Σαν Σήμερα 25 Ιουνίου 1997 πέθανε ο εξερευνητής των θαλασσών Ζακ Υβ Κουστώ

Σαν Σήμερα 25 Ιουνίου 1997 πέθανε ο Ζακ-Ιβ Κουστώ, ο Γάλλος ωκεανογράφος που εξερεύνησε τις θάλασσες του πλανήτη όσο κανείς άλλος.

Ο Ζακ - Ιβ Κουστώ, ο οποίος δεν είχε κανένα επιστημονικό πτυχίο, έγινε γνωστός σε πολλά μέρη του κόσμου μέσω των εξαιρετικά δημοφιλών βιβλίων, ταινιών και τηλεοπτικών προγραμμάτων που κατέγραψαν πάνω από τέσσερις δεκαετίες υποθαλάσσιων εξερευνήσεων.

Το πρώτο του βιβλίο, «Ο σιωπηλός κόσμος», πούλησε περισσότερα από πέντε εκατομμύρια αντίτυπα σε 22 γλώσσες. Μια ταινία με το ίδιο όνομα, με  Louis Malle ως έναν από τους φωτογράφους, κέρδισε ένα Όσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ το 1957, το πρώτο από τα τρία Όσκαρ που έλαβαν οι ταινίες του. Τα τηλεοπτικά προγράμματα που φέρουν το όνομα Κουστώ απέσπασαν 10 Emmy και πολλά άλλα βραβεία.

Το περιπετειώδες πνεύμα του Κουστώ και η μαεστρία του στα μέσα ενημέρωσης του έφεραν φήμη και περιουσία, αλλά προκάλεσαν επίσης το φθόνο των πιο συμβατικών ωκεανογράφων, ορισμένοι από τους οποίους αμφισβήτησαν την επιστημονική αξία της έρευνάς του, την αυθεντικότητα του κινηματογραφικού του υλικού και ακόμη και την καταγραφή του ως πρωτοπόρου οικολόγου.

Πριν από τον Κουστώ, οι μόνες διαθέσιμες επιλογές για υποθαλάσσια εξερεύνηση ήταν η καταδυτική καμπάνα και η καταδυτική στολή με κράνος. Ο εξοπλισμός κατάδυσης απελευθέρωσε τους δύτες να εξερευνήσουν, σε βάθη 100 ποδιών και πέρα από αυτά, τις θάλασσες που καλύπτουν περισσότερα από τα τρία πέμπτα της επιφάνειας της Γης.

Η γνωριμία του Ζακ με τη θάλασσα έγινε στο μοντέρνο θέρετρο της Ντωβίλ- αν και ήταν ένα άρρωστο, αναιμικό παιδί, έμαθε να κολυμπά σε ηλικία 4 ετών, πράγμα σπάνιο για την εποχή εκείνη. «Μου άρεσε να αγγίζω το νερό», έγραψε αργότερα. '

Stick-Ball στο Μανχάταν, κινηματογραφική παραγωγή στη Γαλλία

Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο εργοδότης του πατέρα του, ένας  Αμερικανός εκατομμυριούχος με προτίμηση στα ταξίδια, πήρε την οικογένεια στις Ηνωμένες Πολιτείες για δύο χρόνια. Ο Ζακ και ο μεγαλύτερος αδελφός του, ο Πιερ, έπαιζαν stickball στο Upper West Side του Μανχάταν και πήγαιναν σε καλοκαιρινή κατασκήνωση στο Βερμόντ, όπου ο Ζακ έμαθε να κρατάει την αναπνοή του και να βουτάει στον σκοτεινό βυθό μιας λίμνης.

Επιστρέφοντας στη Γαλλία, αποταμίευσε το χαρτζιλίκι του για να αγοράσει μια κινηματογραφική μηχανή Pathe. Πριν γυρίσει την πρώτη του ταινία, σε ηλικία 13 ετών, διέλυσε την κάμερα και τη συναρμολόγησε για να μάθει πώς λειτουργεί. 

