Το Ωνάσειο νοσοκομείο αλλάζει ρόλο: Εθνικό κέντρο μεταμοσχεύσεων για όλα τα όργανα

Το Ωνάσειο αλλάζει κλίμακα και ρόλο: από εξειδικευμένο καρδιοχειρουργικό κέντρο, γίνεται πυλώνας εθνικής στρατηγικής για τις μεταμοσχεύσεις. Μετά από δεκαετίες προσφοράς στην καρδιολογία και την καρδιοχειρουργική, μπαίνει αποφασιστικά στο πεδίο των μεταμοσχεύσεων όλων των συμπαγών οργάνων.

«Η λειτουργία του Ωνασείου ξεκίνησε το 1993 ως δωρεά του Ιδρύματος Ωνάση, με σκοπό να προσφέρει πρόσβαση στον ελληνικό λαό στην καρδιοχειρουργική, σε μια εποχή που τέτοιες υπηρεσίες δεν προσφέρονταν επαρκώς, ούτε στον δημόσιο ούτε στον ιδιωτικό τομέα», εξηγεί ο Γιάννης Μπολέτης, πρόεδρος του Δ.Σ. του Ωνασείου Νοσοκομείου και ομότιμος καθηγητής Παθολογίας-Νεφρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δύο χρόνια αργότερα ξεκίνησε και το πρόγραμμα μεταμοσχεύσεων καρδιάς – το μόνο που λειτουργεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, με περισσότερες από 250 επεμβάσεις.

Το 2018, με νέο νόμο της Βουλής, το Δημόσιο αποδέχτηκε μία ακόμη δωρεά του Ιδρύματος: την ανέγερση δεύτερου κτιρίου, αφιερωμένου στο να αναπτυχθεί η δραστηριότητα για τα παιδιά (καρδιολογία και καρδιοχειρουργική) και στις μεταμοσχεύσεις ενδοκοιλιακών οργάνων. Το νοσοκομείο, που δεν διαθέτει πλήρη δομή γενικού νοσοκομείου ώστε να παρακολουθεί ασθενείς μακροχρόνια, θα λειτουργεί σε συνεργασία με άλλες μονάδες μεταμοσχεύσεων. Ήδη όμως από το 2020, λόγω της διακοπής της συνεργασίας του Δημοσίου με την Αυστρία για τις μεταμοσχεύσεις πνεύμονα, ξεκίνησε στο Ωνάσειο το μοναδικό σχετικό πρόγραμμα στην Ελλάδα – έπειτα από επιμόρφωση ιατρών και νοσηλευτών στη Βιέννη, με υποτροφία του Ιδρύματος.

«Έχουμε ξεπεράσει τις 50 μεταμοσχεύσεις πνεύμονα, κάνουμε περίπου 15 τον χρόνο και το πρόγραμμα εξελίσσεται πολύ καλά», λέει ο κ. Μπολέτης. Η συνεργασία με το νοσοκομείο της Βιέννης –ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα της Ευρώπης– παραμένει ενεργή, εξασφαλίζοντας υψηλά ποιοτικά αποτελέσματα. Παράλληλα, με το νέο κτίριο, που θα αρχίσει σταδιακά να λειτουργεί από τον Σεπτέμβριο, ενισχύεται το παιδιατρικό-καρδιολογικό πρόγραμμα του Ωνασείου, το οποίο ήδη είναι το καλύτερα οργανωμένο δημόσιο πρόγραμμα του είδους στην Ελλάδα.

Η μετονομασία του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου σε Ωνάσειο Νοσοκομείο αντανακλά τη θεσμική και ουσιαστική αλλαγή: από μονοθεματικό ίδρυμα, σε εθνικό κέντρο μεταμοσχεύσεων. «Ο χαρακτήρας του δεν είναι πια μόνο η καρδιά – επεκτείνεται πλέον σε όλους τους τομείς των μεταμοσχεύσεων».

Μία από τις πιο κρίσιμες ελλείψεις που αναδείχθηκαν με την αύξηση των μεταμοσχεύσεων είναι το κενό στην ανοσολογική υποστήριξη. Σύμφωνα με τον κ. Μπολέτη: «Χρειάζεται ένα ανοσολογικό εργαστήριο στην Αθήνα, για να καλύπτει το 70%-80% των μεταμοσχεύσεων της χώρας, εκτός Θεσσαλονίκης. Το αναλαμβάνουμε εμείς και δουλεύουμε εντατικά, ώστε να λειτουργήσει μέχρι το τέλος του χρόνου».

Παράλληλα, δρομολογείται λύση σε ένα χρόνιο πρόβλημα: παιδιά που πρέπει να μεταμοσχευτούν, έχουν δότη –συνήθως τον έναν γονέα– αλλά αναγκάζονται να ταξιδέψουν στο εξωτερικό. «Περίπου 10 παιδιά τον χρόνο για νεφρό και άλλα 10 για ήπαρ. Πέρα από το κόστος, είναι τεράστια η ταλαιπωρία για τις οικογένειες, που μένουν μήνες μακριά». Το Ωνάσειο προχώρησε ήδη στις δύο πρώτες μεταμοσχεύσεις νεφρού σε παιδιά μικρού σωματικού βάρους –κάτω των 30 κιλών– που μέχρι τώρα έπρεπε να φύγουν στο εξωτερικό, ενώ κι άλλες επεμβάσεις βρίσκονταν στο πρόγραμμα. Όλες αυτές γίνονται ακόμη στο παλιό κτίριο, μέχρι να μεταφερθεί πλήρως το παιδιατρικό τμήμα στις νέες εγκαταστάσεις.

«Μιλάμε για μεταμοσχεύσεις πνεύμονα και καρδιάς σε ενήλικες, νεφρού σε παιδιά και, ενδεχομένως, σε ενήλικες στο μέλλον. Έχουμε αδειοδοτηθεί, θα το δούμε στην πορεία. Δεν θέλαμε να χαθούν περιστατικά – ήταν αναγκαίο να ξεκινήσουμε άμεσα».

Το περιβάλλον αλλάζει
Η εικόνα αλλάζει θεαματικά. Αν συνεχιστεί η φετινή τάση, η Ελλάδα θα φτάσει τους 150 δότες οργάνων – έναν αριθμό που μόλις λίγα χρόνια πριν φάνταζε ανέφικτος. «Πέρυσι ήμασταν στις 10,6 δωρεές ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Αν συνεχιστεί η φετινή πορεία, πολλαπλασιάζοντας την τάση του πρώτου τριμήνου, αναμένεται να φτάσουμε τους 150 δότες», εξηγεί ο Γιάννης Μπολέτης. «Μιλάμε για πολύ μεγάλη αύξηση. Μέσα σε τέσσερα χρόνια, από τις 4 δωρεές ανά εκατομμύριο, φτάσαμε πάνω από τις 10,6. Και συνεχίζουμε».

