Ο Παναγιώτης Καρκατσούλης γράφει για την πολιτική διαχείρισης των καταστροφών και των κινδύνων με αφορμή τις νέες πυρκαγιές στην Ελλάδα.
Η μεγάλη οικολογική και οικονομική καταστροφή από τις αλλεπάλληλες πυρκαγιές (Αχαΐα, Αττική, Εύβοια, Φωκίδα, Γρεβενά, Μεσσηνία, Ηλεία) επαναφέρει στο προσκήνιο τα μεγάλα ανοιχτά θέματα που αφορούν την πολιτική διαχείρισης των καταστροφών και των κινδύνων στη χώρα μας. Eίναι, δυστυχώς, μια συζήτηση στην οποία συμμετέχουν λίγοι, παρά την σημασία της, κι ακόμη λιγότεροι απ’ αυτούς που ομιλούν μετά λόγου γνώσεως. Τίθεται, παρ’ όλα ταύτα, επιτακτική η ανάγκη αναθεώρησης της τρέχουσας πολιτικής απέναντι σ’ έναν κίνδυνο, την έκταση και τις επιπτώσεις του οποίου βιώνουμε με τραγικό τρόπο όλοι οι Έλληνες.
Υπογραμμίζουμε, ως πρώτο σημείο που πρέπει να αναθεωρηθεί, ότι οι συνέπειες των πυρκαγιών και λοιπών φυσικών (ανθρωπογενών) καταστροφών δεν είναι αναπόδραστες. Δεν είναι νομοτέλεια. Επιβαρυντικοί παράγοντες, όπως η κλιματική αλλαγή, μπορεί να επαυξάνουν τα αρνητικά αποτελέσματά τους αλλά οι συνέπειές τους σε κάθε κοινωνία μπορεί και είναι διαφορετικές. Μια πλημμύρα στην υπο-σαχάρια Αφρική δεν έχει τα ίδια αποτελέσματα με μια άλλη, αντίστοιχης έντασης, στον Καναδά. Για να αντιμετωπιστούν, όμως, οι καταστροφές πρέπει να υπάρχει καλή γνώση των κινδύνων και των απειλών για κάθε περιοχή. Τόσο οι κίνδυνοι όσο και οι τρόποι χαρτογράφησης και παρακολούθησής τους πρέπει να είναι συνεχείς και οι σχετικές υπηρεσίες πρέπει να δικτυώνονται με άλλες αλλού που αντιμετωπίζουν ίδια προβλήματα. Στη χώρα μας που οι δομές είναι καθετοποιημένες και δεν επικοινωνούν (silo), η δικτύωση δεν μπορεί παρά να γίνει οριζόντια. Σ’ ένα επίπεδο διοίκησης (Περιφέρεια, Δήμος) πρέπει να ανήκουν οι αρμοδιότητες, οι πόροι και οι αποφάσεις που αφορούν τα επιχειρησιακά ζητήματα πολιτικής προστασίας.
Τονίζουμε, επίσης, ότι κάθε χώρα απολαμβάνει το επίπεδο των υπηρεσιών πολιτικής προστασίας που ισχύει και για τις λοιπές δημόσιες υπηρεσίες της. Τουτέστιν, δεν μπορεί η Πυροσβεστική Υπηρεσία να λειτουργεί και να είναι οργανωμένη με μη πελατειακό τρόπο όταν οι υπόλοιπες υπηρεσίες της χώρας είναι.
H ατομική γενναιότητα ενός πυροσβέστη που, δικαίως, προβάλλεται, δεν πρέπει να συγκαλύπτει την κακή οργάνωση των πόρων. Το σύστημα διοίκησης του ανθρώπινου δυναμικού τόσο στη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας όσο και στην Πυροσβεστική είναι εξόχως πελατειακό και ευνοιοκρατικό. Σωρεία τέτοιων ρυθμίσεων οδήγησαν σε καταφανείς ανορθολογισμούς (π.χ. το 62% των υπηρετούντων στην Πυροσβεστική να υπηρετούν σε πόλεις πάνω από την Λαμία). Οι απόπειρες εξορθολογισμού του συστήματος διοίκησης ανθρώπινων πόρων εξακολουθούν, λόγω των ισχυρών πελατειακών ερεισμάτων, να αποτυγχάνουν. Το σύστημα διοίκησης του ανθρώπινου δυναμικού πρέπει να αλλάξει άρδην, εξαλείφοντας τις πελατειακές συμφύσεις σε κάθε φάση εξέλιξης του πολιτικού και ένστολου προσωπικού.
