Copernicus: Συντριπτικά δεδομένα για το κλίμα

Το 2023 ήταν η θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί με αύξηση κοντά στον 1,5°C στον παγκόσμιο μέσο όρο, και πάνω από το προβιομηχανικό επίπεδο, ή για να το πούμε πιο απλά από τότε που έχουμε συστηματικά δεδομένα για την παγκόσμια θερμοκρασία. Τέτοιες χρονιές φαίνεται πως από δω και πέρα θα είναι συνηθισμένες. Εκτός κι αν…

​Το διάγραμμα δείχνει τις διακυμάνσεις της παγκόσμιας επιφανειακής θερμοκρασίας από το 1940 και μετά, μετρημένες σε μηνιαία βάση. Κάθε καμπύλη αντιστοιχεί σε μια χρονιά. Η κόκκινη καμπύλη είναι το 2023. Πηγή: ERA5, C3S/ECMWF.

Το 2023 επιβεβαιώνεται ως το θερμότερο ημερολογιακό έτος

Η Ευρώπη θερμαίνεται δυο φορές πιο γρήγορα απ’ ό,τι ο παγκόσμιος μέσος όρος και έχει γίνει η πλέον ταχύτερα θερμαινόμενη περιοχή της Γης. Αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως το ότι περιλαμβάνει μεγάλες εκτάσεις της Αρκτικής, η οποία είναι επίσης η ταχύτερα θερμαινόμενη περιοχή της Γης, καθώς και σε αλλαγές των ατμοσφαιρικών φαινομένων τα οποία ευνοούν τους καλοκαιρινούς καύσωνες. Οι παγετώνες επίσης λιώνουν, κι αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε καθεστώς αυξημένων βροχοπτώσεων. Η ξαφνική αύξηση των βροχών συνοδεύεται συχνά και από φαινόμενα καταστροφικά όπως οι ξηρασίες, αλλά και οι εκτεταμένες πλημμύρες που ζήσαμε πέρυσι, ιδιαίτερα στη χώρα μας.

Με βάση τους σχετικούς δείκτες και τις μετρήσεις, το 2023 έχει αντικαταστήσει το 2016 ως το θερμότερο ημερολογιακό έτος που έχει ποτέ καταγραφεί. Σύμφωνα με το σύνολο δεδομένων, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία για το 2023 ήταν 14,98°C, υψηλότερη κατά 0,17°C από ό,τι είχε καταγραφεί το 2016.

Στο αμέσως επόμενο διάγραμμα εμφανίζονται οι τιμές της επιφανειακής θερμοκρασίας – ένας όρος που καλύπτει τη λιθόσφαιρα, μαζί με τη θάλασσα και τον αέρα.

Στο διάγραμμα, η επιφανειακή θερμοκρασία (ºC) αυξάνεται πάνω από τον μέσο όρο στο 1850-1900, την καθορισμένη δηλαδή προβιομηχανική περίοδο αναφοράς, με βάση πολλά σύνολα δεδομένων που εμφανίζονται ως μέσοι όροι 5 ετών από το 1850 (αριστερά) και ως ετήσιοι μέσοι όροι από το 1967 (δεξιά) . Πηγή: C3S/ECMWF.

Ας δούμε πιο αναλυτικά την παραπάνω εικόνα. Το 2023 επιβεβαιώνεται ως το θερμότερο ημερολογιακό έτος σε ό,τι αφορά δεδομένα παγκόσμιας θερμοκρασίας τα οποία χρονολογούνται από το 1850. Το 2023 ήταν κατά 0,60°C θερμότερο από τον μέσο όρο της περιόδου 1991-2020 και κατά 1,48°C θερμότερο από το προβιομηχανικό επίπεδο 1850-1900. Κάθε μήνας, από τον Ιούνιο έως τον Δεκέμβριο του 2023, ήταν θερμότερος από τον αντίστοιχο μήνα οποιουδήποτε προηγούμενου έτους.

Ο Ιούλιος και ο Αύγουστος του 2023 ήταν οι θερμότεροι δύο μήνες που έχουν ποτέ καταγραφεί. Το βόρειο καλοκαίρι (Ιούνιος-Αύγουστος) ήταν επίσης η θερμότερη εποχή από τότε που διατηρούμε κλιματικά δεδομένα.

Η ετήσια αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας ήταν εξαιρετικά μεγάλη στο διάστημα 2022-2023. Βέβαια, πριν από τρία χρόνια προηγήθηκε μια κατάσταση που την ονομάζουμε Λα Νίνια (το 2020–2022), η οποία χαρακτηρίζεται από την επικάθιση ενός ψυχρού πέπλου στον κεντρικό Ειρηνικό. Ενδεχομένως, η πληθώρα των παραγόντων που φαίνεται να έπαιξαν επίσης ρόλο καθιστά ακόμη πιο έντονη τη συζήτηση για το αν η ασυνήθιστη θερμότητα του 2023 ήταν αναμενόμενη (με βάση τα μοντέλα πρόβλεψης) ή όχι.

