Παγκόσμια Ημέρα κατά των Εξαρτήσεων 2022: Μιλήσαμε με τη συγγραφέα του «Εξαρτάται» Μαρία Μαυρικάκη

Παγκόσμια ημέρα κατά των εξαρτήσεων η 26η Ιουνίου. Ποιο είναι το νόημα μιας τέτοιας αναφοράς;
Είναι μια καλή αφορμή για ευαισθητοποίηση της κοινωνίας απέναντι στο βάσανο που ταλαιπωρεί, καταστρέφει ή και σκοτώνει εκατομμύρια ανθρώπους πάνω στη γη. Αν ο εορτασμός ακολουθηθεί και από ανάληψη δράσης, ακόμα καλύτερα.

Είναι πολλές οι εξαρτήσεις;
Πολλές και διαφορετικές. Αν ακούσουμε πως κάποιος είναι εξαρτημένος, ο νους μας πηγαίνει αμέσως στα ναρκωτικά. Στη συνέχεια θυμόμαστε το αλκοόλ, τα «τυχερά» παιχνίδια του τζόγου, το διαδίκτυο, την υπερφαγία, το κάπνισμα. Δεν έχουν τελειωμό.

Έχουν κοινά στοιχεία οι διαφορετικές εξαρτήσεις;
Έχουν κοινό μηχανισμό δράσης. Κατακτούν το ανθρώπινο μυαλό και στη συνέχεια το σώμα, με την υπόσχεση ότι προσφέρουν κάποιου τύπου ευεξία, απόλαυση, ξενοιασιά κι ότι σε βγάζουν από το ζόρι, σε χαλαρώνουν. Πράγματι, μπορεί αυτό να ισχύει στην αρχή. Όμως στη συνέχεια το θετικό συναίσθημα μετατρέπεται σε ένα διαρκές άγχος που γίνεται όλο και εντονότερο, όπως εντονότερη γίνεται και η ανάγκη για την ουσία, κάθε τύπου.

Πώς παλεύεται όλο αυτό που περιγράφεις;
Με αποδοχή της πραγματικότητας, «ναι, έχω πρόβλημα, το παραδέχομαι», και με αναζήτηση βοήθειας, «μόνος μου δεν μπορώ να τα καταφέρω». Γι’ αυτό υπάρχουν οι ειδικοί της ψυχικής υγείας, οι οργανισμοί και τα προγράμματα απεξάρτησης που κάνουν καταπληκτική δουλειά και βέβαια τα αγαπημένα πρόσωπα του καθενός, συγγενείς, σύντροφοι, φίλοι.

Δεν είναι όλοι τυχεροί, να έχουν δικούς τους ανθρώπους που να τους νοιάζονται...
Ισχύει. Για τούτο απαιτείται το ενδιαφέρον της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και η επέκταση των κοινωνικών δομών που θα αγκαλιάσουν όσους ανθρώπους υποφέρουν και θα λειτουργήσουν όχι μόνο σε επίπεδο θεραπείας, δηλαδή πυροσβεστικά, αλλά στην πρόληψη και στην επανένταξη. Χωρίς αυτές τις δράσεις, το πρόβλημα θα γιγαντώνεται και οι υποτροπές επίσης.

Ποιος είναι ο ρόλος της οικογένειας στον εθισμό;
Καθοριστικός, με την έννοια ότι στην παιδική ηλικία διαμορφώνεται η στάση ζωής που επιλέγουμε να κρατήσουμε στη συνέχεια, και άρα το οικογενειακό πλαίσιο παίζει σημαντικό ρόλο στη στάση μας αυτή, σε ασυνείδητο επίπεδο. Από την άλλη, η οικογένεια μπορεί να προσφέρει ουσιαστική υποστήριξη στο μέλος που αποφασίζει να απεξαρτηθεί από έναν εθισμό. Τέλος, ισχύει και το αντίθετο: η υπερβολική ενασχόληση με το πρόβλημα του άλλου μπορεί να τον υποκαταστήσει και να τον αχρηστεύσει εντελώς. Εκεί, το παιχνίδι χάνεται.

