Αλέξανδρος Ασωνίτης: Ο άνθρωπος στη μοίρα και στην Ιστορία

«Α! γενναίες και γενναίοι μου, εσείς που δεν διστάζετε να ψαχουλέψετε με γυμνά χέρια το σκοτάδι που ελλοχεύει στην καρδιά της φωτιάς…» ξεκινάει τους «Καθαρμούς», το τρίτο μέρος της επικής του αφήγησης, ο Αλέξανδρος Ασωνίτης. Ως ραψωδός, με μια φωνή που πάλλεται από πένθος και έξαρση, αλλά πάντοτε κρυστάλλινη και καθαρή, μας οδηγεί μέσα από συναισθηματική ένταση στην, εν μέρει, αποκατάσταση της τάξης και τον εξαγνισμό.

Οι «Καθαρμοί» είναι το τελευταίο βιβλίο της μυθιστορηµατικής σας τριλογίας «Πένθος και Έξαρση». Προηγήθηκαν η «Εκτέλεση» και η «Εκδίκηση». Ποιο ήταν το έναυσμα για τη συγγραφή του έργου και πόσος χρόνος χρειάστηκε για να ολοκληρωθεί;
Απαιτήθηκαν δέκα περίπου χρόνια. Έναυσμα ήταν μια φωτογραφία από τον βομβαρδισμό της Αμμοχώστου, το 1974. Ένα παιδί κρεμόταν νεκρό, με το κεφάλι προς τα κάτω, από κάτι ερείπια. Σκέφτηκα τότε πώς θα ένιωθε ο αδελφός του, ας πούμε, αν έλειπε απ’ την Κύπρο, δεν ήξερε για το χουντικό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή, και έβλεπε στο εξωτερικό σκοτωμένο τον μικρό του αδελφό, πρωτοσέλιδο σε όλες τις εφημερίδες. Αυτό είναι το μυθιστόρημα. Οι «Καθαρμοί» ειδικότερα περιγράφουν την ψυχολογική πορεία του ήρωα προς την εκδίκηση, που ως βασική ανθρώπινη συμπεριφορά αναδεικνύεται σε πολλές τραγωδίες («Χοηφόροι» Αισχύλου π.χ.), αλλά και την πορεία προς την κάθαρση ενός άλλου θύτη, που ήταν ταυτόχρονα και θύμα. Περισσότερα στο βιβλίο όμως.

Αυτός λοιπόν είναι ο ήρωάς σας Διονύσης Ταλλανδιανός, που 37 χρόνια μετά την εξολόθρευση της οικογένειάς του κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, επιστρέφει στα Κατεχόμενα και πραγματοποιεί ένα ασύλληπτο σχέδιο εκδίκησης. Μπορεί η ανταπόδοση της αδικίας να οδηγήσει στη λύτρωση;
Λογοτεχνικώς τουλάχιστον, ναι. Άλλωστε αυτός είναι ο στόχος κάθε εκδικούμενου, γι’ αυτόν προετοιμάζεται, αυτό επιδιώκει: Τη φαινομενική αποκατάσταση της αδικίας που υπέστη. Φυσικά, ξέρει πως είναι ανέφικτο, πως τίποτε δεν επανέρχεται ποτέ. Ο άνθρωπος ενάντια στη μοίρα και στην Ιστορία. Αυτή είναι και η τραγικότητα των μεγάλων ηρώων. Ότι πράττουν έχοντας επίγνωση πως δεν μπορούν να αλλάξουν τίποτε, πως βλαστάνουν σ’ ένα θερμοκήπιο παραλογισμού, κι η πράξη τους δεν έχει νόημα. Αλλά νόημα δεν έχει κι η ίδια η ύπαρξή μας, συνεπώς η πρώτη έλλειψη αιτιολογεί και υποστυλώνει τη δεύτερη. Τα αναλύω σχετικά στην «Εκτέλεση».
Η λογοτεχνία βέβαια διογκώνει τις καταστάσεις για να τις καταστήσει αληθοφανείς. Την ώρα που κάποιος δυσπιστεί, έχει κιόλας πεισθεί. Εξ ου κι ο ήρωας Ταλλανδιανός υιοθετεί 11 Τουρκόπουλα συγκροτώντας έναν ιδιωτικό στρατό και σκοτώνουν μαζί 94 Τουρκάκια που απάγουν από δύο σχολικά λεωφορεία. Κρεμάνε τα πτώματά τους από τα μπαλκόνια του γκρεμισμένου ξενοδοχείου, όπου είχε δολοφονηθεί η οικογένεια του Ταλλανδιανού. Εκεί όπου γύρισε μεσήλικας στα Κατεχόμενα ως ο Βραζιλιάνος επιχειρηματίας Κάρλος Λόπεζ Εντίνιο Αλβάρο, και αγόρασε ένα ξενοδοχείο δίπλα απ’ το βομβαρδισμένο και σκότωσε τα παιδάκια. Αυτά όλα καταυγάζουν την ψυχολογική διάσταση της εκδίκησης, που ξεπηδάει από ένα άτεγκτο «προϊστορικό» αίσθημα δικαιοσύνης που σημαδεύει τον πυρήνα της ανθρώπινης περιπέτειας. Αναλαμβάνοντας ό,τι του αναλογεί, ο Ταλλανδιανός παραδίδεται και εκτελείται δημοσίως, στο στάδιο «Ατατούρκ», στα Κατεχόμενα.

