Θεσσαλονίκη Χ 4 είναι… Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός που ανηφόρισε 504 χιλιόμετρα από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη για να «ελαφρύνει» το πυκνοκατοικημένο και επιβαρημένο μικροκλίμα της πόλης.
Τον Οκτώβριο του 2010, η ανώνυμη εταιρεία «Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων» (ΕΑΧΑ) παρακίνησε νέους αρχιτέκτονες να βρουν τα πιο υποβαθμισμένα, γκρι και άσχημα οικοδομικά τετράγωνα της Αθήνας και να τα φανταστούν «αλλιώς». Ο διαγωνισμός έγινε, οι μακέτες παρουσιάστηκαν, οι νέοι αρχιτέκτονες βραβεύτηκαν και η υλοποίηση ωριμάζει.
Μετά από αίτημα του Δήμου Θεσσαλονίκης και με τη χρηματοδότηση του Πράσινου Ταμείου, ο διαγωνισμός ανέβηκε στο βορρά. Αρχιτεκτονικές ομάδες της πόλης υπέβαλαν 25 προτάσεις για την αξιοποίηση του «σταυρού», που σχηματίζουν κατά κανόνα οι δρόμοι μεταξύ τεσσάρων τυπικών οικοδομικών τετραγώνων σε γειτονιές του Δήμου Θεσσαλονίκης. Η κριτική επιτροπή ξεχώρισε και τελικά απένειμε 5 ισότιμα βραβεία και δύο εξαγορές.
Από το Δήμο Θεσσαλονίκης δόθηκε η υπόσχεση, η μακέτα να γίνει έργο, χειροπιαστό. Αυτό εισέπραξε και η πρόεδρος του ΕΑΧΑ, Ντόρα Γαλάνη - αρχιτεκτόνισσα και πολεοδόμος στο επάγγελμα: «Αν λάβουμε υπ’ όψιν μας το προσωπικό ενδιαφέρον του Δημάρχου Ι. Μπουτάρη (όπως αυτό εκδηλώθηκε σε όλη τη διάρκεια αναζήτησης της σχετικής χρηματοδότησης από το 2011 αλλά και για κάθε βραβείο ξεχωριστά) σε συνδυασμό με την αναφορά του Αντιδημάρχου Αστικού Σχεδιασμού, Πολεοδομίας & Δικτύων, Α. Κουράκη την ημέρα της βράβευσης ότι υπάρχουν στο τεχνικό τους πρόγραμμα έργα στις περιοχές Μαβίλη και Κλεάνθους, έχουμε ελπίδες για υλοποιήσεις, έστω και αν αυτό δεν επιτευχθεί στο σύνολο των προτάσεων.
Προσωπικά κρατάω «ως φυλακτό» τον ενθουσιασμό της νέας γενιάς αρχιτεκτόνων και το γεγονός ότι - παρά το ότι τα βραβεία του ΑΘΗΝΑ Χ4 δεν έχουν ακόμη βρει το δρόμο της υλοποίησης – έδωσαν φτερά στις ομάδες που είχαν πάρει τα 5 έπαθλα : Η μια ομάδα είχε τη κεντρική μακέτα στο ελληνικό περίπτερο της Biennale της Βενετίας 2012 και οι τέσσερις από αυτές επιλέχθηκαν και εκπροσωπήθηκαν στην 7η Μπιενάλε Νέων Αρχιτεκτόνων (Μουσείο Μπενάκη, 2012)».
«Πρόκειται για μία περιοχή κατοικίας αρκετά πυκνοδομημένη με ελάχιστους ελεύθερους χώρους. Μετά από την ανάλυση της περιοχής διαπιστώθηκε ότι στις οδούς νότια και ανατολικά της πλατείας κυριαρχούν οι βιοτεχνίες, ενώ βόρεια και δυτικά η κατοικία, όπου παρατηρήθηκε και ηπιότερη κίνηση αυτοκινήτων. Κατά συνέπεια, οι αρχικές «λωρίδες» των τεσσάρων οδών ομαδοποιούνται ανά δύο, σχηματίζοντας δύο συνεχείς λωρίδες, μία στο κάτω τμήμα της πλατείας και μία στο άνω, οι οποίες διαμορφώνονται κατά διαφορετικό τρόπο: στο κάτω τμήμα κυριαρχούν τα σκληρά υλικά και στο άνω τα μαλακά υλικά.
Η φύτευση αποτελεί στρατηγικό εργαλείο σχεδιασμού και υλοποίησης της ιδέας της πρότασης και κυριαρχεί και στους δύο τύπους με διαφορετικό τρόπο. Στο άνω τμήμα στόχος ήταν να κυριαρχεί η βλάστηση, γι’ αυτό και χωροθετήθηκαν μεγάλα τμήματα με χαμηλή βλάστηση (αρωματικά και ποώδη φυτά) ενώ τα δέντρα που επιλέχθηκαν είναι φυλλοβόλα για να είναι έκδηλη η εναλλαγή των εποχών. Το μεγαλύτερο μέρος των υπόλοιπων τμημάτων επιστρώνεται με πατημένο χώμα.
Στο κάτω τμήμα καθώς κυριαρχούν τα σκληρά υλικά (φυσικές πλάκες) επιλέχθηκαν κυρίως αειθαλή δένδρα, που τοποθετούνται μέσα σε ζαρντινιέρες, οι οποίες λειτουργούν σε τμήματα και ως καθιστικά. Η χρήση μαλακών υλικών σε εκτεταμένες επιφάνειες λειτουργεί παράλληλα και ως παράγοντας βελτίωσης του μικροκλίματος, καθώς αποτρέπει την ανάπτυξη ιδιαίτερα μεγάλων θερμοκρασιών κατά τους θερινούς μήνες. Για τον ίδιο λόγο χωροθετήθηκαν στο χώρο της πλατείας υδάτινες επιφάνειες, οι οποίες συντελούν στο φυσικό δροσισμό, καθώς και νέα φυλλοβόλα δένδρα τα οποία προσφέρουν σκίαση.
