Γιώργος Σωτηρόπουλος: Ο χειρουργός που διαλέγει τον δύσκολο δρόμο

Από το Ίλιον και τις εγκυκλοπαίδειες του σπιτιού στα αμφιθέατρα του Ιπποκράτειου, κι από εκεί στο Πανεπιστήμιο του Έσεν και πίσω. Με τρεις υποτροφίες, χρόνια στον χειρουργικό πυρήνα της Γερμανίας και με μια επιμονή σχεδόν μεταφυσική, ο Γιώργος Σωτηρόπουλος γύρισε στην Ελλάδα μπαίνοντας στο προσκήνιο των μεταμοσχεύσεων ήπατος. Τα πάντα ξεκίνησαν από την ανάγκη «να βοηθήσεις τον άλλον».

Το 2011, σε μια Ελλάδα βαθιά μέσα στην οικονομική κρίση, ο καθηγητής Γενικής Χειρουργικής και Μεταμοσχεύσεων Γιώργος Σωτηρόπουλος άφησε πίσω του μια σταθερή ακαδημαϊκή θέση στο Έσεν της Γερμανίας για να επιστρέψει. Με τρία παιδιά και πλούσια εμπειρία. Δώδεκα χρόνια εκπαίδευσης, χειρουργείων και δημοσιεύσεων στη Γερμανία έγιναν η βάση του για να πορευθεί σε μια χώρα που –εκείνη τη στιγμή– δεν υποσχόταν καμία σταθερότητα.

Τις πρώτες ημέρες του Ιανουαρίου του 2024, ο Γιώργος Σωτηρόπουλος είδε το όνομά του να εμφανίζεται σε πολλά ρεπορτάζ, καθώς –μαζί με την ομάδα του– είχε πραγματοποιήσει την πρώτη μεταμόσχευση ήπατος από ζώντα δότη στην Ελλάδα. Τον συνάντησα στο Μέγαρο Μουσικής, όπου ένα από τα παιδιά του είχε μάθημα – όλη η οικογένεια έχει αγάπη για την κλασική μουσική. Ο ίδιος απολαμβάνει να παίζει πιάνο, και μάλιστα σε υψηλό επίπεδο. Μπήκα στον πειρασμό να τον ρωτήσω ποιο κομμάτι θα έβαζε ως ηχητικό αποτύπωμα της ζωής του. Ποιο είναι το αγαπημένο του άκουσμα; «Το “Adagio” του Τομάζο Αλμπινόνι», απάντησε. Από τα πιο συγκινητικά και αναγνωρίσιμα έργα της δυτικής μουσικής: βαθιά μελαγχολικό, βαρύ, σχεδόν τελετουργικό. Σαν να εκτελείς μια δύσκολη χειρουργική επέμβαση.

Γιώργος Σωτηρόπουλος: Μετά από 25 χρόνια προετοιμασίας, έφερε τη μεταμόσχευση ήπατος από ζώντα δότη στην Ελλάδα

Η απόφαση
«Η σκέψη να γίνω γιατρός υπήρχε μέσα μου από τα παιδικά και μαθητικά μου χρόνια», λέει: «Κι όσο παγιωνόταν, τόσο περισσότερο ήθελα να κάνω κάτι που, αν τα κατάφερνα, η παρέμβασή μου θα ήταν ουσιαστική. Όχι απλώς να δίνω ένα φάρμακο – χωρίς να υποτιμώ αυτόν τον δρόμο, φυσικά». Εδώ δεν μιλάμε για μια παιδική έμπνευση, αλλά για κάτι βαθύτερο. «Είχα μια έλξη προς τα δύσκολα. Ήθελα η ειδικότητα που θα ακολουθούσα να απαιτεί ευθύνη. Να είναι επίπονη. Να έχει βάθος».

Στο σπίτι του στο Ίλιον, με πατέρα θεολόγο και καθηγητή στη Θεολογική Σχολή και μητέρα νοικοκυρά, δεν υπήρχε γιατρός. «Κανένας. Ούτε ίχνος ιατρικής στην οικογένεια. Αλλά ο πατέρας μου ήταν μορφωμένος, είχε κάνει διδακτορικό στη Σορβόνη, και μας έδωσε ένα πολύ δυνατό πρότυπο για το τι σημαίνει επιμονή».

