Ανήκει στη γενιά των νεότερων αρχιτεκτόνων, που με το έργο τους δημιουργούν «αρχιτεκτονικές εκπλήξεις» μέσα στην πόλη. Ο διεθνής τύπος ήδη τον έχει εντοπίσει και κατατάσσει το γραφείο του –με την επωνυμία K lab–, μεταξύ των 50 περισσότερο υποσχόμενων παγκοσμίως.
Αποφοίτησε το 1994 από τη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ και συνέχισε τις σπουδές του στην SCI-Arc, την ανεξάρτητη αρχιτεκτονική σχολή στο Λος Άντζελες που βρίσκεται στην κορυφή των καλύτερων και πιο αβανγκάρντ του κόσμου. Ο ίδιος, αποτιμώντας τον κύκλο των σπουδών του, λέει ότι «εδώ –αν το θελήσεις– μαθαίνεις να δουλεύεις σαν καλός μηχανικός. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει πάντα ένα “πλαίσιο” που ορίζεται από το τάδε οικόπεδο, το δείνα πρόγραμμα για το κτίριο, εκείνες τις δεσμεύσεις κ.λπ. Από την άλλη εκεί μαθαίνεις να σχεδιάζεις χωρίς δεδομένο πλαίσιο, δηλαδή, να ενεργείς σαν καλλιτέχνης».
Το φαρμακείο στη Γλυφάδα είναι ο καρπός μιας πιο καλλιτεχνικής διαδικασίας;
Το συγκεκριμένο κτίριο δεν δημιουργήθηκε χωρίς «πλαίσιο». Προϋπήρχε ένα οκταγωνικό κτίσμα με τζαμαρία, σχεδιασμένο για έκθεση αυτοκινήτων, το οποίο έπρεπε να μεταμορφωθεί σε φαρμακείο. Για να μειώσουμε την εισβολή του ήλιου –η οποία δεν θα ήταν ό,τι καλύτερο για τα φάρμακα–, δημιουργήσαμε έναν «εξωτερικό μανδύα» αρκετά ψηλό ώστε να καλύπτει και το οκταγωνικό κέλυφος, το οποίο δεν μας άρεσε. Χρειάστηκε λοιπόν να ενσωματωθεί ένα καλλιτεχνικό στοιχείο σε αυτόν και η ιδέα προέκυψε από το ότι όλα τα φάρμακα έχουν στα κουτάκια τους ανάγλυφη την ονομασία τους κατά τη γραφή του συστήματος Μπράιγ.
Επειδή λοιπόν θέλαμε να εισέρχεται φυσικό φως στο χώρο, αποφασίσαμε να επαναλάβουμε σύμβολα της Μπράιγ ως οπές στο μανδύα. Έτσι προέκυψε αυτός ο διάτρητος όγκος που στέκεται σαν γλυπτό, ενώ ταυτόχρονα λειτουργεί και σαν ερέθισμα που αιχμαλωτίζει το βλέμμα όποιου κινείται με αυτοκίνητο στη Βουλιαγμένης. Κι αυτό ήταν στόχος της σύνθεσης, μια και δεν είναι ένα συνηθισμένο φαρμακείο αλλά ένα «νέο είδος» που επιδιώκει να είναι ελκυστικό και σαν χώρος. Να γεννά την επιθυμία να το επισκεφθείς όχι μόνο για να προμηθευτείς φάρμακα αλλά επειδή πιστεύεις ότι εκεί θα νιώσεις ένας είδος ευεξίας.
Είναι όμως ασύμβατο με την εικόνα που έχει κάποιος για ένα φαρμακείο…
Αυτό συμβαίνει γιατί έχουμε συνηθίσει ορισμένα πράγματα να έχουν σταθερή φόρμα. Όμως εμένα οι στερεοτυπικές εικόνες δεν με καλύπτουν καθόλου. Δεν μου κινούν το ενδιαφέρον. Κι έτσι ενεργείτε σαν επαναστάτης; Είμαι επαναστάτης όταν… υπάρχει αιτία, φαντάζομαι. Π.χ., δεν με ενδιαφέρει κανένα κλισέ στοιχείο μιας συνοικιακής πολυκατοικίας. Ούτε τα μπαλκόνια που έχουν πλάτος μόνο ένα μέτρο, ούτε τα διαμερίσματα που είναι όλα πανομοιότυπα. Αυτά προσπαθώ να τα ανατρέψω και ίσως τότε να φαίνομαι επαναστάτης.
