν η μονοκατοικία θα κατεδαφιστεί.
Μας γράφει ο ίδιος: «“Υπερ-εγρήγορση” είναι ο όρος που χρησιμοποιούν οι ψυχολόγοι για να περιγράψουν την έντονη κατάσταση αυξημένης δεκτικότητας των αισθητηρίων που προκαλείται από σοβαρό ψυχικό τραύμα. Είναι ένας νευρολογικός μηχανισμός άμυνας που επιτρέπει στα άτομα να είναι σε επιφυλακή για περαιτέρω κίνδυνους καθώς προσλαμβάνουν πιθανές απειλές με τρόπο δραστικά οξυμένο. Πραγματικότητες οι οποίες παραμένουν κρυμμένες σε κανονικές συνθήκες, που είναι συνήθως υπερβολικά σύνθετες για να γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας από τον εγκέφαλο, αποκαλύπτονται».
Αυτό είναι το θέμα που ενοποιεί τα έργα τα οποία ο Μιχάλης Dodson Σιφναίος εγκαθιστά σ’ όλο το σπίτι. Εμπνευσμένα από προσωπική απώλεια, τα έργα που συμπεριλαμβάνονται στο [GONE] αναφέρονται σε «things that are inside other things» τα οποία αποκαλύπτονται σε στιγμές κρίσης. Το [GONE] είναι τόσο μια ενδοσκοπική εξερεύνηση του εαυτού όσο και ένα πορτρέτο της ανθρώπινης κατάστασης.
Τα σχεδόν 40 αντικείμενα /installations τα οποία έχει δημιουργήσει, αν και πολύ διαφορετικά το ένα από το άλλο, μοιράζονται ένα οπτικό -και μερικές φορές ακουστικό- λεξιλόγιο που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του έργου. Πλέγματα, κουβάρια από νήμα, μεταλλικές περιφράξεις, πιτσιλιές χρώματος, εκτεθειμένα στον καιρό ξύλα, μαύρο ατσάλι, τσαλακωμένο χαρτί, κιβώτια και κουτιά, φλοκάτες, διάφορα τμήματα του ίδιου του σπιτιού, χρησιμοποιούνται για τη δυνατότητά τους να εκφράζουν τα θέματα που απασχολούν τον δημιουργό. Η επανεμφάνισή τους σε διάφορες αντιπαραθέσεις ενοποιεί το έργο ενώ διαφωτίζει το νόημα του κάθε αντικειμένου.
Επηρεασμένος από το «Ο πολιτισμός ως πηγή δυστυχίας» του Φρόυντ και το μεταδομιστικό έργο του Φουκώ, τα αντικείμενα στο [GONE] ομαδοποιούνται σε υπο-ενότητες (“things inside other things that get inside because they are inside other things“,”maeander”, “I imagine you think…”,”rapax Domus” ,”a matter of scale “, και μερικά άλλα) οι οποίες αφορούν τις διαφορετικές πτυχές των περιοριστικών και συχνά καταπιεστικών υποδομών των ανθρωπίνων σχέσεων και ύπαρξης. Του ζητάμε να γίνει πιο επεξηγηματικός: «Μεταξύ αυτών, είναι η γλώσσα, ο χρόνος, η κλίμακα, οι αριθμοί, τα ηλεκτρονικά δίκτυα και επικοινωνία, τα έντυπα μέσα, οι λέξεις, το φύλο, η εκτόπιση, η οικογένεια, το "lifestyle", η αγάπη, η αφοσίωση, το σεξ, η βαρύτητα, η οικολογία, η τέχνη, η εργασία, η ιστορία και ο θάνατος για να αναφέρουμε μερικές».
