Cancel Culture: Προστατεύει ή αστυνομεύει τον δημόσιο λόγο;

Έχει γίνει πλέον κανόνας ότι μόλις συμβεί κάποιο -κοινωνικό, πολιτικό, καλλιτεχνικό- γεγονός που προσελκύει ευρύ ενδιαφέρον ή που διχάζει την κοινή γνώμη, οι χρήστες του Twitter αναλαμβάνουν να τοποθετηθούν υπέρ ή κατά: σπεύδουν να συγχαρούν, να επικρίνουν, να χλευάσουν, να κατηγορήσουν, ή και να «ακυρώσουν» όποιον εμπλεκόμενο θεωρούν πως το αξίζει.

Τα αντανακλαστικά των χρηστών είναι ταχύτατα, κάποιες φορές προλαβαίνουν τις αντιδράσεις των δημοσιογραφικών σάιτ και των έντυπων εφημερίδων που ακολουθούν με κάποια καθυστέρηση για να σχολιάσουν, εκτός από το γεγονός καθαυτό, και τις απόψεις των χρηστών του Twitter για το επίμαχο θέμα.

Η «κουλτούρα της ακύρωσης» που ξεκίνησε από το Black twitter, το κίνημα MeToo και άλλα κοινωνικά κινήματα με σκοπό να ενδυναμώσει την φωνή περιθωριοποιημένων ομάδων και να «ελέγξει» ανθρώπους με εξουσία, έχει στις μέρες μας επικρατήσει και στα ελληνικά ΜΜΔ. Οι χρήστες του Twitter, ιδιαίτερα, αποκλείουν ή αποσύρουν την υποστήριξή τους από άτομα ή εταιρίες που θεωρούν ότι είτε έχουν εμπλακεί σε ανήθικες πράξεις είτε ότι χρησιμοποιούν δημόσιο λόγο που εκφράζει ρατσισμό, ξενοφοβία, σεξισμό, ομοφοβία. Ο στόχος είναι να αποδίδονται ευθύνες σε κάθε λογής προνομιούχους που οι χρήστες πιστεύουν πως έχουν τη δικαιοσύνη με το μέρος τους, σε περίπτωση που η συμπεριφορά τους είναι άδικη ή προσβλητική απέναντι σε κάποιο άτομο ή κάποια κοινωνική ομάδα.

Αρκετοί πιστεύουν πως πρόκειται για ένα εξαιρετικό εργαλείο αποκατάστασης της κοινωνικής αδικίας. Kάποιοι άλλοι -χωρίς να αμφισβητούν ότι η «κουλτούρα της ακύρωσης» είναι σε ορισμένες περιπτώσεις χρήσιμη, ειδικά όταν ασκεί πιέσεις σε μεγάλες εταιρίες- αναρωτιούνται ποια είναι πράγματι η δίκαιη τιμωρία για ανήθικες πράξεις και κυρίως ποιος είναι ο κατάλληλος για να την επιβάλλει.

Τέλος, υπάρχουν και αυτοί που έχουν δαιμονοποιήσει την «κουλτούρα της ακύρωσης» καθώς θεωρούν την ύπαρξή της επικίνδυνη, πηγή τελικά επιπλέον αδικιών και ανισοτήτων, και υπεύθυνη για τη λογοκρισία και την αστυνόμευση που τείνει να επικρατήσει στον δημόσιο λόγο, απειλώντας την ελευθερία της έκφρασης.

Για αυτούς η «κουλτούρα της ακύρωσης» αποτελεί προσπάθεια υποκατάστασης της δικαιοσύνης με πολλές αρνητικές συνέπειες, όπως την «ακύρωση» έργων τέχνης μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας -λογοτεχνικών, εικαστικών και κινηματογραφικών έργων- που δημιουργήθηκαν πριν από δεκαετίες ή αιώνες και εκφράζουν αντιλήψεις που σήμερα εκλαμβάνονται ως παρωχημένες, προσβλητικές, ακόμα και σεξιστικές, οι οποίες όμως επικρατούσαν ευρέως στην εποχή τους, ακόμα και ανάμεσα στα μορφωμένα μέλη μιας κοινωνίας.

Οι επικριτές φέρνουν ακόμα το παράδειγμα ατόμων με δημόσιο λόγο, όπως κάποιων αμερικανών πανεπιστημιακών που η καριέρα και η προσωπική ζωή τους καταστράφηκε επειδή μερικοί φοιτητές, «αντι-συστημικοί» ή υποστηρικτές του Τραμπ, δεν ενέκριναν το περιεχόμενο της διδασκαλίας τους, θεωρώντας το ανεπίτρεπτα φιλελεύθερο ή προοδευτικό. Υπάρχουν περιπτώσεις καθηγητών που εξωθήθηκαν σε παραίτηση και αναγκάστηκαν να μετακομίσουν μετά από επίθεση διαρκείας στο Twitter, χωρίς οι πράξεις για τις οποίες τους κατηγορούσαν, να έχει αποδειχθεί ότι συνέβησαν.

Το θετικό που μπορούμε να διακρίνουμε σε αυτή την διαδικασία αποκλεισμού, όπως εκφράζεται μέσα από τα social media, είναι η απόρριψη από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες της παραδοσιακής εκδοχής της αρρενωπότητας που είναι διαποτισμένη με πατριαρχικές, σεξιστικές και ομοφοβικές αντιλήψεις καθώς και την πίεση για αντικατάστασή της από μια διαφορετική εκδοχή άμοιρη παραδοσιακών προκαταλήψεων. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μια μορφή τοξικής αρρενωπότητας που επικρατεί ακόμα σε ορισμένους χώρους, όπως ο επαγγελματικός αθλητισμός. Στη δεύτερη περίπτωση, αναφερόμαστε σε μια σύγχρονη εκδοχή αρρενωπότητας που χαρακτηρίζεται από ανεκτικότητα και αποδοχή απέναντι στη φυλετική και σεξουαλική διαφορετικότητα, λιγότερη ανταγωνιστικότητα και μειωμένο σεξισμό.

Στα αρνητικά της «κουλτούρας της ακύρωσης» περιλαμβάνεται η πιθανότητα να εκδιώκονται οργανωμένα κάποιοι χρήστες για πολιτικές σκοπιμότητες, η δυσκολία να αποδοθούν ευθύνες και να επιβληθούν κατάλληλες κυρώσεις από ένα αναρμόδιο, μη ειδικά εκπαιδευμένο, κοινό που αμφισβητεί με την στάση του την σπουδαιότητα του ρόλου της Δικαιοσύνης και των υπόλοιπων δημοκρατικών θεσμών, καθώς και η επικράτηση της άποψης ότι όλα τα σοβαρά διλήμματα μπορούν να επιλύονται αμέσως με ένα απλοϊκό δημοψήφισμα, με ένα ναι ή ένα όχι, χωρίς ουσιαστική συζήτηση των υπαρκτών δυσκολιών της κάθε περίπτωσης.

Η λύση, ωστόσο, για όσους από εμάς ανησυχούμε με τις ακρότητες των συγκεκριμένων πρακτικών, δεν είναι η αγνόηση ή η υποτίμηση αυτού του φαινομένου, αλλά ο αγώνας για την ενίσχυση της σοβαρής δημοσιογραφίας, και της εύρυθμης λειτουργίας των ανεξάρτητων θεσμών.