Σε κάθε περίπτωση, η εξέλιξη της ημερήσιας παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας δείχνει ότι το 2023 είναι αξιοσημείωτο για την εμφάνιση των υψηλότερων παγκόσμιων θερμοκρασιών που έχουν καταγραφεί, τόσο σε απόλυτες τιμές, Ιούλιος, όσο και σε σχέση με τον ετήσιο κύκλο, Νοέμβριος. Σχεδόν όλες οι ημέρες από τις αρχές Ιουνίου ήταν οι θερμότερες στο αρχείο δεδομένων ERA5 για τη συγκεκριμένη ημέρα του έτους.

Μια άλλη αξιοσημείωτη λεπτομέρεια είναι ότι το 2023 σηματοδοτεί την πρώτη φορά που κάθε μέρα μέσα σε έναν χρόνο έχει ξεπεράσει τον 1°C πάνω από το προβιομηχανικό επίπεδο θερμοκρασίας (1850-1900) για εκείνη την εποχή του χρόνου. Σχεδόν το 50% των ημερών ήταν περισσότερο θερμές από 1,5°C σε σύγκριση με το επίπεδο του 1850-1900 και δύο ημέρες του Νοεμβρίου το θερμόμετρο έδειξε για πρώτη φορά μεταβολή μεγαλύτερη από 2°C.

Η προσέγγιση του κλιματικού συστήματος με βάση τα όρια 1,5°C και 2°C της Συμφωνίας του Παρισιού συνήθως αναφέρεται σε θερμοκρασίες που έχουν υπολογιστεί κατά μέσο όρο παγκοσμίως και για κάθε έτος και στο διάστημα μιας ή περισσότερων δεκαετιών. Τα σύνολα δεδομένων παρατήρησης, των οποίων η κάλυψη περιλαμβάνει την περίοδο αναφοράς 1850-1900, έχουν μηνιαία ανάλυση, ωστόσο, επιτρέπουν να γίνουν εκτιμήσεις για την ετήσια διακύμανση της υπερθέρμανσης από το 1850-1900 έως το πρόσφατο παρελθόν. Αυτό παρέχει μια βάση για την παρακολούθηση της συσσώρευσης των ημερήσιων υπερβάσεων των ορίων της υπερ-θέρμανσης χρησιμοποιώντας εργαλεία ανάλυσης και σύνολα δεδομένων όπως το ERA5. 

Ανωμαλία επιφανειακής θερμοκρασίας αέρα για το 2023 σε σχέση με τον μέσο όρο για την περίοδο αναφοράς 1991-2020. Οι μεγάλες διαφορές οφείλονται προφανώς στο ανάγλυφο, στα θαλάσσια ρεύματα και τις κινήσεις των αερίων μαζών στην κατώτερη ατμόσφαιρα (ERA5). Πηγή: C3S/ECMWF.

Όπως φαίνεται και στον παραπάνω χάρτη, αφενός οι μέσες θερμοκρασίες του αέρα για το 2023 ήταν πολύ αυξημένες και αφετέρου ακολουθούν κατά κανόνα τις κατανομές που έχουν καταγραφεί σε σημαντικά τμήματα όλων των ωκεανών και όλων των ηπείρων εκτός από την Αυστραλία.

Η κατανομή των «ανωμαλιών» της επιφανειακής θερμοκρασίας του αέρα σε ολόκληρο τον πλανήτη το 2023 δείχνει μια αξιοσημείωτη διαφορά με αυτήν του 2022. Σχεδόν όλες οι χερσαίες περιοχές παρουσίασαν θερμοκρασίες άνω του μέσου όρου το 2023 κάτι που μέχρι τώρα ήταν «προνόμιο» της θάλασσας και των μεγάλων ωκεανών.

Το 2023 οι θερμοκρασίες του θαλάσσιου αέρα ήταν επίσης οι υψηλότερες που έχουν καταγραφεί σε αρκετές περιοχές της Γης. Αυτό ισχύει για μεγάλο μέρος του Βόρειου Ατλαντικού και της Καραϊβικής, τα βόρεια, τροπικά και νότια μέρη του Ειρηνικού, καθώς και τμήματα του Νότιου Ατλαντικού και του Ινδικού Ωκεανού. Οι ανωμαλίες της θερμοκρασίας του αέρα για αυτές και άλλες περιοχές συνδέονται στενά με τις ανωμαλίες στις θερμοκρασίες στην επιφάνεια της θάλασσας. Η μόνη μεγάλη περιοχή όπου οι θερμοκρασίες του θαλάσσιου αέρα ήταν πιο κρύες ήταν τα νοτιοδυτικά της Νότιας Αμερικής. Αυτό όμως συνδέεται και με άλλα πολύπλοκα και περιοδικά φαινόμενα όπως η μετάβαση από τις συνθήκες Λα Νίνια στο Ελ Νίνιο που μετριάζει την επίπτωση στον μέσο όρο. Τέλος, η άνοδος της θερμοκρασίας του αέρα από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 ήταν περίπου διπλάσια στη Γη από ό,τι πάνω από ωκεανό χωρίς πάγο, αλλά αυτό μετριάζει τη συμβολή τους στη διαμόρφωση του μέσου όρου, αφού ο ωκεανός είναι πολύ μεγαλύτερος από την έκταση που καλύπτεται από ξηρά.