Επιστρέφοντας στη Γαλλία, ο Κουστώ εγγράφηκε στη σχολή αεροπορίας του ναυτικού. Λίγες εβδομάδες πριν δώσει εξετάσεις πιλότου το 1933, έφυγε με το σπορ αυτοκίνητο του πατέρα του από έναν ομιχλώδη ορεινό δρόμο και ξύπνησε στο κρεβάτι ενός νοσοκομείου με δύο σπασμένα χέρια. Όταν το ένα χέρι μολύνθηκε και οι γιατροί ήθελαν να το ακρωτηριάσουν, εκείνος είπε όχι. Ανέκτησε τη χρήση και των δύο χεριών μετά από μήνες επίπονης φυσικοθεραπείας. Τελειώνοντας την καριέρα του ως πιλότου πριν καν ξεκινήσει, το ατύχημα πιθανώς του έσωσε τη ζωή- όλοι οι συμμαθητές του στη σχολή αεροπορίας, εκτός από έναν, σκοτώθηκαν στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ενώ παρέμενε στο ναυτικό - και αργότερα κατασκόπευε τις ιταλικές δυνάμεις κατοχής για τη γαλλική αντίσταση - βρήκε χρόνο να συνεχίσει την έρευνά του για μια αυτόνομη υποβρύχια αναπνευστική συσκευή που θα μετέτρεπε έναν δύτη σε ένα «ανθρωπόψαρο». Η αναζήτηση τον οδήγησε στο γραφείο ενός μηχανικού στο Παρίσι, του Emile Gagnan. Ο κ. Gagnan είχε επινοήσει μια έξυπνη βαλβίδα που επέτρεπε στα αυτοκίνητα του πολέμου να λειτουργούν με εμφιαλωμένο μαγειρικό αέριο αντί για βενζίνη. 

Ο Κουστώ, που εξακολουθούσε να υπηρετεί στο γαλλικό ναυτικό, έπεισε τους ανωτέρους του να ιδρύσουν μια ομάδα υποβρύχιας έρευνας- αποστολή της οποίας ήταν να τελειοποιήσει τις τεχνικές της κατάδυσης και της υποβρύχιας φωτογραφίας και να τις διδάξει στους ναυτικούς. Εκτός από την εκκαθάριση γερμανικών ναρκών από τα γαλλικά λιμάνια, η ομάδα του Κουστώ διέσωσε μαρμάρινες στήλες από ένα ρωμαϊκό ναυάγιο 2.000 ετών στα ανοικτά των ακτών της Τυνησίας, σε μια προσπάθεια να δείξει πώς η ελεύθερη κατάδυση θα μπορούσε να συμβάλει στην υποβρύχια αρχαιολογία. Τη δεκαετία του 1950 οι πρώτες υποβρύχιες ταινίες του Κουστώ κέρδισαν βραβεία στο νεοσύστατο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών.

Οι πρώτες αποστολές

Τη δεκαετία του 1950, ο Κουστώ έγινε ο ίδιος καινοτόμος και επιχειρηματίας της υποθαλάσσιας εξερεύνησης. Με μόνιμη άδεια από το Πολεμικό Ναυτικό, δημιούργησε την πρώτη από μια σειρά εταιρειών και μη κερδοσκοπικών οργανισμών μέσω των οποίων χρηματοδότησε αποστολές, προώθησε περιβαλλοντικούς σκοπούς του.

Στη δεκαετία του 1960 ο Κουστώ θέλησε αποδείξει ότι οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν και να εργαστούν στον πυθμένα του ωκεανού - πιο συγκεκριμένα, στην ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα, μια βυθισμένη λωρίδα γης που εκτείνεται από την άκρη όλων των ηπείρων σε βάθος περίπου 600 ποδιών. Οι τεχνικές προκλήσεις που αντιμετώπισαν οι αποστολές της Conshelf ήταν τρομερές. Το 1963 το Conshelf II έστειλε πέντε άνδρες να ζήσουν για ένα μήνα 35 πόδια κάτω από την επιφάνεια της Ερυθράς Θάλασσας σε ένα περιβάλλον υπό πίεση που ονομάστηκε Starfish House. Αυτή η κατασκευή διέθετε όλες τις ανέσεις του σπιτιού, όπως κλιματισμό, παράθυρα με θέα στο ενυδρείο της φύσης και σπιτικά γεύματα που πλένονταν με κονιάκ και σαμπάνια. (Λόγω της πίεσης του περιβάλλοντος στο Starfish House, η σαμπάνια δεν έβγαζε φουσκάλες).