Η αλλαγή δεν είναι τυχαία. Από το 2020, η χώρα απέκτησε για πρώτη φορά εθνικό πρόγραμμα μεταμοσχεύσεων, με ξεκάθαρο σχεδιασμό και οριζόντιες παρεμβάσεις. Νέος, λειτουργικός νόμος, προσαρμοσμένος και στην πρακτική εφαρμογή του. Νοσήλια με ρεαλιστικές τιμές, ώστε να καλύπτεται το πραγματικό κόστος των μεταμοσχεύσεων. Υποστήριξη του ΕΟΜ με πρόσληψη 8 συντονιστών, 20 νέοι τοπικοί συντονιστές στα δημόσια νοσοκομεία – επιπλέον των 7 που είχε χρηματοδοτήσει το Ίδρυμα Ωνάση για τρία χρόνια. Σύντομα ξεκινά και η πλήρης ψηφιοποίηση του συστήματος. «Υπάρχει πλέον σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο για τις μονάδες μεταμοσχεύσεων. Κάνουμε ό,τι δεν κάναμε όλα τα προηγούμενα χρόνια – ή μάλλον, ό,τι κάναμε αποσπασματικά τώρα το κάνουμε οργανωμένα, με τη συνεργασία όλων των φορέων. Και αυτό φαίνεται».

Ο ρόλος του Ωνασείου είναι καθοριστικός. Το νοσοκομείο στηρίζει ενεργά τη λειτουργία του νέου συστήματος, με τη διενέργεια μεταμοσχεύσεων και με την παραγωγή κουλτούρας δωρεάς. «Το μόνο που έχει να κάνει ο κόσμος είναι να γίνει δωρητής. Πάνω σ’ αυτό έχουμε δουλέψει πολύ, μαζί με το Ίδρυμα Ωνάση και τον Ελληνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ)».

Η καμπάνια είναι πολυεπίπεδη. Τα Organ meetings ενημερώνουν το κοινό με θεματικές δράσεις. Οι «Οργανούληδες» μεταφέρουν το μήνυμα στα παιδιά από το δημοτικό. Ένα ετήσιο διαδικτυακό masterclass ανοίγει τη συζήτηση σε επίκαιρα επιστημονικά θέματα. Παράλληλα, ένα τριήμερο σχολείο στο Καστρί συγκεντρώνει γιατρούς από διαφορετικές ειδικότητες σε ένα εντατικό πρόγραμμα εκπαίδευσης για τις μεταμοσχεύσεις.

Η ενεργοποίηση των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας είναι επίσης κρίσιμη. «Αυτό δεν συνέβαινε στο παρελθόν. Βοήθησε και η αύξηση των κλινών ΜΕΘ λόγω COVID – μέσα στα κακά, υπήρξε κι ένα καλό. Τώρα το περιβάλλον είναι ευνοϊκό. Δεν πρέπει να κάνουμε τα λάθη του παρελθόντος. Μέχρι στιγμής δεν διαφαίνεται κάτι τέτοιο».

Το Ωνάσειο διαδραματίζει ρόλο-κλειδί και στην εκπαίδευση και στη μεταμόσχευση. Το νέο ανοσολογικό εργαστήριο θα καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Το αναισθησιολογικό του νοσοκομείου είναι, όπως σημειώνει ο κ. Μπολέτης, σε θέση να υποστηρίξει μεταμοσχεύσεις όλων των οργάνων. Η ΜΕΘ και η Νοσηλευτική Υπηρεσία διαθέτουν υψηλό επίπεδο εξειδίκευσης. Οι τοπικοί συντονιστές του Ωνασείου ενισχύουν ουσιαστικά το εθνικό σχέδιο. Και κάθε μεταμόσχευση –καρδιάς, πνεύμονα, νεφρού– στηρίζεται πια σε ένα σύστημα που δεν στήνεται εκ του μηδενός, αλλά εδραιώνεται βήμα βήμα, σε σταθερή βάση. «Πάμε καλά. Υπάρχει αισιοδοξία. Κι αυτό φαίνεται και από τα νούμερα».

Ωνάσειο Νοσοκομείο: Το πρόγραμμα και η αποστολή της Μονάδας Μεταμόσχευσης Νεφρού

Ηρακλής Τσαγκάρης: Η μεταμόσχευση πνευμόνων είναι η μόνη ελπίδα για κάποιους ανθρώπους

«Εφόσον πληρούνται πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις, δεν υπάρχει άλλη επιλογή»: Ο καθηγητής Ηρακλής Τσαγκάρης, διευθυντής της Β΄ Κλινικής Εντατικής Θεραπείας στο Νοσοκομείο Αττικόν και επιστημονικός υπεύθυνος του Προγράμματος Μεταμόσχευσης Πνευμόνων στο Ωνάσειο Νοσοκομείο, εξηγεί ότι για ορισμένες περιπτώσεις τελικού σταδίου πνευμονικής νόσου η μεταμόσχευση είναι η μόνη διαθέσιμη θεραπεία.

Από το 2019, η χώρα έχει ξεκινήσει μια συστηματική προσπάθεια στον τομέα των μεταμοσχεύσεων πνευμόνων. «Δεν μιλάμε για περιστασιακές εμφυτεύσεις, όπως γινόταν παλαιότερα, αλλά για ένα οργανωμένο, στιβαρό πρόγραμμα με συνέχεια και αξιόλογες πιθανότητες επιτυχίας», τονίζει.

Η μεταμόσχευση πνεύμονα είναι, σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα, η πιο δύσκολη από τις μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων. «Ο μέσος όρος επιβίωσης ενός μεταμοσχευμένου καρδιάς είναι 15 χρόνια. Στον πνεύμονα είναι μόλις 7,5». Τα στοιχεία αυτά αποτυπώνουν με σαφήνεια την πολυπλοκότητα και τη βαρύτητα της ιατρικής πράξης.