Ήταν αναμενόμενοι οι ασυνήθιστοι καύσωνες του 2023; Και ναι και όχι. Ναι, με την έννοια ότι μια χρονιά τόσο ζεστή όσο το 2023 θεωρήθηκε αναπόφευκτη εν ευθέτω χρόνω, λόγω του συνδυασμού της συνεχιζόμενης θέρμανσης του κλίματος και της εμφάνισης του Ελ Νίνιο. Αυτή η τάση θα μπορούσε να έχει  συναχθεί με παρέκταση χρονοσειρών που βασίζονται σε παρατήρηση ή εξετάζοντας το εύρος των πιθανοτήτων που υποδεικνύονται από τις κλιματικές προβολές οι οποίες χρησιμοποιούνται στην 6^η Έκθεση Αξιολόγησης της IPCC. Πιο συγκεκριμένα, ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (WMO) ανέφερε ήδη από το 2022 ότι οι δεκαετείς προβλέψεις υπολόγιζαν πως υπήρχε πιθανότητα 48% η παγκόσμια θερμοκρασία να ξεπεράσει τον 1,5°C πάνω από το προβιομηχανικό επίπεδο σε τουλάχιστον ένα χρόνο μεταξύ 2022 και 2026. Αυτή η πιθανότητα αυξήθηκε στο 66% για την περίοδο 2023-2027 σε επικαιροποιημένη έκθεση που δημοσιεύτηκε το 2023.

Όχι, με την έννοια ότι υπήρξαν πρόσθετοι απρόβλεπτοι παράγοντες –μερικοί από τους οποίους βρίσκονται ακόμη υπό επιστημονική έρευνα– που συνέβαλαν στην ακραία αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας το 2023. Οι προβλέψεις από δέκα κέντρα πρόβλεψης κλίματος έδειχναν στα τέλη του 2022 ότι υπήρχε μόνο πολύ χαμηλή πιθανότητα η ετήσια θερμοκρασία για το 2023 να είναι τόσο υψηλή όσο τελικά ήταν.

Όλα αυτά όμως δείχνουν ότι οι θερμοκρασίες ρεκόρ του 2023 δεν οφείλονται μόνο στο Ελ Νίνιο και τη γενική υπερθέρμανση του πλανήτη. Μια ολοκληρωμένη αναφορά για το σύνολο του έτους δεν είναι ακόμη διαθέσιμη, αλλά η θέρμανση των ωκεανών (SST) σε όλη την υδρόγειο και η ιστορικά χαμηλή έκταση του θαλάσσιου πάγου της Ανταρκτικής είναι προφανείς παράγοντες, ακόμη και αν η σχετική συμβολή τους δεν είναι πλήρως υπολογισμένη. Πολλές επίσης αλλαγές σε εξωκλιματικούς παράγοντες έχουν αναγνωριστεί ως πιθανές δευτερεύουσες αιτίες, όπως οι ενισχυμένοι υδρατμοί της στρατόσφαιρας λόγω της έκρηξης του ηφαιστείου Hunga Tonga–Hunga Haʻapai τον Ιανουάριο του 2022, τα  μειωμένα αερολύματα λόγω χαμηλότερων εκπομπών διοξειδίου του θείου από τη ναυτιλία, και η προσέγγιση της γήινης τροχιάς στον Ήλιο που έφτασε  στο αποκορύφωμά της.

Ποιες είναι οι προσδοκίες για το κλίμα για το 2024

Μια πρόσφατα δημοσιευμένη πρόβλεψη για το έτος που τρέχει αναφέρει ότι το 2024 θα μπορούσε να είναι ακόμη θερμότερο από το 2023, με εύλογη πιθανότητα το ημερολογιακό έτος να τελειώσει με μέση θερμοκρασία άνω του 1,5°C πάνω από το προβιομηχανικό επίπεδο σύμφωνα με πολλαπλά σύνολα δεδομένων και τα μαθηματικά μοντέλα που χρησιμοποιούνται.