Εκείνη την εποχή, οι εξωσχολικές δραστηριότητες δεν ήταν δεδομένες. «Ξεκίνησα πιάνο στην τρίτη δημοτικού, γαλλικά και αγγλικά στην τετάρτη. Οι γονείς μου ήθελαν να μου δώσουν ευρύτερη παιδεία. Και αυτή με διαμόρφωσε». Και συνεχίζει: «Όταν δεν ήξερες μια λέξη, έπρεπε ν’ ανοίξεις το λεξικό. Όταν έβρισκες παραπομπή, την ακολουθούσες. Ο πατέρας μου έλεγε: “Μην πέφτεις για ύπνο με απορία”». Αυτή ακριβώς η φράση έγινε μετέπειτα το μότο του – το βασικό στοιχείο της χειρουργικής του φιλοσοφίας.

Στην Ιατρική Αθηνών μπήκε το 1992 και τελείωσε στα έξι χρόνια. Από το τρίτο έτος, ήρθε πιο κοντά στην καρδιολογία και τη χειρουργική. «Η καρδιολογία με ενθουσίαζε. Σταματάει η καρδιά, την επαναφέρεις. Αλλά η χειρουργική ήταν κάτι άλλο. Είχε ένα βάθος, ένα ρίσκο, μια πνευματική πρόκληση που με τραβούσε». Και τότε εμφανίστηκε ο πρώτος του μέντορας: ο Ευάγγελος Παπαευαγγέλου, στον Ερυθρό Σταυρό. «Μου είπε: “Αν θες να κάνεις χειρουργική, κοίτα το ήπαρ. Στην Ελλάδα δεν το αγγίζουμε καν. Αλλά είναι το μέλλον”».

Το 1995 ο Γιώργος Σωτηρόπουλος ήταν μόλις 22 ετών. «Μου λέει ο Παπαευαγγέλου: “Ξέρεις γερμανικά; Γαλλικά; Αγγλικά; Αν όχι, να μάθεις. Γιατί υπάρχει ένας φίλος μου, ο Κρίστοφ Μπρελς, που κάνει μεταμοσχεύσεις ήπατος από ζώντα δότη στη Γερμανία – κάτι που εδώ φαντάζει επιστημονική φαντασία”».Την ίδια εποχή παρακολουθεί χειρουργεία στον Ερυθρό. «Πήγαινα φοιτητής και παρακολουθούσα. Δεν μπορούσα να μείνω έξω. Έβλεπα, ρωτούσα, μάθαινα». Και στο Ιπποκράτειο, όπου έκανε την κλινική του πρακτική, συναντά τον Βασίλη Γολεμάτη. «Μας έλεγε: “Όταν πας στο εξωτερικό, δεν θα είσαι ο Σωτηρόπουλος. Θα είσαι ο Έλληνας. Κι ό,τι κάνεις, καλό ή κακό, θα χρεώνεται στη χώρα σου”».

Το καλοκαίρι του 1997, ο Γιώργος Σωτηρόπουλος βρίσκεται ήδη στο Λονδίνο, με υποτροφία του Πανεπιστημίου Αθηνών, δίπλα στον Nagy Habib. Το 1998, πριν καν τελειώσει την Ιατρική, πηγαίνει στο Στρασβούργο, στον Daniel Jacques. «Ήξερα και καλά γαλλικά. Οι Γάλλοι είχαν ένα σύστημα πιο ανθρώπινο, πιο κοντά σ’ εμάς. Και η επαφή μ’ αυτούς τους δασκάλους σ’ εκείνη την ηλικία ήταν καθοριστική».

Κι όταν τελειώνει την Ιατρική, με μια χρονιά απαλλαγής από τον στρατό ακόμη μπροστά του, αποφασίζει να την κόψει. «Ήθελα να τελειώνω, να μπω στον ρυθμό. Παρουσιάστηκα Σεπτέμβριο του 1998 και υπηρέτησα 20 μήνες στην Αεροπορία ως γιατρός». Αλλά το βλέμμα του παρέμενε στραμμένο αλλού. «Στον στρατό έκανα ό,τι έπρεπε, αλλά το μυαλό μου ήταν στο πώς θα πήγαινα στη Γερμανία». Τον Δεκέμβριο του 1999 παίρνει στρατιωτική άδεια και ταξιδεύει στο Έσεν, στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο, όπου εργάζεται πλέον ο Μπρελς. «Ήθελαν πρώτα να δουν αν αντέχεις. Η φράση ήταν: “Αν μπορείς να αντεπεξέλθεις στον ρυθμό μας, έλα”. Δούλευαν 70 με 120 ώρες την εβδομάδα. Εγώ το λέω συχνά: ήταν πολύ πιο σκληρό από τον στρατό».