Οι διασταυρούμενοι δρόμοι ανασχεδιάστηκαν ως δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας, οι οποίοι λειτουργούν έτσι ώστε να διασφαλίζεται η αναγκαστική μείωση της ταχύτητας, με κατάλληλο χειρισμό των ορίων κίνησης πεζών και οχημάτων. Έτσι η κίνηση των τροχοφόρων δεν απαγορεύεται, αλλά εξυπηρετεί κυρίως τους κατοίκους, την καθαριότητα και περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Η στρατηγική είναι να αποδοθεί θεωρητικά το οδόστρωμα στους πεζούς, με ελεγχόμενη διέλευση και στάθμευση οχημάτων.
Επίσης, η όλη περιοχή μελετήθηκε έτσι ώστε να είναι προσβάσιμη από ΑΜΕΑ, άτομα με προβλήματα στην κίνηση ή την όραση. Δε χωροθετήθηκαν μόνιμες θέσεις στάθμευσης στους δρόμους. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος προτείνεται η κατασκευή κτηρίων στάθμευσης (ελαφριές κατασκευές) σε τρεις αδόμητους χώρους της περιοχής με τη μορφή μηχανικών συστημάτων. Τέλος, με στόχο να οικειοποιηθούν οι κάτοικοι και οι ιδιοκτήτες καταστημάτων το δημόσιο χώρο, έχουν προβλεφτεί χώροι για να τοποθετούν οι ίδιοι και να φροντίζουν τα φυτά τους, οι οποίοι σηματοδοτούνται από διαφορετική επίστρωση, καθώς και μικροί λαχανόκηποι».
Κλεάνθους: «Κοινός Τόπος» Ομάδα μελέτης: Λίμπα Ανδριάνα, Μουρατίδου Παναγιώτα
«Ως περιοχή μελέτης επιλέχθηκε αυτή των εργατικών κατοικιών κοντά στην οδό Κλεάνθους. Πρόκειται για αστικό περιβάλλον χαμηλής ποιότητας εξαιτίας της υψηλής δόμησης και των ελάχιστων και κατακερματισμένων υπαίθριων χώρων πρασίνου. Η κεντρική ιδέα της πρότασης βασίζεται στη θεώρηση του κτισμένου και φυσικού τοπίου ως ενιαίο σύνολο στο οποίο αποδίδεται η έννοια του «τόπου», συνδυασμό υλικών και άυλων στοιχείων που του προσδίδουν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του.
Μέσα από το σχεδιασμό και τις προτεινόμενες χωρικές σχέσεις υποστηρίζεται η κατάργηση του σαφούς διαχωρισμού δημόσιου- ιδιωτικού υπό το πρίσμα του ενιαίου χαρακτηρισμού τους ως κοινόχρηστο. Έτσι, εισάγεται η έννοια του κοινόχρηστου χώρου, κοινού τόπου, την ευθύνη και εποπτεία του οποίου αναλαμβάνει το σύνολο των κατοίκων της νέας κοινωνικής δομής. Η έννοια της ιδιοκτησίας διατηρείται, οι έννοιες της ευθύνης για εποπτεία και της προσπελασιμότητας επαναπροσδιορίζονται με αποτέλεσμα να προτείνεται ένα νέο μοντέλο κοινωνικής συμ-βίωσης.
Δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι, ως ενότητα, δημιουργούν ένα σύνθετο δυναμικό δίκτυο χώρων και υπο- χώρων που παραλαμβάνουν ποικίλες δραστηριότητες των χρηστών - κεντρικός περίπατος, αστική πλατεία, πλατεία του σχολείου, κοινόχρηστη πλατεία, τόπος συνάντησης, ήπιοι περίπατοι, τόποι συλλογικής δραστηριότητας, περίκλειστη αυλή.
Η διάχυση του πρασίνου στις τρείς διαστάσεις του χώρου λειτουργεί ως συνδετήριο αντιληπτικό στοιχείο σχεδιασμού ολόκληρης της περιοχής. Η χρήση μαλακών υλικών δαπεδόστρωσης και οι μεγάλες επιφάνειες φύτευσης βοηθά στη βιοκλιματική αναβάθμιση της περιοχής. Συμπερασματικά, προτείνεται ένα νέο μοντέλο κοινωνικής συμβίωσης, μετατρέποντας την τοποθεσία σε τόπο, δυναμικά μεταβαλλόμενο, βιώσιμο και σε ισορροπία με το φυσικό του υπόβαθρο.
X 4 to be continued
Ο δεύτερος διαγωνισμός εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα διαγωνισμών Χ4 που είναι σε εξέλιξη. Σε λίγες μέρες θα παραδοθούν οι προτάσεις για το ΗΡΑΚΛΕΙΟ Χ4, ενώ προγραμματίζονται διαγωνισμοί για ΒΟΛΟ Χ4 και ΚΟΖΑΝΗ Χ4 (μετά από σχετικά αιτήματα των δήμων). «Είναι συγκινητική η προσέλευση των νέων, η φρεσκάδα που παρέχουν με τις προτάσεις τους και η ελπίδα που διαμορφώνεται σε όλα τα επίπεδα για να βιώσουμε τις πόλεις μας και ειδικά τους δημόσιους ελεύθερους χώρους αλλιώς», καταλήγει η Ντόρα Γαλάνη.
8°