Το 2023 καταγράφηκε ένας μεγάλος αριθμός ακραίων γεγονότων σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων επεισοδίων καύσωνα, πλημμυρών, πυρκαγιών και ανομβρίας. Οι εκτιμώμενες παγκόσμιες εκπομπές άνθρακα από τις πυρκαγιές το 2023 αυξήθηκαν κατά 30% σε σχέση με το 2022, οφειλόμενες σε μεγάλο βαθμό από τις επίμονες πυρκαγιές στον Καναδά και αλλού.

Τα ακραία γεγονότα σε όλο τον κόσμο το 2023 είχαν σημαντικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, τα οικοσυστήματα, τη φύση και τις υποδομές. Μεταξύ των πιο εξαιρετικών ήταν οι πλημμύρες, οι πυρκαγιές, η ξηρασία και η υπερβολική ζέστη. Ολόκληρη η υδρόγειος υπέφερε από ξαφνικές πλημμύρες που προκλήθηκαν από έντονες βροχοπτώσεις, έως πλημμύρες μεγάλης κλίμακας λόγω της διέλευσης ατμοσφαιρικών ρευμάτων (όπως στην Καλιφόρνια τον Ιανουάριο και τον Μάρτιο και στη Χιλή τον Ιούλιο), από βροχοπτώσεις μουσώνων, από μεγάλα συστήματα χαμηλής πίεσης και από τροπικούς κυκλώνες. Ο κυκλώνας Freddy έπληξε τη νοτιοανατολική Αφρική (Φεβρουάριος, Μάρτιος), ο κυκλώνας Μόκα τη νότια και νοτιοανατολική Ασία (Μάιος), ο τυφώνας Hilary Mexico τις δυτικές ΗΠΑ (Αύγουστος) και λίγο αργότερα ο τυφώνας Otis Mexico (Οκτώβριος), η καταιγίδα Daniel τη Μεσόγειο (Σεπτέμβριος) και ο μετα-τροπικός κυκλώνας Jasper την Αυστραλία (Δεκέμβριος). Πολλές άλλες περιοχές σε όλο τον κόσμο υπέφεραν από παρατεταμένη έλλειψη βροχοπτώσεων, ιδιαίτερα το Μεξικό και η Νότια Αμερική (λεκάνη του Αμαζονίου, υγρότοποι Pantanal, Αργεντινή, Ουρουγουάη) και η δυτική Αφρική.

Οι θερμές και ξηρές συνθήκες σε ορισμένες περιοχές συνέβαλαν επίσης σε εκτεταμένες δασικές πυρκαγιές, κυρίως στη νότια Ευρώπη, στον Καναδά (ιδίως στα Βορειοδυτικά Εδάφη και με σημαντική συμβολή στις παγκόσμιες εκπομπές άνθρακα), τη Νότια Αμερική, την Αυστραλία και τη Χαβάη, μεταξύ άλλων.

Σύμφωνα με την έκθεση Copernicus, οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου που θεωρούνται υπεύθυνες για την Κλιματική Αλλαγή συνέχισαν να αυξάνουν και «χτύπησαν» επίπεδα ρεκόρ το 2023, φτάνοντας τα 419 ppm και 1902 ppb αντίστοιχα. Οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα το 2023 ήταν 2,4 ppm υψηλότερες από το 2022 και οι συγκεντρώσεις μεθανίου αυξήθηκαν κατά 11 ppb. Αναμενόμενο θα μπορούσε να πει κανείς, αν και δεν ισχύει η απευθείας σύνδεση. Με άλλα λόγια, η αύξηση των εκπομπών δεν επιφέρει αυτομάτως τις παρατηρούμενες μεταβολές στο κλίμα, αλλά μεταχρονολογημένα. Αυτό είναι και το κύριο ζήτημα της πολιτικής και το πρόσχημα για την αδράνεια που χαρακτηρίζει έναν μεγάλο αριθμό κυβερνήσεων.

Η υπηρεσία Copernicus για την Κλιματική Αλλαγή

Η Υπηρεσία Copernicus για την Κλιματική Αλλαγή παρέχει διαρκή και έγκυρη πληροφόρηση σχετικά με την κατάσταση του κλίματος στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως. Το Copernicus συμπληρώνει το φάσμα των μετεωρολογικών και περιβαλλοντικών υπηρεσιών που διαθέτει κάθε ευρωπαϊκή χώρα και συνεργάζεται μαζί τους για την εφαρμογή των πολιτικών για το κλίμα. Οι πληροφορίες που παρέχει βασίζονται στα πλέον αξιόπιστα επιστημονικά στοιχεία βάσει μελετών που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Προγράμματος Έρευνας για το Κλίμα (WCRP). Η πρόσβαση στα δεδομένα του Copernicus και τα εργαλεία παρακολούθησης του κλίματος είναι ανοικτή και δωρεάν.