Τα mementos που κρατάμε

Η μνήμη μας είναι συχνά φτωχή, και ακόμα πιο συχνά επιλεκτική. Από τη στιγμή που εφηύραμε τη φωτογραφία, αλλά και ακόμα πιο νωρίς με τη ζωγραφική, τα πορτραίτα και τις προτομές, έχουμε την τάση σαν είδος να θέλουμε να αποθανατίζουμε κάποια πράγματα, ανθρώπους ή στιγμές. Θέλουμε να παγώνουμε τον χρόνο είτε επάνω μας, είτε στα αντικείμενα στα οποία εναποθέτουμε κάποια σημασία. Επιθυμούμε να «φορτίζουμε» το παρελθόν με εικόνες και έννοιες, και να το παίρνουμε μαζί μας στο παρόν.

Διεξήχθη πρόσφατα μια έρευνα, η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Annals of Tourism Research» και η οποία διαπίστωσε ότι τα αναμνηστικά μαγνητάκια ψυγείου τα οποία πολλοί αγοράζουμε από τον προορισμό των διακοπών μας, είτε αυτές είναι εγχώριες είτε στο εξωτερικό, θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη διατήρηση των αναμνήσεων και να πυροδοτήσουν συναισθηματικές αντιδράσεις, με ορισμένους συμμετέχοντες της έρευνας να ισχυρίζονται ότι οι μαγνήτες του ψυγείου τους ήταν πιο σημαντικοί από τις φωτογραφίες ως βοηθήματα μνήμης.

Της έρευνας ηγήθηκε ο Dr John Byrom, του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ, και για να κατανοήσουν καλύτερα τις σχέσεις των ανθρώπων με τους μαγνήτες των διακοπών τους, ο Byrom και οι συνεργάτες του διεξήγαγαν σε βάθος συνεντεύξεις –συχνά στις κουζίνες των ανθρώπων, μπροστά στα ψυγεία τους– με 19 Βρετανούς που είχαν τουλάχιστον 20 τέτοια αναμνηστικά διακοπών.

«Αν πάτε σε οποιοδήποτε μέρος, προφανώς σε μια μέρα θα μπορούσατε να τραβήξετε 50 έως 100 φωτογραφίες ... ενώ τώρα δεν έχω την τάση να φωτογραφίζω τίποτα ... απλώς θα πάρω έναν μαγνήτη ψυγείου στο τέλος», είπε ένας συμμετέχων.

Την ερευνητική ομάδα παρακίνησε το γεγονός ότι όσο διάσπαρτα και αν είναι τα αναμνηστικά σουβενίρ, ελάχιστες έρευνες έχουν διερευνήσει τι συμβαίνει και που καταλήγουν όλα αυτά τα αντικείμενα μετά το τέλος των διακοπών, και ακόμα λιγότερες έχουν επικεντρωθεί στους μαγνήτες του ψυγείου, παρόλο που αλληλεπιδρούμε μαζί τους σχεδόν καθημερινά.

Είτε χρησιμοποιούνται για να κρατήσουν λίστες αγορών είτε βιαστικά γραμμένα μικρά μηνύματα, οι μαγνήτες ψυγείου είναι εξαιρετικά λειτουργικά αναμνηστικά διακοπών. Και αυτή η νέα μελέτη δείχνει ότι αυτά τα «μπιχλιμπίδια» μπορεί επίσης να παρέχουν ένα σημαντικό μέσο πρόσβασης σε χαρούμενες -και όχι τόσο χαρούμενες- αναμνήσεις προηγούμενων ταξιδιών. «Αν σκεφτούμε πόσο συχνά πηγαίνουμε στο ψυγείο, είναι πολύ διαφορετικό από αυτά τα μαχαίρια τυριού που μπορεί να αγοράσουμε και μετά να μαζεύουν σκόνη σε ένα συρτάρι ή μια εικόνα που σταδιακά γίνεται ταπετσαρία», είπε ο Byrom.

