Ο Γιώργος Παναγιωτάκης γράφει για την Γκρέτα, την κλιματική αλλαγή και τους αρνητές της που πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας.
«Μην το βάζετε σε σακουλάκι, δεν πειράζει».
«Μα δεν θα σας το χρεώσω έτσι και αλλιώς».
Ο διάλογος γίνεται στο καινούργιο φαρμακείο που άνοιξε σε κεντρικό δρόμο της γειτονιάς μου. Έχω μόλις δώσει 0,60 ευρώ για ένα κουτάκι ωτοασπίδες και η φαρμακοποιός έχει βγάλει από το συρτάρι ένα από εκείνα τα μικροσκοπικά σακουλάκια που έχουν σε πολλά φαρμακεία.
«Δεν το λέω για αυτό» της εξηγώ. «Απλά χωράει στην τσέπη μου. Και επειδή είναι και πλαστικό το σακουλάκι…»
Με κοιτά ανέκφραστη.
«Ξέρετε, για το περιβάλλον» προσθέτω αμήχανος.
«Α, αυτό εννοείτε;» λέει χαμογελώντας συγκαταβατικά, σαν να μιλάει με κάποιον φανατικό μιας παρανοϊκής θεωρίας. «Καλέ, μην ανησυχείτε, δεν πρόκειται το περιβάλλον να σωθεί από ένα σακουλάκι... Αν ήταν να το σώσουμε έτσι…». Και βάζει τελικά τις ωτοασπίδες στο σακουλάκι, ρίχνοντας μια ματιά όλο νόημα στον επόμενο πελάτη.
Σ' αυτό οφείλω να παραδεχτώ πως έχει δίκιο. Δεν πρόκειται το περιβάλλον να σωθεί από ένα σακουλάκι. Παρ’ όλα αυτά, επιμένω στην παράλογη θέση μου. Αφήνω το σακουλάκι στον πάγκο, βάζω το κουτάκι απευθείας στην τσέπη μου και φεύγω, έχοντας αποφασίσει να μην ψωνίσω ξανά από το κατάστημά της. Αν ήμουν λίγο περισσότερο συνειδητοποιημένος και λίγο λιγότερο βιαστικός, ίσως να προσπαθούσα να της εξηγήσω και τον λόγο. Να γίνω κάτι σαν μια μεσήλικη εκδοχή της Γκρέτα Τούνμπεργκ και να προσπαθήσω να την ευαισθητοποιήσω στο ζήτημα που μας αφορά όλους. Θα τα κατάφερνα όμως;
Όπως φαίνεται, η φαρμακοποιός της γειτονιάς μου ανήκει σε έναν από τους τρεις τύπους των αρνητών, όπως τους έχει περιγράψει ο Stanley Kohen στο βιβλίο του States of Denial. Το μοντέλο του Kohen αναφέρεται κυρίως στους αρνητές των διαφόρων γενοκτονιών, αλλά μπορεί κάλλιστα να εφαρμοστεί και σε άλλες περιπτώσεις.
Ο πρώτος τύπος είναι εκείνος που υποστηρίζει απλά και ξάστερα πως όλα είναι ψέματα, ενορχηστρωμένα από σκοτεινούς συνωμότες (τους ιλουμινάτι, τη «νέα τάξη» ή εκείνους που εκμεταλλεύονται τις σπάνιες γαίες στην Κίνα και επενδύουν στις πράσινες πηγές ενέργειας). Ο διασημότερος εκπρόσωπος αυτής της φράξιας, σε ό,τι αφορά τα περιβαλλοντικά, δεν είναι άλλος από τον Ντόναλντ Τραμπ ο οποίος έχει χαρακτηρίσει την κλιματική αλλαγή hoax.