Ως σύμβολο, στην παρούσα του εγκατάλειψη, το σπίτι διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στο project. Ο Μιχάλης Dodson Σιφναίος τοποθετεί τα μεμονωμένα κομμάτια με τρόπο που δημιουργεί μια συνολική εμπειρία και η οποία συνιστά το πώς ο ίδιος προτιμά να γίνει αντιληπτό το έργο σε αντίθεση με τα μεμονωμένα κομμάτια όπως αυτά εκτίθενται σε μουσεία ή γκαλερί. Είναι κατά κάποιο τρόπο η «επίπλωση» του σπιτιού αν και απέχει πολύ από την τυπική χρήση του όρου. Ένα από τα κεντρικά μελήματα του δημιουργού είναι κατά πόσον θα πρέπει το εγκαταλειμμένο σπίτι να συγυριστεί: σε ποιο βαθμό η σκόνη, τα συντρίμμια, τα σπασμένα γυαλιά, οι λεκέδες, η ξεφλουδισμένη μπογιά, τα σάπια πατώματα, οι ξεχαρβαλωμένες πόρτες, παντζούρια και παράθυρα, οι ιστοί αράχνης, τα νεκρά φύλλα, αποτελούν εκφραστικά μέσα άξια να διατηρηθούν.
Το έργο επηρεάζεται ριζικά από τη γεωγραφική θέση του στο νησί της Λέσβου, το κύριο ευρωπαϊκό σημείο εισόδου για τους πρόσφυγες. Η ιδέα της φυγής, τόσο σε πολιτικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο, που διαχέει το έργο αναφέρεται στα φαινόμενα εξαφάνισης, εγκατάλειψης, εκτόπισης και καταπίεσης. Ο Μιχάλης Dodson Σιφναίος εστιάζει στη λιγότερο δημοσιοποιημένη αντίθετη μεταναστευτική ροή από τη Δύση στην Ανατολή, των ατόμων που εγκαταλείπουν τις ολοένα πιο άκαμπτες δομές του αναπτυγμένου κόσμου (συμβολικά εκπροσωπημένες στο [GONE] από το Βερολίνο και τη γερμανική γλώσσα) υπέρ μιας Ρομαντικής και πιθανά άπιαστης ελευθερίας που πιστεύουν ότι είναι εφικτή σε μια χαοτική "Oriental" κατά τα λεγόμενα του Edward Said χώρα όπως η Ελλάδα. «Το γεγονός ότι η Ελλάδα και ειδικά η Λέσβος έχουν μεταμορφωθεί από ακραίο όριο του Δυτικού Πολιτισμού σε κέντρο της διεθνούς προσοχής είναι μια ειρωνεία που δεν κατανοούν αρκετοί από τους αναζητητές της απατηλής αυτής ελευθερίας». Είναι όμως απόλυτα κατανοητή από τον αρχιτέκτονα, μετανάστης σε αντίθετη ρότα ο ίδιος, όταν συγκρίνει τα κίνητρα αυτά με τα αντίστοιχα των προσφύγων λόγω πολέμου και φτώχιας. Ομολογεί ότι αυτό που έψαχνε στην Ελλάδα διέφερε από αυτό που βρήκε, ενώ, τελικά, το δεύτερο είναι πολύ πιο διεγερτικό από το πρώτο.
Με ελάχιστες εξαιρέσεις τα αντικείμενα που εκτίθενται στο σπίτι είναι δημιουργημένα με τον ίδιο τρόπο που ο καλλιτέχνης σχεδιάζει τα αρχιτεκτονικά του έργα. Έχουν συλληφθεί, σχεδιαστεί, σκιαγραφηθεί, μελετηθεί υπό κλίμακα σε δύο και τρεις διαστάσεις, και στη συνέχεια γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας μαζί με τους τεχνίτες οι οποίοι κάτω από τις σχολαστικά λεπτομερείς οδηγίες του αρχιτέκτονα τα κατασκευάζουν και ενίοτε τα εγκαθιστούν. Αν και μεμονωμένα μπορεί να μοιάζουν με έργα conceptual art, εγείρουν το ερώτημα αν μια τέτοια τέχνη διαφέρει από την αρχιτεκτονική και αντίστροφα. Για τον Μιχάλη Dodson Σιφναίο το ερώτημα αυτό είναι αδόκιμο καθώς δεν τον ενδιαφέρουν οι περιοριστικές κατηγοριοποιήσεις.
Το φιλότεχνο κοινό θα έχει την ευκαιρία να δει το έργο μετά από ραντεβού με τον καλλιτέχνη. Επικοινωνία: midosif@gmail.com, 693 917 0714
13°