Η πρώτη μεταμόσχευση στο πλαίσιο του νέου εθνικού προγράμματος πραγματοποιήθηκε το 2020, με τη συμβολή του Ιδρύματος Ωνάση, που «οργάνωσε καθοριστικά όλο το εγχείρημα». Έλληνες γιατροί εκπαιδεύτηκαν στο κορυφαίο ευρωπαϊκό κέντρο της Βιέννης, ενώ γιατροί από το εξωτερικό, όπως ο επικεφαλής της χειρουργικής ομάδας Θέμης Χαμογεωργάκης, ενίσχυσαν τη μόνιμη ομάδα στην Ελλάδα.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, η ομάδα φτάνει τις 51 μεταμοσχεύσεις, με την τελευταία να πραγματοποιείται στις 7 Μαΐου. Η δυναμική είναι αυξανόμενη: μόνο το 2024, παρά το δύσκολο ξεκίνημα, έχουν ήδη πραγματοποιηθεί επτά επεμβάσεις, με αισιόδοξες προβλέψεις ότι ο αριθμός θα ξεπεράσει τις 15 έως το τέλος του έτους.

Αυτό που κάνει τη μεταμόσχευση πνεύμονα εξαιρετικά απαιτητική δεν είναι μόνο η πολυπλοκότητα της χειρουργικής πράξης, αλλά και οι προϋποθέσεις για τη δωρεά. «Ο πνεύμονας είναι το πιο ευαίσθητο όργανο», εξηγεί ο κ. Τσαγκάρης. Ο εγκεφαλικά νεκρός δότης αερίζεται μηχανικά και ο πνεύμονας «καταπονείται». Ενώ το 85% των δοτών μπορεί να δώσει νεφρό, μόνο το 20% προσφέρει κατάλληλο πνεύμονα για μεταμόσχευση.

Το χρονικό περιθώριο είναι στενό. «Έχουμε 5-6 ώρες για να μεταφέρουμε, να αξιολογήσουμε και να εμφυτεύσουμε τον πνεύμονα». Ο κ. Τσαγκάρης δείχνει στο κινητό του φωτογραφίες από την πιο πρόσφατη περίπτωση – ενός 20χρονου από την Κύπρο που έπεσε από τον δεύτερο όροφο. «Το όργανο αφαιρέθηκε, μπήκε σε ψύξη με ειδικά υγρά και ξεκίνησε ο αγώνας δρόμου: από το νοσοκομείο της Λευκωσίας στο αεροδρόμιο της Λάρνακας, με συνοδεία της κυπριακής αστυνομίας. Έπειτα με ειδικά ναυλωμένο αεροπλάνο στην Αθήνα και από το Ελευθέριος Βενιζέλος κατευθείαν στο Αττικόν, όπου ο ασθενής μας προετοιμαζόταν ήδη στο χειρουργείο».

Η ετοιμότητα της ομάδας είναι συνεχής. «Την περασμένη εβδομάδα, χρειάστηκε να μεταφέρουμε ένα κοριτσάκι 25 ετών από τη Μυτιλήνη. Ο καιρός ήταν απαγορευτικός, οπότε στείλαμε στρατιωτικό πτητικό μέσο». Οι υποψήφιοι λήπτες βρίσκονται σε επίσημη λίστα του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων. Η ειδοποίησή τους μπορεί να γίνει οποιαδήποτε στιγμή – και όταν γίνεται, είναι «τώρα».

Το ίδιο επείγον ισχύει και για τους γιατρούς. Αυτή τη στιγμή, υπάρχει ασθενής σε υποστήριξη ECMO, χωρίς λειτουργικό πνεύμονα. Το αίμα του οξυγονώνεται εξωσωματικά, διαδικασία που κατά μέσο όρο δεν μπορεί να ξεπερνά τις 4-8 εβδομάδες. «Τον έχουμε ήδη εντάξει σε πανευρωπαϊκή λίστα υψηλής προτεραιότητας. Αν βρεθεί πνεύμονας στην Αγγλία, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αναχωρήσουμε αμέσως».

Η εμβέλεια του ελληνικού προγράμματος δεν περιορίζεται στα εθνικά σύνορα. «Το 2018, ανατολικά της Βιέννης δεν υπήρχε καμία ευρωπαϊκή χώρα με πρόγραμμα μεταμόσχευσης πνευμόνων». Σήμερα, η Ελλάδα επιδιώκει να λειτουργήσει ως περιφερειακό κέντρο για τη Βαλκανική. Υπάρχει ήδη διακρατική συμφωνία με την Κύπρο, της οποίας οι πολίτες περιλαμβάνονται στις ελληνικές λίστες καρδιάς και πνευμόνων. «Μόλις χθες φέραμε μόσχευμα από την Κύπρο», λέει ο κ. Τσαγκάρης. «Οι Ρουμάνοι μάς έχουν δώσει τρία όργανα, ενώ Σέρβοι ασθενείς έχουν ενταχθεί στη δική μας λίστα. Προσπαθούμε να χτίσουμε ένα σταθερό δίκτυο στη Βαλκανική».

Η επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος εξαρτάται από τρεις παραμέτρους: «την ποιότητα των δοτών, την ποιότητα των ληπτών και τον όγκο του προγράμματος – πόσες μεταμοσχεύσεις γίνονται ετησίως. Όσο μεγαλύτερος ο αριθμός, τόσο καλύτερα τα αποτελέσματα», επισημαίνει.

Η μεταμόσχευση δεν σταματά στη χειρουργική πράξη. Εμπεριέχει μια διαρκή ευθύνη. «Ο λήπτης παίρνει ένα τεράστιο δώρο από την κοινωνία. Οφείλει να το διαχειριστεί με τη μέγιστη υπευθυνότητα, γιατί ο πνεύμονας είναι όργανο εκτεθειμένο στο περιβάλλον, σε πολλούς επιβαρυντικούς παράγοντες». Από την πλευρά του κράτους και του συστήματος υγείας υπάρχει η ευθύνη να εξασφαλίσει τις κατάλληλες υποδομές και την απαιτούμενη συνέχεια φροντίδας. «Αυτό προϋποθέτει συνδυασμό θέλησης και επάρκειας κι από τις δύο πλευρές».

Μαρίνα Μπαλανίκα: Ο αθέατος φύλακας της μεταμόσχευσης – Ο ρόλος του αναισθησιολόγου

«Ο αναισθησιολόγος είναι ένας απαραίτητος κρίκος στην αλυσίδα της μεταμοσχευτικής διαδικασίας», λέει η Μαρίνα Μπαλανίκα, διευθύντρια του αναισθησιολογικού τμήματος. «Αναλαμβάνουμε την προεγχειρητική προετοιμασία και την πλήρη υποστήριξη του λήπτη κατά τη διάρκεια της επέμβασης. Φροντίζουμε τις ζωτικές του λειτουργίες, οι οποίες συχνά έχουν ήδη επηρεαστεί από την πάθηση ή άλλες συννοσηρότητες. Παράλληλα διασφαλίζουμε τη σωστή λειτουργία του μοσχεύματος».