«Εξαρτάται - Μια ιστορία ζωής δίπλα στην εξάρτηση» είναι ο τίτλος του βιβλίου σου που κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό από τις εκδόσεις Πατάκη. Από τι εξαρτάται;
Διπλή η έννοια: Εξαρτάται η έκβαση των πραγμάτων γύρω μας από αμέτρητα ενδεχόμενα, πολλά από τα οποία δεν έχουμε τη δυνατότητα να ελέγξουμε. Δε σημαίνει ότι θα κατηγορούμε συνεχώς τη μοίρα ή τους άλλους για ό,τι μας συμβαίνει. Η ζωή είναι στα δικά μας χέρια, παρά τις ατυχίες και τα ζορίσματα. Μπορεί επίσης να Εξαρτάται ένας άνθρωπος –πλάσμα αδύναμο από τη φύση του- από μικρούς ή μεγάλους πειρασμούς, που στην αρχή φαντάζουν ελκυστικοί και καταλήγουν μοιραίοι. Στις σελίδες του βιβλίου ξεπηδούν τέτοια περιστατικά και ακούγονται πολλές διαφορετικές φωνές προσώπων που τα βιώνουν, το καθένα με τον τρόπο του.

Υπότιτλος: Μια ιστορία ζωής δίπλα στην εξάρτηση. Πραγματική ιστορία;
Εν μέρει, ναι. Περιλαμβάνονται πολλά βιωματικά στοιχεία και άλλα κατασκευασμένα. Αυτό συμβαίνει πάντα στη λογοτεχνία, η αναλογία της δόσης των συστατικών είναι που διαφέρει. Στο ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ πηγή έμπνευσης αποτέλεσε μια εμπειρία συνεξάρτησης, η οποία μπορεί να συμβεί στον καθένα από κει που δεν το περιμένει.

Τι σημαίνει συνεξάρτηση;
Η κοινή πορεία, συνήθως δυσλειτουργική και τραυματική, με ένα αγαπημένο σου πρόσωπο που έχει πέσει σε κάποιον εθισμό. Ο τρόπος που επηρεάζεται η ζωή σου, ως άνθρωπος του στενού του περιβάλλοντος. Ο πόνος που αναπαράγεται, η αγάπη που επιμένει, τα όρια που δεν τα βλέπουμε ούτε τα θέτουμε, κι έτσι καταντούμε συνεξαρτημένοι. Τα όρια της δυνατότητας παροχής βοήθειας στον άλλον δεν είναι απέραντα είναι όμως απαραίτητα, ειδικά όταν ο χρήστης δεν έχει αποφασίσει μέσα του να γίνει καλά.

Πώς συνειδητοποιεί κάποιος ότι είναι συνεξαρτημένος;
Δεν είναι εύκολο να το διακρίνουμε. Πρόκειται για μια στρεβλή εκδοχή της προσφοράς προς τον άλλον, συνήθως από την οικογένειά του, η οποία φορά έναν μανδύα δοτικότητας και κρύβει την αλήθεια. Η καθημερινότητα του συνεξαρτημένου καταντά να καθορίζεται από τα κέφια και τις διαθέσεις του χρήστη. Η κάθε υποτροπή φέρνει απελπισία στον έναν και ενοχές στον άλλον, δηλητηριάζει την ατμόσφαιρα, χειροτερεύει τη σχέση τους.

Ένα σύντομο συμπέρασμα που έβγαλες από την ιστορία ζωής που αναπλάθεις στο «Εξαρτάται»;
Όταν ο συνεξαρτημένος ταυτίζεται με τις επιλογές του χρήστη, αφήνει στην άκρη την προσωπική του ζωή και τις δικές του επιθυμίες. Μέγα λάθος. Χρειάζεται απόσταση και παροχή βοήθειας μόνο εφόσον ζητηθεί. Η αγάπη δεν πρέπει να γίνεται θηλειά σε μία σχέση, για κανένα από τα δύο μέρη.