Πέρα από την εκδίκηση, ένα άλλο θέμα που αναδεικνύεται στο βιβλίο σας είναι αυτό της ταυτότητας, προσωπικής και εθνικής.
Σωστά. Θέματα-άξονας του μυθιστορήματος είναι, μαζί με την ταυτότητα, και η τρέλα, το πένθος κι η πατρίδα, η εκδίκηση κι ο έρωτας. Παρότι θύμα του Ταλλανδιανού είναι και η Βραζιλιάνα τέως σύζυγός του. Το πραγματικό υπόβαθρο του βιβλίου, η διαχρονική τουρκική επεκτατικότητα, εμφανίζεται απειλητική πάλι σήμερα. Υπομένουμε αμήχανοι τον επικίνδυνο γιγαντισμό της. Εποικίζουν παράνομα και την Αμμόχωστο, που έχουν καταντήσει πόλη-φάντασμα και την οποία επισκέπτονται οι ήρωες στο κεφάλαιο «Νυφικά Πλωτά Νεκροταφεία».

Στα μυθιστορήματά σας, εκτός από το «Λάλον Ύδωρ», συναντάμε ακραία βία. Τι εξυπηρετεί συγγραφικά αυτή η υπερβολή;
Η υπερβολή είναι η ανάσα της λογοτεχνίας. Ένας μυθιστορηματικός ήρωας κάνει πράξεις που συνήθως δεν κάνουμε οι κοινοί θνητοί. Η βία προσδίδει υπόσταση στον ήρωα και στο θέμα. Ενεοί παρακολουθούμε την κορύφωσή της. Η βία είναι ο άνθρωπος, η ιστορία του. Δεν αναφέρομαι στη χυδαία βία της καθημερινότητας. Οι αντικατοπτρισμοί της βίας απασχόλησαν από αρχής τον ελληνικό πολιτισμό, που προσπάθησε να την τιθασεύσει κατανοώντας τον ανθρώπινο ψυχισμό μέσω της αποδοχής του και της προβολής του στη λογοτεχνία, ιδίως.

Είστε ιδρυτής της σχολής σεμιναρίων «Ανοιχτή Τέχνη» και δάσκαλος δημιουργικής γραφής επί χρόνια. Γνωρίζετε λοιπόν καλά και μπορείτε να εφαρμόσετε όλα τα χαρακτηριστικά που πρέπει να περιλαμβάνει ένα έργο για να έχει ευρεία απήχηση. Από την άλλη, έχετε δηλώσει ότι θεωρείστε ένας «δύσκολος» συγγραφέας. Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που καθιστούν τα μυθιστορήματά σας «δύσκολα» στον μέσο αναγνώστη; Υπάρχουν άραγε κάποιες οδηγίες δημιουργικής ανάγνωσης της δικής σας λογοτεχνίας;
Ναι, διδάσκω δημιουργική γραφή στην «Ανοιχτή Τέχνη», στο Σύνταγμα. Είμαστε μια εξαιρετική ομάδα καλλιτεχνών που διδάσκουμε, μπορείτε να δείτε το σάιτ μας. Άλλοι νομίζω με θεωρούν «δύσκολο» συγγραφέα, δεν καυχώμαι περί αυτού ούτε το επιδιώκω. Η λογοτεχνία μου είναι κλασική, ενσωματώνοντας και επινοώντας νεωτερισμούς και προσαρμοζόμενη στις ανάγκες του μύθου και των ηρώων. Η ανάγνωση είναι αυτόνομη προσωπική δημιουργία, μια θύραθεν παιδεία, δεν δικαιούμαι να υπεισέλθω. Ωστόσο, αν οι αναγνώστες αντιδρούν σε «δύσκολα» φιλοσοφικά/ψυχολογικά μυθιστορήματα σαν τα δικά μου, αποδέχονται αντίστοιχα ξένα. Πρόκειται για αντίδραση άξια μελέτης. Η κριτική θα μπορούσε, γενικώς, να συνδράμει περισσότερο. Δουλειά πάντως του συγγραφέα είναι να γράφει όσο πιο καλά μπορεί.