Η αναισθησιολογία σε αυτό το επίπεδο είναι εξαιρετικά απαιτητική και εξειδικευμένη. «Είναι τιμή για εμάς να συμμετέχουμε σε τέτοιες διαδικασίες, μας δίνεται η δυνατότητα όχι μόνο να προσφέρουμε, αλλά και να διευρύνουμε τις γνώσεις μας, δουλεύοντας δίπλα σε άλλες ιδιαίτερα απαιτητικές ειδικότητες». Κάθε επέμβαση αποτελεί μια σκληρή δοκιμασία. «Οι μεταμοσχεύσεις είναι στην κατηγορία των πιο σύμπλοκων επεμβάσεων. Ακόμη και ένας ασθενής χωρίς σοβαρές συννοσηρότητες βρίσκεται σε κίνδυνο κατά τη διάρκειά τους. Όσο πιο πολύπλοκη η επέμβαση, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανές επιπλοκές. Πρόκειται για ένα crash test για τον οργανισμό».

Η ίδια εξηγεί ότι το έργο του αναισθησιολόγου δεν περιορίζεται στη «νάρκωση» του ασθενούς. «Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι ο ασθενής όχι μόνο δεν θα πονάει και δεν θα αντιλαμβάνεται τίποτα κατά την επέμβαση –που και αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό– αλλά και ότι θα βγει από το χειρουργείο με όλα τα όργανά του σε πλήρη λειτουργία και θα μπορέσει να επιστρέψει σε μια φυσιολογική ζωή. Το μεταμοσχευμένο όργανο πρέπει να ξεκινήσει να λειτουργεί αμέσως, κι αυτό είναι ευθύνη και δική μας».

Ιδιαίτερη είναι η ευθύνη όταν πρόκειται για παιδιατρικούς λήπτες από ζώντα δότη. «Συνήθως ο δότης είναι κάποιος γονιός. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν κανένα ιατρικό όφελος από την επέμβαση, μόνο τη συναισθηματική αξία της προσφοράς. Οφείλουμε να τους φροντίσουμε έτσι ώστε να μην υποστούν καμία επιπλοκή – να βγουν ακριβώς όπως μπήκαν».

Η συνεργασία με τις υπόλοιπες ειδικότητες είναι κρίσιμη. «Η αναισθησιολογία απαιτεί απόλυτο συγχρονισμό. Η χειρουργική είναι από μόνη της απαιτητική, και σε ένα τέτοιο πλαίσιο, εμείς πρέπει να είμαστε διαρκώς ευθυγραμμισμένοι με όλους: χειρουργούς, καρδιολόγους, νεφρολόγους, εντατικολόγους. Είναι ένα τιτάνιο έργο».

Θεοφίλη Κούση: Με τον ασθενή από την αρχή ως το τέλος

Το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο έχει παράδοση στη φροντίδα παιδιών και ενηλίκων με συγγενείς καρδιοπάθειες. Όπως επισημαίνει η Θεοφίλη Κούση, διευθύντρια, υπεύθυνη παιδοαναισθησιολογίας, «η εμπειρία μας με σοβαρά παιδιατρικά περιστατικά μάς έχει δώσει υψηλό βαθμό εξειδίκευσης. Χρησιμοποιούμε αυτή τη γνώση τώρα και στον τομέα των μεταμοσχεύσεων συμπαγών οργάνων –όπως οι νεφροί– σε παιδιατρικούς ασθενείς με χαμηλό σωματικό βάρος».

Η έλλειψη παιδιατρικών μοσχευμάτων από πτωματικούς δότες έχει κρατήσει πίσω τη συγκεκριμένη δραστηριότητα στην Ελλάδα. Όμως στο Ωνάσειο «έχουμε αρχίσει να παίζουμε ενεργό ρόλο και να κάνουμε τα πρώτα βήματα για μεταμοσχεύσεις από ζώντες δότες – δηλαδή από τους ίδιους τους γονείς». Η ιδιαιτερότητα ενός παιδιατρικού ασθενούς είναι διπλή: «Έχει διαφορετικές απαιτήσεις από τον ενήλικα και κουβαλά μαζί του έντονο συναισθηματικό βάρος – όχι μόνο το δικό του, αλλά και ολόκληρης της οικογένειας. Όταν ο γονιός δίνει το νεφρό στο παιδί του, η ευθύνη για εμάς μεγαλώνει».

Ο ρόλος του αναισθησιολόγου αρχίζει πολύ νωρίς. «Ασχολούμαστε με τον ασθενή ήδη από τη στιγμή που θα ενταχθεί στη λίστα για μεταμόσχευση. Εκτιμούμε τις συννοσηρότητες, εντοπίζουμε πιθανά προβλήματα και προσπαθούμε να τον οδηγήσουμε στη βέλτιστη δυνατή λειτουργική κατάσταση, ώστε να δεχτεί ευκολότερα το μόσχευμα».

Η αναισθησιολογική προσέγγιση είναι ολιστική. «Από το κεφάλι μέχρι τα νύχια», όπως λέει χαρακτηριστικά. «Φροντίζουμε την εγκεφαλική, πνευμονική και νεφρική λειτουργία του ασθενούς. Δεν περιοριζόμαστε στο χειρουργικό πεδίο – βλέπουμε τον άνθρωπο ως σύνολο. Όλα είναι αλυσίδα: αν στραβώσουν τα νεφρά, θα επηρεαστεί και το μόσχευμα. Αν ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί, δεν έχει νόημα να έχουμε έναν ασθενή με καλή καρδιά».

Ο πυρήνας της προσπάθειας είναι η ομάδα. «Οι μεταμοσχεύσεις είναι δουλειά πολλών ειδικοτήτων. Η λέξη-κλειδί είναι ο συντονισμός. Χρειάζεται εμπιστοσύνη, συνέπεια και κοινός στόχος: η πλήρης αποκατάσταση του ασθενούς».