Ο δεύτερος τύπος αρνητή είναι εκείνος που δέχεται τα στοιχεία των επιστημόνων, διαστρεβλώνοντας όμως τα συμπεράσματα. Λέγοντας, για παράδειγμα, ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα φυσικό, μη ανθρωπογενές φαινόμενο, το οποίο επαναλαμβάνεται κάθε μερικές εκατοντάδες χρόνια («και ότι πίσω από τον θόρυβο βρίσκονται κάποια σκοτεινά συμφέροντα κλπ»). Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν οι επιστήμονες (το 3% της επιστημονικής κοινότητας, σύμφωνα με μια μάλλον αξιόπιστη μέτρηση) που διαχωρίζουν τη θέση τους από την πλειοψηφία. Ανήκουν όμως και άνθρωποι σαν τον Ντικ Τσέινι, πρώην αντιπρόεδρο των ΗΠΑ και –για να μην ξεχνιόμαστε- πρώην πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο του ενεργειακού κολοσσού Halliburton.
Ο τρίτος τύπος είναι εκείνος που ναι μεν δέχεται το γεγονός (στην περίπτωσή μας τους κινδύνους που προκύπτουν για το περιβάλλον από την ανθρώπινη δραστηριότητα), αλλά αρνείται συνειδητά όχι μόνο να διαφοροποιήσει τον τρόπο ζωής του, μα και να αποδεχτεί το οποιοδήποτε ηθικό και ψυχολογικό κόστος. Δικαιολογεί δε τη στάση του υποστηρίζοντας πως ό,τι και αν κάνουμε εμείς οι απλοί άνθρωποι τα πράγματα δεν αλλάζουν. Άρα γιατί να χολοσκάμε; Σε αυτήν την κατηγορία ανήκει η φαρμακοποιός μου.
Και όχι μόνο αυτή. Ανατρέχοντας νοερά στα ονόματα φίλων, γνωστών και συγγενών ανακάλυψα ότι αυτή η κατηγορία είναι απρόσμενα πολυπληθής. Είναι γεμάτη με κανονικούς ανθρώπους σαν τον συμπαθή κύριο που συναντώ στο κολυμβητήριο και αφήνει το ζεστό νερό στο ντους να τρέχει πάνω του για δέκα λεπτά, ενώ σφυρίζει αμέριμνος έναν εύθυμο σκοπό. Σαν τον φίλο μου που έχει μια παράξενη εμμονή με το χαρτί κουζίνας και ξοδεύει κάπου τέσσερα γιγαντιαία ρολά την εβδομάδα. Σαν τη γνωστή μου που παραγγέλνει κάθε μέρα στη δουλειά δύο καφέδες σε ποτηράκια μιας χρήσης (ή αλλιώς 10 την εβδομάδα, 40 τον μήνα και κάπου 500 τον χρόνο) αρνούμενη να αγοράσει θερμός γιατί «πού να το πλένεις τώρα;». Σαν τον μορφωμένο διαδικτυακό φίλο με τις γενικά μετριοπαθείς απόψεις, ο οποίος βγάζει αφρούς με την περίπτωση της Γκρέτα Τούνμπεργκ γιατί «τα παραλέει» και «τον ενοχλεί αισθητικά». Είναι μάλλον η μόνη κατηγορία αρνητών για την οποία μπορεί κανείς να κάνει κάτι. Τα μέλη της πρώτης και της δεύτερης είναι είτε πολύ φανατικοί, είτε πολύ προσηλωμένοι στον στόχο τους για να αναθεωρήσουν την άποψή τους.
Ίσως λοιπόν να μην επιμείνω στην αρχική μου απόφαση. Ίσως να πρέπει να επισκεφτώ ξανά το συγκεκριμένο κατάστημα και να προσπαθήσω να εξηγήσω στη φαρμακοποιό με επιχειρήματα γιατί δεν θέλω το αναθεματισμένο το σακουλάκι. Διαφορετικά θα μπορούσα απλά να προσχωρήσω και εγώ στη λογική της. Γιατί πράγματι, ένα μόνο σακουλάκι δεν μπορεί να σώσει τον πλανήτη.