Γιώργος Σωτηρόπουλος: Ο γιατρός που γύρισε για να αλλάξει τα δεδομένα

Το «διαβατήριο»
Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, είχε ήδη εξασφαλίσει την πρώτη υποτροφία – από τη Γερμανική Υπηρεσία Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών (DAAD). Μετά ακολούθησε αυτή του Ιδρύματος Ωνάση. Και το πρωτόκολλο που υπέβαλε; «Το ίδιο που εκπλήρωσα 25 χρόνια μετά: μεταμόσχευση ήπατος από ζώντα δότη. Αυτός ήταν ο λόγος που πήρα τις υποτροφίες. Αυτό ήταν το διαβατήριο». Όλα τα υπόλοιπα, από δω και μπρος, ήταν απλώς συνέπεια.

Όταν ο Γιώργος Σωτηρόπουλος ανακοίνωνε στους συμφοιτητές του πως ήθελε να πάει στη Γερμανία για να κάνει ειδικότητα στη χειρουργική, πολλοί γελούσαν. «Μου έλεγαν: “Είσαι με τα καλά σου; Πού πας να μπλέξεις;”. Ο δρόμος τότε ήταν άλλος. Έκανες ειδικότητα στην Ελλάδα, έπειτα ένα δυο χρόνια εξειδίκευση στο εξωτερικό, και επέστρεφες. Αυτό ήταν το ρεύμα».

Εκείνος πήγε κόντρα. «Ήξερα ότι, αν θέλεις να φτάσεις σε υψηλού επιπέδου χειρουργική, πρέπει να μείνεις καιρό σ’ ένα σύστημα, να σε εμπιστευθούν, να σου δώσουν περιστατικά. Δεν αρκεί ένα πέρασμα». Και το βίωσε αυτό και στο Λονδίνο και στο Στρασβούργο, πριν πάρει τη μεγάλη απόφαση για τη Γερμανία.

«Στην Αγγλία το σύστημα ήταν πιο ανοιχτό. Αλλά άλλαζες νοσοκομείο κάθε έξι μήνες. Πώς να σε εμπιστευτούν; Και οι θέσεις ήταν δύσκολες για τους ξένους». Στη Γαλλία; «Ήταν ακόμα πιο κλειστό. Έπρεπε να περάσεις εξετάσεις μαζί με τους ντόπιους, να χτυπήσεις μόρια με τους γαλλόφωνους από πρώην αποικίες. Ήταν σκληρό».

Η Γερμανία ήταν πιο αυστηρή – αλλά και πιο δίκαιη. «Εκεί ήταν ξεκάθαρο: σε εμπιστεύεται ο διευθυντής, σου δίνει τη θέση. Αν αντέχεις τον ρυθμό, μένεις». Και μιλάμε για έναν ρυθμό σχεδόν απάνθρωπο. «Δούλευες 70, 80, ακόμα και 120 ώρες την εβδομάδα. Με το 40% του μισθού. Το σύστημα λεγόταν “Arzt im Praktikum”. Ήσουν γιατρός υπό πρακτική άσκηση».

Στα πρώτα του χρόνια, η δουλειά ήταν κυρίως διεκπεραιωτική. «Αλλά όταν δεν εφημέρευα, δεν πήγαινα σπίτι. Πήγαινα στο γραφείο, καθόμουν και δούλευα. Έστηνα τράπεζες δεδομένων, έγραφα, κατέγραφα». Αυτό που έλεγε ο δάσκαλός του, ο Μπρελς, ήταν ξεκάθαρο: «“Το να χειρουργείς το μαθαίνει κι η μαϊμού. Το ζήτημα είναι να γίνεις ειδικός. Να γράφεις. Να χτίσεις το όνομά σου”».

Το πρώτο χειρουργείο ήπατος το έκανε μόλις έξι μήνες αφότου ξεκίνησε ειδικότητα. «Ο καθηγητής ήταν από πάνω μου. Ήταν το 2000. Θυμάμαι κάθε λεπτομέρεια». Σιγά σιγά του αναθέτουν περιστατικά. «Ξεκίνησα με case reports. Κανείς τότε δεν είχε τράπεζες δεδομένων – εγώ τις έστησα από το μηδέν». Η πρώτη του δημοσίευση μπήκε σε διεθνές συνέδριο. «Και μετά άρχισε να μπαίνει το όνομά μου σε παρουσιάσεις άλλων – ακόμα και σε ελληνικά συνέδρια, χωρίς να με ξέρουν προσωπικά».

