Καλοκαίρια στο Μπεχτσινάρ με γυμνισμό, μπίρες και αλμύρες

Παλιά, πολύ παλιά, Δυτικά, στο ύψος του Φιξ, της Βίλκα, του Μύλου, των γραφείων της Περιφέρειας, των συνεργείων αυτοκινήτων και του γηπέδου του Θερμαϊκού, η ατμόσφαιρα δεν έζεχνε από την υπερμπόχα που κάποιες ώρες και μέρες απλώνεται επικίνδυνα. Ο αέρας ήταν πεντακάθαρος και το ίδιο συνέβαινε με τα νερά της θάλασσας. Το πράσινο των κήπων και το γαλάζιο οργίαζαν παντού, στα σιντριβάνια κολυμπούσαν χρυσόψαρα και σε όλα τα εξοχικά κέντρα που ήταν ανοιχτά από το πρωί ως αργά τη νύχτα παιάνιζαν ορχήστρες. Πικ νικ στα γρασίδια, μπανάκι, ως και παγοδρόμιο υπήρχε εκεί τον χειμώνα, παλιά, πολύ παλιά, όταν το μέρος λεγόταν Μπεχτσινάρ. Αν και το σωστό είναι Μπες Τσινάρ, από το «μπες» που στα οθωμανικά θα πει πέντε και το «τσινάρ» που σημαίνει πλατάνια. 

Μερικά στοιχεία ακόμα για τον χαμένο θεσσαλονικιώτικο παράδεισο, τη μεσοπολεμική Σάνγκρι Λα μας, μια Εδέμ, τότε που την 26^ης Οκτωβρίου δεν τη διέσχιζαν νταλίκες, αλλά το τραμ της πάνω γραμμής. Η στάση έφερε επίσης το όνομα Μπεχτσινάρ και η μηχανή ξεφόρτωνε κόσμο για γλέντι και χαρά. Η αναψυχή και η γιορτή, άλλωστε, ήταν που όριζαν το πνεύμα του Μπεχτσινάρ από δημιουργίας του, έτσι το οραματίστηκε το 1867 ο οθωμανός περιφερειάρχης Σαμπρί Πασά, έναν εθνικό κήπο (μιλέτ μπαχσετσί) με πηγές, πλατάνια, πανδοχεία και εστιατόρια. Σαν αυτό όπου δείπνησαν οι πρώτοι ταξιδιώτες που κατέφθασαν στη Θεσσαλονίκη από το Παρίσι με το παρθενικό δρομολόγιο του Οριάν Εξπρές και προς τιμή τους στήθηκε γλέντι τρικούβερτο, ή όταν πάλι εδώ, κάτω από τα σκιερά πλατάνια, το 1888, απόλαυσαν μεζέδες και μουσική το βασιλικό ζεύγος της Σερβίας Αλέξανδρος και Δράγα Οβρένοβιτς, καλεσμένοι του βαλή Ριζά Πασά για διακοπές. 

Εσωτερικόν κήπου Μπεχτσινάρ Θεσσαλονίκης / © Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Συλλογή Γιάννη Μέγα

Διακτινισμός στη Δυτική Θεσσαλονίκη μιας άλλης εποχής, στο Μπεχτσινάρ, Μπεστσινάρ, Κήπος των Πριγκίπων ή και Μπεχτσινάρι για τον Τσιτσάνη του «κι από εκεί στο Μπεχτσινάρι, σε φίνο ακρογιάλι, να σου παίξω φίνο μπαγλαμά». Τα πρόλαβε και τα γούσταρε ο Τσιτσάνης τα καφενεία, τις μπιραρίες, τα καμπαρέ και τις κούνιες, το λούνα παρκ και τις θεατρικές σκηνές, τα γλέντια, τα πανηγύρια και όλες τις χαρές του Κήπου των Πριγκίπων, όπως μετονομάστηκε μετά την απελευθέρωση το Μπεχτσινάρ, προς τιμή της βασιλικής οικογένειας του Γεώργιου Α’, που το 1912 μετακόμισε στη Θεσσαλονίκη. «Ζαρντέν ντε Πρενς» το αποκαλούσαν οι καρτ ποστάλ και τα ταχυδρομικά δελτάρια που έστελναν οι στρατιώτες της Αντάντ στις χώρες προέλευσης, και όλη η Θεσσαλονίκη να το προτιμά, πλούσιοι και φτωχοί, αστοί και προλετάριοι. Παρά το αριστοκρατικό προφίλ των Κήπων, την Πρωτομαγιά του 1910, ο Αβράαμ Μπεναρόγια κατέβασε τους εβραίους εργάτες της Φεντερασιόν, με το Αβάντι Πόπολο να ηχεί επαναστατικά, προοιωνίζοντας τους μεσοπολεμικούς σοσιαλιστικούς αγώνες. 

