Στη Νεάπολη των περιστρεφόμενων δερβίσηδων και του τεκέ του Τάγματος των Μεβλεβήδων

Μυστικισμός, εξωτισμός και απόκοσμες επαναλαμβανόμενες περιδινήσεις σωμάτων και εαυτών με απώτερο στόχο τη σύνδεση με το άπειρο. Κάποτε στη Νεάπολη στροβιλίζονταν οι Περιστρεφόμενοι δερβίσηδες του Τάγματος Σούφι στον τεκέ του Δόγματος των Μεβλεβήδων, με τους καταπράσινους κήπους και τα πανύψηλα κυπαρίσσια. Το συγκρότημά τους, ο περίφημος Μεβλεβιχανές που περιελάμβανε ευκτήριο οίκο, κοιμητήρια, βακούφι 800ων στρεμμάτων και τη δεξαμενή όπου αποθηκευόταν το πόσιμο νερό της Οθωμανικής Θεσσαλονίκης, άρχιζε από το ύψος της Παναγίας Φανερωμένης και έφτανε ως το ύψος της Παπαναστασίου στη Νεάπολη. 

Ο χώρος τους ήταν καλά περιφραγμένος και προστατευμένος ώστε να τελούνται απρόσκοπτα οι λατρείες και τα έθιμα των μοναχών. Τα ισλαμικά τάγματα των Σούφι, των ασκητών μοναχών που ώσπου να φτάσουν στη θεοληψία χόρευαν με μουσική και επαναλαμβανόμενους ύμνους-μάντρα βγάζοντας απόκοσμα ουρλιαχτά, έπαιξαν κεντρικό ρόλο για την παγίωση και την επιβολή της οθωμανικής εξουσίας στα Βαλκάνια. Το βασικό κτήριο του μοναστηριακού Τάγματος των Μεβλεβήδων στη Νεάπολη εξέπεμπε μια υπέρμετρα οριενταλιστική γοητεία στους Ευρωπαίους φωτογράφους και περιηγητές που επισκέπτονταν τη Θεσσαλονίκη. 

Φωτογραφία του Γαλλικού Φωτογραφικού Τομέα, 1916-17 / www.info-neapolis-sykeon.gr

Ο κεντρικός οίκος, με την καμπυλόχρωμη κιονοστοιχία που βάσταζε μια τεράστια βεράντα με θέα όλον τον Θερμαϊκό, διέθετε αναγνωστήρια, κελιά για τους μοναχούς και τους φιλοξενούμενους, όπως και μια περιλάλητη για την πλούσια διακόσμησή της δωδεκάγωνη αίθουσα. Ο ταξιδιώτης του 17ου αιώνα Ελβιά Τσελεμπή την υμνεί ως εξής: «θόλος αξιοθέατος, καλλιτεχνικότερος από τους θόλους της δερβίσικης μονής των Μεβλεβήδων στο Μπεσικτάς της Κωνσταντινούπολης». 

Οι δερβίσηδες μοναχοί που κατοικούσαν στο Μεβλεβιχανέ είχαν αρχηγό που ονομαζόταν Σεΐχης και ο θρύλος θέλει τον Σουλτάνο Αχμέτ Πασά, κυνηγημένο από τους εχθρούς του και εξόριστο στη Θεσσαλονίκη, να συναντά έναν από αυτούς τους Μεβλεβήδες ερημίτες κι αυτός να του διαβάζει το μέλλον. Όντως, έτσι συνέβη όπως τα είδε ο Μεβλελής, ο Αχμέτ Πασάς ξαναπήρε την εξουσία. Για να ανταποδώσει τον χρησμό, δώρισε ένα βακούφι στους Μεβλεβήδες χτίζοντας το διάσημο μοναστήρι ακριβώς επάνω στον τόπο της συνάντησής τους. Σε λίγο καιρό ο τεκές έγινε διάσημος στην αυτοκρατορία, αποτελώντας τόπο ελεημοσύνης, καταφύγιο για φτωχούς και για προσκυνητές. Στις αρχές κάθε καλοκαιριού διοργάνωνε ξακουστή γιορτή, περισσότερο όμως λειτουργούσε ως τόπος εκμάθησης του Κορανίου και των κατηχήσεων του Μενσεβί, όπως ονομαζόταν η ιδρυτική διακήρυξη-κήρυγμα του Σουφισμού από τον Τζελαλαντίν Ρούμι. 

archives.lib.auth.gr

Για τη Θεσσαλονίκη η σημασία του μοναστηριού ήταν τεράστια. Από εκεί περνούσε ο δρόμος των ορθόδοξων προσκυνητών για το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου, αφού οι Μεβλεβήδες ήλεγχαν την πρόσβαση για τον τάφο του Αγίου, όπως πολλών ακόμα μονοπατιών που οδηγούσαν σε άλλα προσκυνήματα.

Από το 1912, όταν η πόλη απελευθερώθηκε, μέχρι το 1924, η μοίρα του Τάγματος ακολούθησε τη μοίρα των μουσουλμάνων της Θεσσαλονίκης. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών οι δερβίσηδες μετανάστευσαν υποχρεωτικά στην Τουρκία, το νεκροταφείο του τεκέ λεηλατήθηκε, ταφόπλακες και αγγεία πουλήθηκαν σαν οικοδομικά υλικά. Ευτυχώς, χάρις στην πρωτοβουλία ενός Έλληνα ιερέα, τα οστά των πρώην σεΐχηδων μεταφέρθηκαν σε αδελφό τεκέ της Κωνσταντινούπολης. Σήμερα τίποτα δε διασώζεται από τους χώρους του μοναστηριού, τίποτα εκτός από τις μυθικές φωτογραφίες των περιηγητών που μαρτυρούν την ύπαρξη του τεκέ και ένα σατιρικό λαϊκό τραγούδι που μνημονεύει το πλουσιοπάροχο του μέρους, τότε που ο δερβίσηδες περιστρέφονταν υπνωτισμένα: «Αν δε σου δώσει η μάνα σου σπίτι στο Μπεχτσινάρι / Και μαγαζί στο Μελβανέ, δίπλα στο Καφαντάρι / Να σ’ έχει να σε χαίρεται να κάθεσαι στο ράφι».