Το 2005 παίρνει τον τίτλο ειδικότητας στη Γερμανία, μαζί με τίτλους εξειδίκευσης στη σπλαχνική χειρουργική και στη χειρουργική μεταμοσχεύσεων ήπατος, χοληφόρων και παγκρέατος. Παράλληλα, κάνει διδακτορική διατριβή και υποβάλλει αίτηση για υφηγεσία. «Ήταν το παλιό σύστημα: διατριβή, υφηγεσία, καθηγεσία. Έγινα ο νεότερος υφηγητής στη χειρουργική του πανεπιστημίου του Έσεν και, το 2010, σε ηλικία 37 ετών, ο νεότερος καθηγητής του ίδιου πανεπιστημίου».

Ήταν ήδη αναγνωρίσιμος. Ο καθηγητής Αλκιβιάδης Κωστάκης, στο Λαϊκό, τον έβλεπε να εμφανίζεται σε κάθε τρίτη διαφάνεια συνεδρίων μεταμοσχεύσεων. «“Ποιος είναι αυτός ο Σωτηρόπουλος που δεν τον ξέρουμε;” αναρωτήθηκε. Κι έτσι δρομολογήθηκε η επιστροφή».

Γιώργος Σωτηρόπουλος: Η ιστορία πίσω από μια εθνική πρωτιά

Η επιστροφή
Η επιστροφή στην Ελλάδα, ωστόσο, δεν ήταν θριαμβευτική. Ήταν επιλογή γενναιότητας. «Ήμουν υποδιευθυντής στο Έσεν, με μόνιμη θέση. Η Ελλάδα ήταν σε οικονομική κρίση. Οι Γερμανοί μού λέγανε “Πού πας;”, οι Έλληνες “Πού έρχεσαι;”. Κι όμως ήρθα. Η γυναίκα μου ήταν έγκυος στο τρίτο μας παιδί. Η κόρη μας ήταν τριών, ο γιος μας ενάμισι. Είπαμε πως, αν δεν το κάνουμε τώρα, κλείνει για πάντα η Ελλάδα για εμάς». Η σύζυγός του είναι δερματολόγος. «Ήρθε μαζί μου λίγο αργότερα στη Γερμανία. Ήταν δίπλα μου σε όλα. Χωρίς αυτήν δεν θα είχα σταθεί. Γιατί, για να φτάσεις κάπου, χρειάζεσαι μια βάση. Μια σταθερότητα. Κάναμε μαζί μια ζωή γεμάτη δουλειά». Όταν επέστρεψαν, άφησαν πίσω τους ένα σπίτι στα προάστια του Έσεν, με θέα σε λιβάδια και δάση. «Πηγαίναμε τα παιδιά να μαζέψουν φράουλες, βλέπαμε αγελάδες, περνούσαμε μέσα από το πράσινο. Είχα 14 χιλιόμετρα ως το νοσοκομείο και πήγαινα μέσα από χωράφια».

Κι ήρθαν στην Ελλάδα του 2011: κρίση, λιτότητα, πολιτική καταιγίδα. «Όταν προσγειωθήκαμε, ένιωσα μια αμηχανία. Αλλά ήξερα γιατί γύριζα. Είχα εκλεγεί επίκουρος στην Ιατρική Αθηνών. Και ήθελα να φέρω πίσω κάτι. Να μη χαθεί όλη αυτή η επένδυση». Ένας νέος καθηγητής χειρουργικής, με γερμανικό βιογραφικό, ικανός να διδάσκει, να χειρουργεί, να εκπαιδεύει, να καινοτομεί. Και η Ελλάδα, παρά τα ελλείμματα, είχε αυτό: «Εδώ υπάρχει κάτι μοναδικό: ο δεσμός του γιατρού με τον ασθενή. Στη Γερμανία είναι ένα περιστατικό. Εδώ έχει όνομα. Έχει πρόσωπο. Και ο γιατρός, ακόμα και μέσα στα προβλήματα, “παντρεύεται” τον ασθενή του».