Καλοκαίρια του τότε, καλοκαίρια του κάποτε: πολύς λαός κατέβαινε στη δυτική θάλασσα για δροσιές και πλατσουρίσματα, από το παντού της Θεσσαλονίκης, με την ακρογιαλιά του Κήπου των Πριγκίπων να είναι «ντούμπλεφας», χώρια οι άντρες και χώρια οι γυναίκες. Το 1926, ένας Ιταλός γιατρός, ο Ντουάρτε, ίδρυσε την περίφημη αποικία των γυμνιστών που ξεσήκωσε αχό στην πόλη που σκανδαλίστηκε με τους τσίτσιδους, αλλά και το ΦΛΕΡΤ (Φυσιολατρική Λογοτεχνική Επιθεώρηση Ριζοσπαστικών Τάσεων), όπως ονομαζόταν το έντυπο του ομίλου τους. Οι πρώιμοι χίπηδες εκδιώχτηκαν και η πλαζ επέστρεψε στην προηγούμενη χρήση της. Εκείνα τα Μπεχτσινάρ καλοκαίρια, υπήρχαν μέσα στη θάλασσα καμπίνες στημένες πάνω σε πασσάλους, με καταπακτή και σκάλα, ώστε τα λουόμενα κοράσια να δροσίζονται και να ανεβαίνουν στα σκιερά, προκειμένου να μην τις μαυρίσει ο ήλιος και χαλάσει η ομορφιά τους και το κυρίαρχο ασπρουλί.

Το Μπεχτσινάρ τελείωσε όταν στον παράδεισο άρχισαν να ανοίγουν βιομηχανικές μονάδες και την παραλιακή του ζώνη να την κατατρώνε οι εγκαταστάσεις του λιμανιού με τις πετρελαιοδεξαμενές και τα βυρσοδεψεία. Η μόλυνση έκανε τους σικ αστούς να αναζητήσουν θέρετρα και ευζωία στα Ανατολικά, στα Πέντε Πλατάνια απέμειναν να συχνάζουν μόνο οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, την Ιωνία και τον Πόντο, η Εδέμ παρήκμασε και σάπισε, τη χαριστική βολή στον Κήπο των Πριγκίπων την έδωσαν οι Γερμανοί, όταν δημιούργησαν αποθηκευτικούς χώρους με πολεμικό υλικό.

Παλιά, πολύ παλιά, Δυτικά, στο ύψος του Φιξ, της Βίλκα, του Μύλου, των γραφείων της Περιφέρειας, των συνεργείων αυτοκινήτων και του γηπέδου του Θερμαϊκού, η ατμόσφαιρα δεν έζεχνε από την υπερμπόχα που κάποιες ώρες και μέρες απλώνεται επικίνδυνα. Παλιά, πολύ παλιά, το μέρος λεγόταν Μπεχτσινάρι. Τίποτα δεν απέμεινε από την παλιά του αίγλη, καμιά μνήμη, κανένα σινιάλο, μόνο καυσαέριο και ώρες ώρες ανυπόφορες οσμές, λες και έμειναν άθαφτα δεκάδες ψοφίμια, εδώ που κάποτε ξανθά παγωμένα ποτάμια από μπίρες ΦΙΞ, πράσινα λιβάδια και γαλάζια θάλασσα κερνούσαν άλλου είδους καλοκαίρι.