Θέμης Χαμογεωργάκης: Πιο πολλοί δότες, πιο δύσκολες επεμβάσεις

Μεταμοσχεύσεις καρδιάς, πνευμόνων και σύνθετες επεμβάσεις μηχανικής υποστήριξης, είναι το πεδίο δράσης της ομάδας του Θέμη Χαμογεωργάκη, διευθυντή του Β΄ Χειρουργικού Τμήματος και υπεύθυνο καρδιοχειρουργό μεταμοσχεύσεων καρδιάς-πνευμόνων και μηχανικής υποστήριξης στο Ωνάσειο Νοσοκομείο. Βρίσκεται στο νοσοκομείο από τον Νοέμβριο του 2020, όταν εντάχθηκε και επισήμως το πρόγραμμα μεταμόσχευσης πνευμόνων στη δραστηριότητα του ιδρύματος, δίπλα στο ιστορικό –και μοναδικό στην Ελλάδα– πρόγραμμα καρδιάς, που ξεκίνησε από τη δεκαετία του 1990.

«Το πρόγραμμα μεταμοσχεύσεων καρδιάς κλείνει πλέον 30 χρόνια. Πέρυσι κάναμε 24 επεμβάσεις – πρώτη φορά που ξεπεράσαμε τις 20 σε μια χρονιά. Αυτό οφείλεται στην αύξηση των δοτών, αλλά και στην αύξηση των ασθενών που έχουν ανάγκη». Η ηλικία των υποψηφίων ληπτών έχει ανέβει ως τα 70 έτη, όπως και στις ΗΠΑ, και οι περιπτώσεις είναι συχνά πιο πολύπλοκες: «Πέρα από τον όγκο, αυξάνεται και η πολυπλοκότητα. Κάνουμε μεταμοσχεύσεις σε ασθενείς με σύμπλοκες συγγενείς καρδιοπάθειες, που έχουν ήδη χειρουργηθεί στο παρελθόν».

Στο ενεργητικό της ομάδας και οι πρώτες δύο συνδυασμένες μεταμοσχεύσεις καρδιάς-πνευμόνων, για περιπτώσεις με αναπνευστική ανεπάρκεια και πνευμονική υπέρταση. «Δεν είχαν ξαναγίνει στο Ωνάσειο. Η πρόκληση είναι τεράστια, αλλά και η ιατρική ικανότητα έχει εξελιχθεί».

Η κινητοποίηση όταν εντοπίζεται μόσχευμα είναι άμεση. «Υπάρχει συντονιστής μεταμοσχεύσεων που δέχεται την κλήση από τον ΕΟΜ. Το μήνυμα φτάνει σε χειρουργούς και καρδιολόγους. Κοιτάμε τη λίστα, αξιολογούμε ποιος το χρειάζεται περισσότερο και είναι πιο συμβατός. Εφόσον το μόσχευμα κριθεί κατάλληλο, μια ομάδα φεύγει για να το παραλάβει και άλλη μία μένει πίσω για να προετοιμάσει τον λήπτη».

Ο χρόνος είναι κρίσιμος. «Από τη στιγμή που αφαιρείται το όργανο μέχρι να τοποθετηθεί στον λήπτη, δεν πρέπει να περάσουν περισσότερες από τέσσερις ώρες. Όλη η διαδικασία –από την πρώτη ενημέρωση μέχρι την εμφύτευση– μπορεί να διαρκέσει από μία έως δύο ημέρες. Εξαρτάται από την απόσταση, τις συμβατότητες, την προετοιμασία του ασθενούς. Είναι ένας αγώνας δρόμου».

Η εμπειρία 15 χρόνων του κ. Χαμογεωργάκη, κι από άλλα κέντρα πριν το Ωνάσειο, του επιτρέπει να διαπιστώσει με σαφήνεια τη διαφορά. «Έχουμε περισσότερους δότες. Αυτό είναι το μεγάλο βήμα των τελευταίων δύο-τριών ετών. Η πολιτεία, το Ίδρυμα Ωνάση και η πρόσληψη συντονιστών μεταμοσχεύσεων στα νοσοκομεία παίζουν καταλυτικό ρόλο».

Η χειρουργική ομάδα γίνεται ταυτόχρονα πιο επιθετική και πιο έμπειρη. «Προχωράμε σε επαναμεταμοσχεύσεις, σε δύσκολες καρδιοπάθειες, σε ασθενείς που έχουν χειρουργηθεί πολλές φορές. Πρόσφατα κάναμε ένα περιστατικό που ήταν η πέμπτη του εγχείρηση στην ίδια καρδιά. Πλέον μπορούμε να το κάνουμε, και με καλή έκβαση».

Χρύσα Παναγιώτου: Κάθε φορά που μια καρδιά χτυπά ξανά, ένα κομμάτι μας χτυπά μαζί της

Όταν γίνεται μια μεταμόσχευση, η δημόσια εικόνα εστιάζει στον δότη, στον λήπτη, στον χειρουργό. Λίγοι σκέφτονται εκείνους που είναι παρόντες συνεχώς, σιωπηλά, σε κάθε φάση: τη νοσηλευτική ομάδα. Εκείνους που δεν φεύγουν ποτέ από το πλευρό του ασθενούς – ούτε τη νύχτα, ούτε στις αργίες, ούτε όταν όλα φαίνονται «να λειτουργούν».

Η Χρύσα Παναγιώτου, διευθύντρια της Νοσηλευτικής Υπηρεσίας του Ωνάσειου Νοσοκομείου, περιγράφει με σαφήνεια το εύρος και το βάθος αυτής της παρουσίας: «Η φροντίδα δεν είναι ποτέ αυτόματη. Είναι επιλογή. Και είναι υπόσχεση».

Στο Ωνάσειο, η Νοσηλευτική Υπηρεσία συντονίζει, οργανώνει, υποστηρίζει – από τη διασφάλιση των υλικών μέχρι τη διαχείριση της κρίσης. Ξεχωριστό ρόλο έχει το Τμήμα Συντονισμού Μεταμοσχεύσεων, που υπάγεται στη Νοσηλευτική Υπηρεσία και λειτουργεί ως ζωτικός σύνδεσμος μεταξύ όλων των κρίκων της αλυσίδας: του ΕΟΜ, των ιατρών, των ληπτών. Όταν εντοπίζεται ένα πιθανό μόσχευμα, η νοσηλευτική ομάδα κινητοποιεί ταυτόχρονα περισσότερους από έναν ασθενείς, για να προετοιμαστεί ο καταλληλότερος. «Η ελπίδα χτυπά σε τρεις καρδιές και τελικά φτάνει στη μία. Μέσα σε λίγες ώρες, πρέπει να γίνει η ενημέρωση, η διαχείριση, η φροντίδα – χωρίς λάθος, χωρίς καθυστέρηση».