Ένα τρίτο ζήτημα που πρέπει να τεθεί σε μια αναθεώρηση της πολιτικής προστασίας είναι η επαναλαμβανόμενη απουσία των μέτρων πρόληψης. Αναφέρονται ως παραδείγματα, συνήθως, οι διενέξεις με την Δασική Υπηρεσία η οποία κατηγορείται για την ανυπαρξία δασικών δρόμων, και, εν γένει, μέτρων προστασίας του δάσους. Η δασική υπηρεσία που παρουσιάζει τα ίδια προβλήματα με τις υπόλοιπες δημόσιες υπηρεσίες ισχυρίζεται ότι το επιχείρημα αυτό προβάλλεται από εκείνους που επιβουλεύονται την προστασία του δάσους και ότι δεν κάνει τίποτα περισσότερο η λιγότερο από την αυστηρή τήρηση των ρυθμίσεων για την προστασία του δάσους. Η εκάστοτε κυβέρνηση αντί να κάνει το προφανές, δηλαδή, και το δάσος να προστατεύσει και τους πάσης φύσεως υλοτόμους να αποτρέψει, προτιμά να παριστάνει τον πόντιο Πιλάτο και να μην αποκαθιστά την ισορροπία αναζητώντας αποδιοπομπαίους τράγους για δικές της παραλείψεις και ανακολουθίες.
Τα μέτρα πρόληψης δεν μπορεί παρά να είναι τμήμα ενός ευρύτερου σχεδίου δράσης. Και είναι, αυτό ακριβώς το σχέδιο που λείπει. Υπάρχει, παρ’ όλα αυτά, ένα «εθνικό σχέδιο» που είναι περισσότερο γνωστό ως «Ξενοκράτης». Αυτό, όμως, παραμένει ένα κείμενο διακηρύξεων, ορισμών και καλών προθέσεων. Η εφαρμογή του προϋποθέτει την μεταφορά αρμοδιοτήτων και πόρων από την κεντρική στην περιφερειακή διοίκηση και αυτοδιοίκηση. Δεν υπάρχει χώρα με σχετικά καλές επιδόσεις στην πολιτική προστασία που να μην έχει οργανώσει την πολιτική προστασία με επίκεντρο την τοπική αυτοδιοίκηση. Στην Ελλάδα η αποκέντρωση της πολιτικής προστασίας έχει ανακοινωθεί, πολλές φορές, αλλά εκείνο το οποίο έχει συμβεί είναι ακριβώς το αντίθετο από τα διακηρυσσόμενα. Μάλιστα, με τον ισχύοντα νόμο, η οργάνωσή της έγινε περισσότερο συγκεντρωτική. Τα τοπικά σχέδια δράσης παραπέμφθηκαν στις καλένδες και όσοι από τους περιφερειακούς συντονιστές ορίστηκαν από την κυβέρνηση ήταν απόντες στις πυρκαγιές.
Άμεσα συνδεδεμένη με την περιφερειοποίηση της πολιτικής προστασίας είναι η αναθεώρηση του περιεχομένου της. Οι γενικής αποδοχής φάσεις της, δηλαδή, η πρόληψη, η αντιμετώπιση και η αποκατάσταση των ζημιών από τις καταστροφές δεν πρέπει να διαμοιράζονται μεταξύ περισσότερων Υπουργείων και Αρχών. Στη χώρα μας, όμως, αυτό συμβαίνει. Τα βασικά εμπλεκόμενα Υπουργεία σε μια, τουλάχιστον, φάση της αντιμετώπισης της καταστροφής είναι το Εσωτερικών, το Οικονομικών, το Προστασίας του Πολίτη, το Μεταφορών, το Περιβάλλοντος και Ενέργειας, το Υποδομών και Δικτύων. Οι διαδικασίες λήψης απόφασης για όλες τις φάσεις της πολιτικής παραμένουν δαιδαλώδεις και ατελέσφορες με αποτέλεσμα να υποκαθίστανται από άτυπες πρακτικές και προσωπικές στρατηγικές. Η θεραπεία του ελλείμματος συντονισμού επιτάσσει την αναβάθμιση της Γενικής Γραμματείας σε Υπουργείο, μετά από προηγούμενη άρση των επικαλύψεων και με απόδοση του πρωτείου λήψης απόφασης στον Υπουργό Πολιτικής Προστασίας.
Η σχεδίαση μιας νέας πολιτικής διαχείρισης των καταστροφών είναι μια υπόθεση ακραιφνώς πολιτική. Σεισμολόγοι, μετεωρολόγοι και λοιποί φυσικοί επιστήμονες μπορούν να συνεισφέρουν με μια ειδικότερη γνώση που μπορεί να είναι χρήσιμη. Η πολιτική προστασία είναι, όμως, κυρίως και προεχόντως, υπόθεση της κοινωνίας πολιτών. Το εθελοντικό κίνημα έχει πολλά περιθώρια ανάπτυξης, αφού, όμως, προηγουμένως απογαλακτιστεί από την κρατική καθοδήγηση και εποπτεία.
Θα αποτελέσουν οι τελευταίες οδυνηρές καταστροφές ένα σημείο εκκίνησης μιας σοβαρής προσπάθειας για την ανάταξη της πολιτικής προστασίας στη χώρα μας; Παρ’ όλον ότι οι προηγούμενες καταστροφές (Ηλεία, Μάτι) δεν οδήγησαν σ’ αυτό, ας ελπίσουμε ότι ο κανόνας θα συναντήσει αυτή τη φορά την εξαίρεσή του.
12°