«Δύο μήνες μετά την επιστροφή μου, μού εμπιστεύτηκαν μια 19χρονη κοπέλα με μεγάλο όγκο στο ήπαρ. Οι γιατροί στο Λαϊκό περνούσαν από το χειρουργείο για να δουν ποιος είναι αυτός που τόλμησε να την αναλάβει». Η μεταμόσχευση, ο λόγος για τον οποίο είχε κληθεί, ήταν ακόμη παγωμένη. «Μέχρι να επιστρέψω, είχε κλείσει το πρόγραμμα. Και πέρασαν οκτώ ολόκληρα χρόνια για να ξανανοίξει. Μου έλεγαν όλοι: “Ξέχνα το. Δεν πρόκειται να ξαναγίνει μεταμόσχευση ήπατος στο Λαϊκό”».

Κι όμως, όχι μόνο ξανάνοιξε. Έγινε και το αδιανόητο: μεταμόσχευση από ζώντα δότη. «Αν με ρωτούσες πριν από πέντε χρόνια αν είναι εφικτό, θα έλεγα όχι. Είχα απογοητευτεί». Η σπίθα άναψε ξανά σε ένα ταξίδι στο Ριάντ. «Είδα εκεί τι είχαν φτιάξει στη μέση της ερήμου. Κέντρα που έκαναν δύο μεταμοσχεύσεις την ημέρα. Και θυμήθηκα γιατί είχα ξεκινήσει. Είπα: “Ξενιτεύτηκες γι’ αυτό. Πρέπει να το πας μέχρι τέλους”».

Το πρώτο βήμα έγινε με μια κοπέλα από την Κρήτη, την Ελένη. «Την είχα χειρουργήσει το καλοκαίρι για μεγάλο όγκο στο ήπαρ. Στην επανεκτίμηση διαπιστώσαμε ότι είχε υποτροπή και δεν υπήρχε δυνατότητα ηπατεκτομής. Ήταν η στιγμή της απόφασης: ή μεταμόσχευση ή τίποτα». Παρά τα εμπόδια, προχώρησε και πήγε καλά. Και αυτό άλλαξε τα πάντα. «Από εκείνη τη στιγμή, το νερό μπήκε στο αυλάκι», λέει. «Έχουμε κάνει ήδη δύο μεταμοσχεύσεις από ζώντα δότη, έχουμε εκτιμήσει έξι. Άλλες δεν προχώρησαν λόγω βιολογικών εμποδίων – σε μία μητέρα ανακαλύψαμε όγκο, σε άλλη αποκλείστηκε τελευταία στιγμή. Αλλά συνεχίζουμε. Το πρόγραμμα είναι ενεργό».

Ο Γιώργος Σωτηρόπουλος δεν περιορίζεται στο νοσοκομείο. «Κάθε Τρίτη, διδάσκω στους φοιτητές πάνω στους θαλάμους. Τετάρτη και Πέμπτη έχουμε μαθήματα στο αμφιθέατρο». Είναι ενεργός καθηγητής στην Ιατρική Αθηνών. «Το να εκπαιδεύεις δεν είναι πολυτέλεια. Είναι καθήκον. Και χαρά».

Η ανάσα
Κι όταν τελειώνει η βδομάδα του γιατρού, αρχίζει η Κυριακή του ψάλτη. «Ψάλλω από παιδί. Ήταν το χόμπι του πατέρα μου. Έχω πτυχίο και δίπλωμα βυζαντινής μουσικής. Έχω πτυχίο πιάνου και κλασικού τραγουδιού». Στην ενορία της Βούλας, από την εποχή του κορονοϊού, έχει αναλάβει αφιλοκερδώς το αναλόγιο. «Συνδυάζει την τέχνη με το θρησκευτικό βίωμα. Με χαλαρώνει. Με κρατάει στη γη».

Τον ρωτώ τι τον ξεκουράζει σ’ αυτό το άγριο πρόγραμμα, με εφημερίες, κρίσιμες αποφάσεις, επαγγελματική πίεση. «Τα παιδιά μου. Η οικογένεια. Η μουσική. Και η ψαλτική. Όλα αυτά μαζί είναι η ανάσα μου».

Ο Γιώργος Σωτηρόπουλος γύρισε στην Ελλάδα σε μια ζοφερή στιγμή της χώρας. Επέμεινε, δούλεψε, πίστεψε. Ακολούθησε τον δύσκολο δρόμο – τον καζαντζακικό ανήφορο. Και τελικά προχώρησε. Έφερε τη μεταμόσχευση ήπατος στο προσκήνιο και κατάφερε να κάνει δυνατό αυτό που μέχρι χθες φαινόταν αδιανόητο: μεταμόσχευση από ζώντα δότη στην Ελλάδα.