Ο συντονιστής μεταμοσχεύσεων είναι, όπως λέει η κ. Παναγιώτου, κάτι παραπάνω από επαγγελματίας: «Είναι η φωνή που μεταφέρει με ακρίβεια, ευγένεια και ενσυναίσθηση. Είναι αυτός που θα πει και τη δύσκολη αλήθεια, αν χρειαστεί».

Η νοσηλευτική φροντίδα αγγίζει κάθε φάση της διαδικασίας. Στο χειρουργείο και στο αναισθησιολογικό, οι νοσηλευτές προετοιμάζουν τον χώρο, τα εργαλεία, κάθε τεχνική λεπτομέρεια που καθιστά εφικτή την επέμβαση. «Ξέρουν ότι μια ζωή εξαρτάται από τη δική τους ακρίβεια, τη δική τους ηρεμία, τη δική τους ευθύνη».

Στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, ο νοσηλευτής είναι το πρώτο πρόσωπο που θα δει ο ασθενής όταν ξυπνήσει. Είναι εκείνος που θα απαντήσει στην πρώτη ερώτηση: «Πήγε καλά;». Θα σταθεί δίπλα του με φάρμακα και πράξεις φροντίδας, με λόγια και σιωπές που ανακουφίζουν, με εγρήγορση, όταν προκύψει επείγουσα ανάγκη.

«Η νοσηλευτική δεν είναι μόνο φάρμακα, ενέσεις και καταγραφές», τονίζει η ίδια. «Είναι επιστημονική κατάρτιση, οργάνωση, επαγρύπνηση, αλλά και λόγια στήριξης, ενσυναίσθηση, συνεργασία». Σε κάθε χώρο του νοσοκομείου –χειρουργεία, ΜΕΘ, εξωτερικά ιατρεία, επείγοντα– η νοσηλευτική παρουσία είναι σταθερή. Σιωπηλή, αδιάλειπτη, ανθρώπινη.Και γι’ αυτό, κάθε φορά που μια καρδιά χτυπά ξανά, «είναι κι ένα κομμάτι δικό μας που χτυπά μαζί της».

Ιωσήφ Παπαπαρασκευάς: Το ανοσολογικό φίλτρο της μεταμόσχευσης – εκεί όπου κρίνεται η αποδοχή ή η απόρριψη

Κάθε μόσχευμα είναι μια δεύτερη ευκαιρία ζωής – και κάθε ευκαιρία περνάει πρώτα από ένα φίλτρο: αυτό του ανοσολογικού εργαστηρίου. Στο Ωνάσειο Νοσοκομείο, η μονάδα αυτή βρίσκεται υπό τη διεύθυνση του Ιωσήφ Παπαπαρασκευά, καθηγητή στο ΕΚΠΑ και συντονιστή των εργαστηρίων βιοπαθολογίας. «Εδώ είμαι με την ιδιότητα του ιατρού βιοπαθολόγου», εξηγεί. «Τα εργαστήρια βιοπαθολογίας είναι ένας από τους τρεις βασικούς εργαστηριακούς πυλώνες του νοσοκομείου – μαζί με τα απεικονιστικά και τα παθολογοανατομικά».

Το ανοσολογικό εργαστήριο, όπου πραγματοποιείται και η συνέντευξη, βρίσκεται σε φάση πλήρους αναβάθμισης. «Το νέο Εθνικό Εργαστήριο Ανοσολογίας Μεταμοσχεύσεων, όπως προβλέπει ο νόμος, θα λειτουργήσει σε νέες εγκαταστάσεις με την πλήρη ενεργοποίηση του καινούργιου κτιρίου. Το Ωνάσειο έχει αναλάβει να το “τρέξει” και να το λειτουργήσει άμεσα».

Ο ρόλος της ανοσολογίας στη μεταμόσχευση είναι καθοριστικός: «Όταν μιλάμε για δύο ανθρώπους –τον δότη και τον λήπτη–, μιλάμε για δύο διαφορετικά ανοσολογικά προφίλ. Η δουλειά μας είναι να μελετήσουμε τη συμβατότητα. Αν υπάρχει πλήρης ασυμβατότητα, η μεταμόσχευση δεν γίνεται. Αν υπάρχει μερική ή πλήρης συμβατότητα, μπορούμε να προχωρήσουμε».

Ακόμα όμως και η μεγαλύτερη δυνατή συμβατότητα δεν εγγυάται απόλυτη αποδοχή του μοσχεύματος. «Ο οργανισμός αναγνωρίζει το μόσχευμα ως ξένο σώμα και προσπαθεί να το απορρίψει. Αυτό είναι το ένστικτο επιβίωσης του ανοσοποιητικού. Αν δεν το είχε, δεν θα επιβιώναμε ούτε λίγες μέρες από τη γέννησή μας». Εκεί ακριβώς ξεκινά η ισορροπία: «Πρέπει να δώσουμε ανοσοκατασταλτικά φάρμακα – αλλά όχι τόσα ώστε να καταρρεύσει η άμυνα του οργανισμού. Είναι μια πολύ λεπτή γραμμή: από τη μία η απόρριψη, από την άλλη οι λοιμώξεις. Και ο γιατρός καλείται να ισορροπήσει σ’ αυτή την παλάντζα κάθε μέρα».

Το ανοσολογικό εργαστήριο έχει κρίσιμο ρόλο σε δύο φάσεις: πριν και μετά τη μεταμόσχευση. «Όταν βρεθεί μόσχευμα, πρέπει να δούμε σε ποιον ταιριάζει. Κι όταν γίνει η μεταμόσχευση, αναλαμβάνουμε τη διά βίου παρακολούθηση. Δίνουμε στον κλινικό γιατρό τις πληροφορίες που χρειάζεται για το fine tuning της θεραπείας».

Ο καθηγητής Παπαπαρασκευάς συνοψίζει το βάθος αυτής της σχέσης με μία φράση: «Ο λήπτης παντρεύεται το νοσοκομείο του. Θα βρίσκεται σε συνεχή επαφή και συνεργασία με την ιατρική ομάδα – και σ’ αυτή την ομάδα ανήκουμε κι εμείς, οι γιατροί των εργαστηρίων».