Αλλά και πάλι, οι ανατροπές συμβαίνουν επειδή έχουν αλλάξει οι συνθήκες διαβίωσης και οι απαιτήσεις μας. Ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται πια να «τσουβαλιαστεί» σε μια πολυκατοικία. Αντίθετα, μάλιστα, θέλει να ξεχωρίζει. Θέλει το διαμέρισμά του να έχει προσωπικότητα, άνετα μπαλκόνια, μεγάλα ανοίγματα για να χαίρεται τη θέα. Νομίζω, δηλαδή, ότι κάνω αυτά που ζητά ο κόσμος. Απαντώ σε ένα αίτημα της εποχής, δεν πιστεύω ότι αυτό με κάνει επαναστάτη. Όμως, υπάρχει κάτι στο έργο σας που ξεφεύγει από αυτό που θα λέγαμε mainstream. Ίσως αυτό να οφείλεται στο ότι δεν θέλω να φτιάχνω κτίρια που θα φαντάζουν ενδιαφέροντα μόνο για πέντε ή για δέκα χρόνια. Εντάξει, είμαι κι εγώ ματαιόδοξος σαν αρχιτέκτονας. Θέλω να φτιάξω κτίρια που θα μείνουν…
...Στην ιστορία της ανθρωπότητας;
Δεν ξέρω αν θα το έλεγα αυτό, προσδοκώ να παραμείνουν ενδιαφέροντα για μεγάλο διάστημα, να μην είναι εφήμερα. Ο μανδύας του φαρμακείου έχει φτιαχτεί από μια λαμαρίνα – δεν έχουμε βάλει ούτε τιτάνιο, ούτε κάτι άλλο τόσο «ανεξίτηλο», που θα δικαιολογούσε να χαρακτηριστεί ως μνημειακή κατασκευή. Πέρα απ’ αυτά, όμως, η απόσταση που έχει το έργο μου από το mainstream σχετίζεται και με τον τρόπο που εγώ αντιλαμβάνομαι τις ανάγκες της καθημερινότητας. Ως προς αυτό, δεν θεωρώ ότι ανήκω σε κάποιο μέσο όρο. Για την ακρίβεια δεν προσπαθώ να είμαι ο μέσος όρος πουθενά. Ακόμα και πελάτες που είναι πιο ενημερωμένοι φέρνουν μαζί τους παραστάσεις και εικόνες κλισέ και lifestyle. Εγώ θέλω να τους προτείνω ιδέες που θα ξεπερνούν τα δικά τους όρια. Έχοντας λοιπόν αυτή την τακτική, διαπιστώνω με ευχαρίστηση ότι σήμερα ούτε καν με προσεγγίζουν άνθρωποι που θα απαιτούσαν επίμονα το mainstream. Αντίθετα, αυξάνονται εκείνοι που εξαρχής μου ζητούν το διαφορετικό.
Ανήκετε λοιπόν στους τυχερούς που δεν αντιμετωπίζουν το φράγμα του συντηρητισμού στο γούστο των πελατών;
Ναι και δεν είναι τυχαίο αυτό.
Εννοείτε ότι το καλλιεργήσατε;
Πώς γίνεται αυτό; Θέλει πίστη στον εαυτό σου. Θέλει να μην αποζητάς το γρήγορο χρήμα. Θέλει επιμονή στην άποψή σου, σε σημείο που να σε πουν ακόμα και τρελό. Όπως επίσης θέλει και πάρα πολλή δουλειά. Εγώ, αλλά και όλοι όσοι αντιλαμβανόμαστε έτσι τα πράγματα, για να το επιτύχουμε ξοδεύουμε δέκα φορές περισσότερο χρόνο σε σχέση με οποιονδήποτε άλλο αρχιτέκτονα. Δεν κερδίζεις ούτε τυχαία, ούτε εύκολα, μια τέτοια ελευθερία.
Σας αρέσει κάτι στην Αθήνα;
Οι πίσω όψεις των πολυκατοικιών και οι ακάλυπτοι. Αυτή η σκηνή όπου τα πράγματα έχουν προκύψει λίγο τυχαία. Ανακαλύπτεις σ’ αυτούς μια στρέβλωση της υποτιθέμενης κανονικότητας, η οποία οφείλεται σε παρεμβάσεις των ενοίκων. Αυτή νομίζω ότι τους δίνει μία πιο μοντέρνα όψη. Πολλές φορές εύχομαι να μπορούσα να κάνω κτίρια τα οποία θα ήταν σαν τις αναδιπλώσεις των ακάλυπτων. Κατά τα άλλα, η Αθήνα έχει μια πολύ ξεκάθαρη τυπολογία κτιρίων, η οποία ορίζει και την ταυτότητά της.