Ο Χένρι Μίλερ έχει πει πως, «όσο πιο πολύ γράφεις για τον εαυτό σου, τόσο λιγότερο σημαντικό σού φαίνεται. Γράφεις για να ξεχαστείς ή, ακριβέστερα, για να ξεχάσεις τον εαυτό σου». Συμμερίζεστε αυτήν την άποψη; Έχετε σκεφτεί εσείς να γράψετε βιωματικά;
Ο Χένρι Μίλερ είναι πολύ μεγάλος συγγραφέας, όχι μυθιστοριογράφος όμως. Δεν γράφω βιωματικά, προτιμώ το παιχνίδι της επινόησης.

Ποιους από τους σύγχρονους λογοτέχνες θεωρείτε αξιόλογους;
Τον Πίντσον, κυρίως. Η σύγχρονη μυθιστοριογραφία αυτοϋπονομεύεται παγκοσμίως. Δεν έχει ήρωες ούτε μεγάλα θέματα. Έχει διαφανείς πρωταγωνιστές και απλές ιστορίες, οικογενειακές κ.λπ. Είναι σύμπτωμα των καιρών, και δεν είναι καθόλου της αρεσκείας μου.

Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά σας σχέδια;
Ολοκληρώνω μια μεγάλη μελέτη για περίπου 700 ρεμπέτικα και λαϊκά τραγούδια που αναφέρονται στον θάνατο. Παραβάλλω τους αριστουργηματικούς στίχους τους με αποσπάσματα από τραγωδίες, από τη σύγχρονη λογοτεχνία μας, από μοιρολόγια κ.ά. Είναι μια έκπληξη. Έχω έτοιμη μια μελέτη για τον ελληνιστή Ε. Ρ. Ντοντς και τις νοηματικές πλαστογραφίες που διαπράττει σε βιβλία του σχετικά με το ακανθώδες ζήτημα ελληνισμού-χριστιανισμού, πολυθεϊσμού-μονοθεϊσμού, δηλαδή δημοκρατίας-απολυταρχίας. Θα εκδώσω τα διηγήματά μου, τα άρθρα μου, και τελειώνω μια μετάφραση από τα αρχαία, αμετάφραστου κειμένου. Επεξεργάζομαι την κεντρική ιδέα ενός νέου μυθιστορήματος. Και με μεγάλη χαρά συμμετέχω με προλόγους στα Άπαντα του αξέχαστου φίλου Πάνου Κουτρουμπούση (εκδ. Opportuna) και στα «Χαΐρια μας εδώ», το αξεπέραστο έπος της τυφλής ρεμπέτισσας Αγγέλας Παπάζογλου (εκδ. Κουκκίδα) για την Σμύρνη και το '22.

Το πρώτο σας μυθιστόρημα, η «Συνείδηση της Αιωνιότητας» εκδόθηκε το 1995 (Δελφίνι, Πατάκης 1999). Ακολούθησε το «Λάλον Ύδωρ» (Πατάκης 2002), δύο νουβέλες («Γειά σου, τηλεόραση!» και «Το μνημειώδες σχέδιο του σερ Ουίνστων Τσώρτσιλ», Καστανιώτης) και μια απόδοση από τα Αρχαία («Ψευδοκαλλισθένους: Αλεξάνδρου Βίος», Πατάκης). Κοιτώντας πίσω στον χρόνο, τι θα ξεχωρίζατε από τη συγγραφική σας πορεία;
Στις 3 Ιουλίου συμπληρώνω 27 χρόνια. Μου φαίνεται σαν ψέμα. Γέρασα. Άσπρισα. Είμαι όμως απολύτως ικανοποιημένος. Ευχαριστώ όσους με στήριξαν και θυμάμαι με περιφρόνηση την αήθεια. Θα πληρωθεί. Έγραψα τη λογοτεχνία που ήθελα, όπως ήθελα, με τα θέματα και τους ήρωες που επέλεξα. Έκανα μυθιστόρημα το ζήτημα του φόνου («Συνείδηση της Αιωνιότητας») και τα δύο μείζονα ζητήματα του ελληνισμού, τον βίαιο εκχριστιανισμό του («Λάλον Ύδωρ», με ήρωα τον Εύσθενο) και τώρα τον τουρκικό ιμπεριαλισμό, που μας απειλεί ευθέως. Κάθε μέρα όλοι οι  Έλληνες, αλλά και οι πολυπληθείς ξένοι που μένουν πια εδώ, πρέπει να μακαρίζουμε και να παραδειγματιζόμαστε απ’ τους Κολοκοτρώνηδες που μας έδωσαν την ελευθερία – οι αρχαίοι μάς έδωσαν τον πολιτισμό μας, τον οποίο εξελίσσουμε θαυμαστά τα τελευταία 200 χρόνια, με παντοτινούς μας αρχιστράτηγους τον Σολωμό και τον Κάλβο.