Σταύρος Δημόπουλος: Εκεί όπου κρίνεται η επιβίωση του μοσχεύματος και του ασθενούς

Η μάχη για τη ζωή δεν τελειώνει στο χειρουργείο. Ξεκινά –ή, καλύτερα, συνεχίζεται– μέσα στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Εκεί όπου ο χρόνος μετριέται σε χτύπους καρδιάς και κάθε λεπτό είναι κρίσιμο για την έκβαση. Ο Σταύρος Δημόπουλος, συντονιστής διευθυντής του Τομέα Αναισθησιολογίας και Εντατικής Θεραπείας στο Ωνάσειο, είναι ο άνθρωπος που εδώ και τρία χρόνια διαχειρίζεται συντονιστικά το μετεγχειρητικό σκέλος του προγράμματος μεταμοσχεύσεων καρδιάς και πνευμόνων. «Η συμβολή της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας στην επιτυχία του προγράμματος είναι καθοριστική», επισημαίνει. «Δεν καθορίζει μόνο την άμεση έκβαση, αλλά και τη μακροπρόθεσμη πορεία του ασθενούς».

Η ΜΕΘ του Ωνασείου διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης μονάδας: ανακαινισμένο περιβάλλον, πλήρη τεχνολογικό εξοπλισμό, υψηλού επιπέδου προσωπικό. Αλλά εκείνο που την κάνει να ξεχωρίζει είναι κάτι σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα: «Ένας προς έναν. Ένας νοσηλευτής για κάθε ασθενή. Αυτό κάνει τη διαφορά». Σε αντίθεση με τις περισσότερες ΜΕΘ της χώρας, όπου η αναλογία είναι ένας νοσηλευτής για τέσσερις ασθενείς, το Ωνάσειο προσφέρει πλήρη επιτήρηση, 24 ώρες το 24ωρο.

Η συνεργασία είναι το θεμέλιο. «Η διεπιστημονική προσέγγιση είναι ο λόγος για τον οποίο οι ασθενείς έχουν καλή έκβαση. Εντατικολόγοι, χειρουργοί, καρδιολόγοι, πνευμονολόγοι, νοσηλευτές, φυσικοθεραπευτές – όλοι δουλεύουμε μαζί, σε πλήρη συνεννόηση και συνεχώς». Η μονάδα είναι πλήρως ψηφιοποιημένη: κάθε μεταβολή καταγράφεται σε πραγματικό χρόνο και είναι προσβάσιμη από κάθε θεράποντα ιατρό, ακόμη και εξ αποστάσεως.

Οι απαιτήσεις είναι υψηλές, γιατί τα περιστατικά είναι εξαιρετικά δύσκολα. «Τα μοσχεύματα δεν είναι όλα ιδανικά. Υπάρχουν όρια και χρειάζεται αυξημένη υποστήριξη». Σε περιπτώσεις πρωτογενούς δυσλειτουργίας του μοσχεύματος –μία από τις σοβαρότερες επιπλοκές– η ΜΕΘ του Ωνασείου διαθέτει την τεχνογνωσία και τον εξοπλισμό για να παρέμβει άμεσα. «Διαθέτουμε συσκευές εξωσωματικής μεμβράνης οξυγόνωσης, τα γνωστά ECMO. Πρόκειται για τεχνολογία αιχμής, που κρατά ασθενείς στη ζωή μέχρι να ανακάμψουν».

Ιδιαίτερα στην περίπτωση των μεταμοσχεύσεων πνεύμονα, η διάρκεια νοσηλείας στη ΜΕΘ μπορεί να φτάσει τους εννέα μήνες. «Αυτοί οι ασθενείς δεν είναι όπως στα κοινά περιστατικά. Μένουν για μεγάλο διάστημα, αντιμετωπίζουν μυϊκή αδυναμία, ψυχολογικές και γνωσιακές διαταραχές, προβλήματα κατάποσης. Εμφανίζουν το λεγόμενο “σύνδρομο της ΜΕΘ”». Ο στόχος είναι διπλός: επιβίωση και ποιότητα ζωής. «Η πρόκληση είναι ο ασθενής όχι μόνο να ζήσει, αλλά να έχει και μια ζωή που να αξίζει να τη ζει. Αυτό δεν γίνεται χωρίς ολόπλευρη, συνεχή υποστήριξη».

Κάθε μόσχευμα είναι αποτέλεσμα μιας υπέρβασης: της απόφασης κάποιου να δωρίσει ζωή. Από εκεί και πέρα αναλαμβάνει η ομάδα. «Εμείς είμαστε εκεί όχι μόνο για να σταθεροποιήσουμε τον ασθενή, αλλά και για να τον συνοδεύσουμε στο επόμενο βήμα. Δημιουργείται σχέση. Σχέση βαθιά, με τον ασθενή και την οικογένειά του. Κι εκεί η ενσυναίσθηση μετρά όσο και η επιστήμη».

Βαρβάρα Ασκητή, Σμαράγδη Μαρινάκη: Οι πρώτες μεταμοσχεύσεις νεφρού σε μικρά παιδιά με ζώντα δότη στην Ελλάδα

Δύο μεταμοσχεύσεις νεφρού σε παιδιά χαμηλού σωματικού βάρους, που μέχρι σήμερα αποκλείονταν από τη διαδικασία στην Ελλάδα, πραγματοποιήθηκαν στις 1 και 2 Μαΐου στο Ωνάσειο Νοσοκομείο, εγκαινιάζοντας ένα νέο κεφάλαιο στην παιδιατρική μεταμοσχευτική δραστηριότητα της χώρας. Δύο αγόρια, ηλικίας 9 και 12 ετών, έλαβαν νεφρό από τους ίδιους τους γονείς τους και «ξαναγεννήθηκαν», όπως το έθεσε η μητέρα ενός από τα παιδιά. Ήταν η στιγμή που σηματοδότησε την είσοδο της Ελλάδας σε νέα εποχή μεταμοσχεύσεων, καθώς οι συγκεκριμένες ήταν οι πρώτες του είδους στη χώρα: μεταμοσχεύσεις νεφρού σε ανήλικους ασθενείς με χαμηλό σωματικό βάρος, που αναγκάζονταν να ταξιδεύουν στο εξωτερικό.

Πίσω από την εξέλιξη αυτή βρίσκεται η κοινή προσπάθεια δύο γιατρών: της Σμαράγδης Μαρινάκη, διευθύντριας της Κλινικής Νεφρολογίας και Μεταμόσχευσης Νεφρού στο Λαϊκό Νοσοκομείο, και της Βαρβάρας Ασκητή, διευθύντριας του Νεφρολογικού Τμήματος του Γενικού Νοσοκομείου Παίδων «Παναγιώτη & Αγλαΐας Κυριακού». Μαζί είναι επιστημονικά υπεύθυνες για το νέο παιδιατρικό πρόγραμμα μεταμόσχευσης νεφρού από ζώντα δότη σε μικρά παιδιά – ένα εγχείρημα που «ξεκλειδώνει» μια δυνατότητα που δεν υπήρχε ποτέ ως τώρα.