Αλλά δεν νομίζω ότι είμαστε οι κατάλληλοι για να πούμε αν είναι ή όχι μια όμορφη πόλη. Μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα για το αν μας αρέσει η ποιότητα της ζωής μας σ’ αυτήν, αλλά δεν μπορούμε να κρίνουμε με αισθητικά κριτήρια την πόλη στην οποία ζούμε. Επιπλέον, η ομορφιά μιας πόλης δεν προκύπτει μόνο από την αρχιτεκτονική της αλλά και από άλλα στοιχεία της, όπως είναι το πράσινο, η καθαριότητα, οι ανοιχτοί χώροι κ.λπ., στα οποία η Αθήνα παρουσιάζει φοβερές ελλείψεις. Όλα αυτά μαζί λοιπόν με κάνουν να λέω ότι δεν ξέρω αν είναι η Αθήνα όμορφη, αλλά είμαι βέβαιος ότι αρχιτεκτονικά είναι μια ξεχωριστή πόλη.
Τι πιστεύετε ότι επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα της ζωής στην Αθήνα;
Με εκνευρίζουν φοβερά τα μικρά πεζοδρόμια. Νομίζω ότι εξαιτίας τους ο κόσμος δεν περπατάει πια σ’ αυτήν την πόλη. Η κακή ποιότητα της ζωής στην Αθήνα δεν σχετίζεται τόσο με την αρχιτεκτονική της, όσο με ζητήματα οργάνωσης της πόλης. Εξάλλου την αρχιτεκτονική της δεν μπορούμε να την αλλάξουμε εύκολα. Αντίθετα υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να επέμβουμε και είναι πολύ πιο βασικά. Ας πούμε, οι πεζοδρομήσεις. Είναι πολύ σημαντικό να γίνουν κι ας μη βρίσκεις μετά να παρκάρεις. Ας μην έχεις αυτοκίνητο, αφού θες να ζεις στο κέντρο της πόλης. Πρέπει να κάνεις επιλογές.
Επίσης, θα χρειαζόταν περισσότερο πράσινο. Το ζήτημα με το μητροπολιτικό πάρκο του Ελληνικού δεν νομίζω ότι έχει τεθεί στη σωστή βάση. Τι θα το έκανε ο Αθηναίος ένα τέτοιο πάρκο; Αφού έχει ήδη ανάλογες επιλογές –σαν το κτήμα Συγγρού στο Μαρούσι–, χωρίς να τις αξιοποιεί. Δεν εννοώ βέβαια να μπαζώσουμε το Ελληνικό και να το γεμίσουμε πολυκατοικίες, αλλά να αποδοθεί το καλύτερο κομμάτι του για οικιστική αξιοποίηση και με τα χρήματα να αγοραστούν οικοδομικά τετράγωνα στο κέντρο που θα γκρεμιστούν, για να γίνουν χώροι πράσινου. Αλλά στην πολιτική όλα αυτά δεν είναι εύκολα. Σίγουρα όμως ένα μητροπολιτικό πάρκο που δεν βρίσκεται στο κέντρο της πόλης δεν έχει να προσφέρει κάτι ουσιαστικό – ανάλογο με αυτό που προσφέρει το Central Park στη Νέα Υόρκη ή η τόσο επιτυχημένη διαμόρφωση της Διονυσίου Αρεοπαγίτου.
Θεωρείτε κι εσείς ότι είναι ο ομορφότερος πεζόδρομος της Ευρώπης;
Εγώ δεν έχω πάει σε καλύτερο. Στη Ρώμη, για παράδειγμα, που θεωρείται ομορφότερη πόλη από την Αθήνα, δεν έχω δει κάτι αντίστοιχο. Τον θεωρώ σούπερ.
Υπάρχει κάποιο στοιχείο του έργου σας το οποίο εσείς αγαπάτε πάρα πολύ;
Δύσκολη ερώτηση. Ο Τάσης Παπαϊωάννου, που ήταν καθηγητής μου στο ΕΜΠ και τον οποίο θεωρώ κατά κάποιο τρόπο έναν από τους μέντορές μου, λέει ότι ο αρχιτέκτονας πρέπει να μάθει να αφαιρεί. Και έχει δίκιο. Αλλά εμένα με ενδιαφέρει να αντιπαραβάλλω διαφορετικά πράγματα στα έργα μου και να μπερδεύω καταστάσεις, με σκοπό να εκπλήσσω ακόμα και τον ίδιο μου τον εαυτό. Αυτό λοιπόν δεν γίνεται χωρίς να προσθέτεις. Οπότε, ακόμα προσθέτω. Θα έλεγα λοιπόν ότι το χαρακτηριστικό στο έργο μου είναι να βάζω πολλά πράγματα σε ένα τσουβάλι και να περιμένω να δω τι θα βγει. Εντάξει, μπορεί έτσι να κάνω και λάθη. Αλλά όταν τα λάθη δίνουν κάτι φρέσκο, είναι μια χαρά!
11°