Η κύρια οικονομική υποστήριξη προήλθε από τη γαλλική πετρελαϊκή βιομηχανία, αλλά για να τα βγάλει πέρα ο Κουστώ υπέγραψε συμβόλαιο για την παραγωγή ενός ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους για την αποστολή. Οι κάμερες παρακολουθούσαν κάθε κίνηση των ωκεανοναυτών- το υλικό, που μονταρίστηκε σε μια ταινία 93 λεπτών με τίτλο «Κόσμος χωρίς ήλιο», κέρδισε ένα Όσκαρ το 1964.

Για το Conshelf III το 1965, ο Κουστώ συγκέντρωσε έναν στολίσκο από δώδεκα πλοία υποστήριξης στα ανοικτά του Cap-Ferrat στη Μεσόγειο. Έξι ωκεανοπόροι, συμπεριλαμβανομένου του 24χρονου γιου του, Φιλίπ, κατέβηκαν 330 πόδια, εννέα φορές βαθύτερα από την προηγούμενη αποστολή. Για τρεις εβδομάδες ανέπνεαν ένα μείγμα οξυγόνου και ηλίου που απέτρεπε τη νάρκωση από άζωτο. Καθώς το ήλιο κάνει τις φωνητικές χορδές να δονούνται πιο γρήγορα από το άζωτο, μιλούσαν με υψηλούς ήχους που θύμιζαν σε μερικούς ακροατές τη φωνή του Ντόναλντ Ντακ.

Ο Κουστώ, ο οποίος υπολόγιζε σε μια άλλη κινηματογραφική πώληση για να καλύψει το τεράστιο κόστος του Conshelf III, απέτυχε να βρει διανομέα για τον κινηματογράφο. Έτσι, τα πλάνα που γυρίστηκαν κατά τη διάρκεια του Conshelf III έγιναν ένα ειδικό τηλεοπτικό αφιέρωμα του National Geographic, σε παραγωγή του David Wolper και με αφηγητή τον Orson Welles. Το πρόγραμμα αυτό που μεταδόθηκε με μεγάλη επιτυχία τον Απρίλιο του 1966, οδήγησε σε μια εξαιρετική συμφωνία 4,2 εκατομμυρίων δολαρίων με την Αμερικανική Ραδιοφωνία με την οποία ο Κουστώ συμφώνησε να παραδίδει τέσσερα ωριαία τηλεοπτικά προγράμματα το χρόνο για τρία χρόνια.

Ενδιαφέρον για το ωκεάνιο περιβάλλον και οικογένεια

Το ενδιαφέρον του κ. Κουστώ για την προστασία του ωκεάνιου περιβάλλοντος δυνάμωσε με την πάροδο του χρόνου. Τη δεκαετία του '60 μιλούσε για τη θάλασσα ως εκμεταλλεύσιμο πόρο- το 1970 προειδοποιούσε ότι η ζωή στους ωκεανούς είχε μειωθεί κατά 40% σε μόλις 20 χρόνια: «Οι ωκεανοί κινδυνεύουν να πεθάνουν'». Το 1974 ίδρυσε την Cousteau Society, αφιερωμένη στη διατήρηση της θάλασσας.

Τα τελευταία χρόνια του κ. Κουστώ σημαδεύτηκαν από επαγγελματικές απογοητεύσεις και προσωπικές απώλειες. Ο μικρότερος γιος του, Φιλίπ τον οποίο είχε διορίσει ως διάδοχό του, σκοτώθηκε σε συντριβή υδροπλάνου το 1979. Ο Ζαν Μισέλ ο μεγαλύτερος γιος, έγινε ο νόμιμος κληρονόμος της αυτοκρατορίας, αλλά πατέρας και γιος διαφωνούσαν συνεχώς για θέματα διαχείρισης και πολιτικής. Το 1995, ο Κουστώ προσέφυγε στο δικαστήριο για να εμποδίσει τον γιο του να χρησιμοποιήσει το όνομα της οικογένειας για να προωθήσει ένα «περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένο» θέρετρο στα Φίτζι.

Στις αρχές του 1996 το Calypso χτυπήθηκε από μια φορτηγίδα και βυθίστηκε σε 16 πόδια νερού στο λιμάνι της Σιγκαπούρης. Ενώ ο Κουστώ ορκίστηκε να ανελκύσει και να επισκευάσει το πλοίο, απηύθυνε έκκληση στο κοινό για δωρεές 20 εκατομμυρίων δολαρίων για την κατασκευή ενός νέου ερευνητικού σκάφους που θα ονομαζόταν Καλυψώ ΙΙ.