«Τα δύο αυτά παιδιά είναι τα πρώτα τόσο μικρά που χειρουργήθηκαν στη χώρα μας. Μέχρι τώρα, τα μικρού σωματικού βάρους έφευγαν στο εξωτερικό. Δεν υπήρχε τεχνικά η δυνατότητα να γίνουν εδώ, κυρίως λόγω των χειρουργικών ιδιαιτεροτήτων», εξηγεί η κ. Μαρινάκη. Το χειρουργικό σκέλος ανέλαβαν εξειδικευμένοι χειρουργοί από το εξωτερικό –ένας Έλληνας κι ένας Κύπριος από το Ηνωμένο Βασίλειο– σε συνεργασία με την ομάδα του Ωνασείου. Την ευθύνη της προεγχειρητικής και μετεγχειρητικής πορείας ανέλαβαν από κοινού οι παιδονεφρολόγοι του «Αγλαΐα Κυριακού» και η νεφρολογική ομάδα του Λαϊκού.

Οι δύο μεταμοσχεύσεις έγιναν διαδοχικά: την Πρωτομαγιά και την επόμενη μέρα, με δότες τον πατέρα και τη μητέρα αντίστοιχα. «Το ένα παιδί είναι από την Πάτρα και το άλλο από τη Χαλκίδα. Είχαν τεράστιες δυσκολίες. Αιμοκάθαρση τρεις φορές την εβδομάδα, τέσσερις ώρες κάθε φορά. Στέρηση από νερό και φαγητό. Δεν είχαν ουρήσει ποτέ στη ζωή τους. Είναι 10 χρονών και δεν ήξεραν τι θα πει να πηγαίνεις τουαλέτα».

Το μέγεθος του μοσχεύματος δεν αποτέλεσε εμπόδιο. «Ο ένας γονέας είναι 1,87 ύψος και 85 κιλά. Το παιδί 22 κιλά. Ο νεφρός μπήκε ολόκληρος. Αναστομώθηκαν αρτηρία, φλέβα και ουρητήρας. Ακριβώς όπως στους ενήλικες – αλλά με πολύ πιο λεπτούς χειρισμούς, γιατί τα αγγεία των παιδιών είναι πάρα πολύ μικρά», λέει η κ. Μαρινάκη. Οι επεμβάσεις ήταν τεχνικά απαιτητικές, αλλά η έκβαση άριστη.

Πέρα από την ιατρική επιτυχία, η συναισθηματική διάσταση της μεταμόσχευσης είναι συγκλονιστική. «Το παιδί που πήρε νεφρό από τη μαμά του, μόλις ξύπνησε, ρώτησε αμέσως: “Είναι καλά η μαμά; Πονάει;”. Κατάλαβε τι του χάρισε η μητέρα του. Η ίδια είπε: “Αισθάνομαι σαν να τον έχω ξαναγεννήσει”».

Η κ. Ασκητή μιλά για την καθημερινότητα αυτών των παιδιών και εξηγεί γιατί η μεταμόσχευση είναι η μόνη ρεαλιστική διέξοδος: «Ένα παιδί που χρειάζεται αιμοκάθαρση και μένει σε νησί πρέπει να μετακομίσει. Οι οικογένειες αναγκάζονται να αλλάξουν τόπο κατοικίας. Τα παιδιά δεν μπορούν να πάνε σχολείο, χάνουν μέρες, δεν μεγαλώνουν σωστά, δεν ζουν φυσιολογικά. Η λύση είναι η μεταμόσχευση». Μέχρι πρόσφατα, εξηγεί, οι μεταμοσχεύσεις νεφρού σε παιδιά γίνονταν μόνο από μια ηλικία και πάνω, και με προϋπόθεση ένα ελάχιστο σωματικό βάρος. «Αυτό αποκλείει πολλά από τα δικά μας παιδιά. Τα περισσότερα έχουν νεφρική ανεπάρκεια από τη γέννηση. Είναι 9 ή 12 ετών αλλά με βάρος πολύ χαμηλότερο από το φυσιολογικό, οπότε η επέμβαση είναι τεχνικά πιο δύσκολη. Είναι πολύ μικρό το παιδί για να δεχτεί έναν ενήλικο νεφρό». Η διαδικασία που ακολουθούνταν μέχρι τώρα για τα παιδιά χαμηλού βάρους ήταν εξουθενωτική: «Έπρεπε να πάνε στο εξωτερικό. Αυτό δεν σημαίνει μόνο οικονομικό κόστος, σημαίνει ότι η οικογένεια πρέπει να ζήσει τρεις μήνες έξω για την επέμβαση, την παρακολούθηση και την επιστροφή. Τώρα, μπορούμε να τους προσφέρουμε θεραπεία στη χώρα μας».

Η συνεργασία συνεχίζεται με κοινή επιστημονική ευθύνη και διαρκή παρακολούθηση. «Όλο το προμεταμοσχευτικό κομμάτι των παιδιών έγινε στο Παίδων, ενώ των γονιών στο Λαϊκό. Από την έξοδό τους από το χειρουργείο και μετά, εμείς και οι παιδονεφρολόγοι αναλαμβάνουμε όλη τη φροντίδα: 24 ώρες το 24ωρο, μέχρι την έξοδό τους, και εφ’ όρου ζωής στη συνέχεια».

Η αλλαγή στη ζωή αυτών των παιδιών είναι θεμελιώδης, τονίζει η κ. Μαρινάκη. «Το ένα παιδί, που δεν μπορούσε να πιει ούτε ένα ποτήρι νερό, ήπιε ένα λίτρο. Το άλλο περιμένει να φάει μπριζόλες, παϊδάκια και σουβλάκια – πράγματα απαγορευμένα όσο ήταν στην αιμοκάθαρση». Και, για πρώτη φορά στη ζωή τους, τα παιδιά ούρησαν. «Βλέπεις το παιδί να σηκώνεται, να περπατάει, να πίνει, να τρώει. Είναι σαν να ανοίγει μια νέα σελίδα. Για τα παιδιά και για τους γονείς».

Τα παιδιά που έκαναν τη μεταμόσχευση είναι, όπως λένε και οι δύο γιατροί, «παιδιά-μαχητές». Έξυπνα, ώριμα, γεμάτα ερωτήσεις και φανερή ανακούφιση. Για πρώτη φορά, έχουν μια φυσιολογική ζωή μπροστά τους.