«Ήταν σαφές ότι όταν οι άνθρωποι μιλούσαν για το τι σήμαιναν οι μαγνήτες τους για αυτούς, τους ήταν πολύ εύκολο να ανακαλέσουν αυτές τις αναμνήσεις και τις απαντήσεις πολύ συγκεκριμένων γεγονότων ή ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων πολύ συγκλονιστικών παραδειγμάτων διακοπών που είχαν με ανθρώπους που είχαν πεθάνει ή παιδιά που έχουν μεγαλώσει και έχουν απομακρυνθεί», είπε ο Byrom.

«Ήταν επίσης πολύ ενδιαφέρον πώς οι μαγνήτες του ψυγείου μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μέσο για να ξεχάσετε πράγματα που ήταν άσχημα στη ζωή σας, για να σκεφτείτε πώς τα πράγματα έγιναν καλύτερα». Για παράδειγμα, μια συμμετέχουσα χρησιμοποίησε έναν μαγνήτη ψυγείου από τις χειρότερες διακοπές της ζωής της - ένα ταξίδι στην Ισπανία στο οποίο δεν ήθελε να πάει- ως υπενθύμιση του πόσο απαίσια ήταν τα πράγματα εκείνη την περίοδο της ζωής της.

Ο Byrom είπε ότι η έρευνα τον ώθησε να αφιερώσει περισσότερο χρόνο κοιτάζοντας τους δικούς του μαγνήτες ψυγείου. «Δεν έχω πολλά, ίσως περίπου 10 που έχω αποκτήσει τυχαία. Αλλά έχω αρχίσει να σκέφτομαι αυτά που έχω, όπως οι σημαίες του μαγνήτη της Καραϊβικής που με πήγε πίσω στο χρόνο που ήμουν σε κοινή γονική άδεια μετά τη γέννηση του δεύτερου παιδιού μου. Το κοιτάζω και θυμάμαι εκείνη την παραλία στις Γρεναδίνες που βρισκόμασταν. Νομίζω ότι η παρουσία αυτών των πραγμάτων είναι πραγματικά πολύ σημαντική».

Όταν κοιτάξουμε ένα σουβενίρ που έχουμε στο σπίτι, αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως έναυσμα στο αυτοβιογραφικό μας σύστημα μνήμης, το οποίο συνδυάζει επεισοδιακές αναμνήσεις που ανακαλούνται από τη ζωή μας με προσωπικές και γενικές γνώσεις για τον κόσμο.

Η Dr Annemarie Zijlema, από το Πανεπιστήμιο του Greenwich, η οποία ερευνά πώς τα προσωπικά αντικείμενα μπορούν να ενεργοποιήσουν αναμνήσεις λέει ότι στην έρευνά της, η πρώτη ανάμνηση που ερχόταν στο μυαλό ήταν συχνά συνδεδεμένη με τη στιγμή που το άτομο αγόρασε το αντικείμενο. Συνεχίζει λέγοντας ότι «Σε μια από τις μελέτες μου, στην οποία πήρα συνέντευξη από ανθρώπους για τις αναμνήσεις και τα σουβενίρ τους στο Σίδνεϊ, πολλοί συμμετέχοντες μου έδειξαν τα ψυγεία τους, μερικά από τα οποία ήταν γεμάτα με μαγνήτες από όλους τους προορισμούς που είχαν πάει. Μερικοί συμμετέχοντες τα κράτησαν, ακόμα και όταν ήταν σπασμένα.»

Είναι λοιπόν τα μαγνητάκια τα ίδια, ή το τι αντιπροσωπεύει αυτό το αντικείμενο; Αν το μαγνητάκι στο ψυγείο κρατάει μια λίστα για ψώνια θα επικεντρωθούμε σε όλα αυτά που πρέπει να πάρουμε και μας λείπουν ή θα πάει το μάτι στο μαγνητάκι και θα θυμηθούμε ξανά τις διακοπές, τον ήλιο και τη ζέστη ή το κρύο και τη βροχή που βιώσαμε στον προορισμό εκείνο; Θα θυμηθούμε με ποιον πήγαμε και γιατί ή πως νιώθαμε τις ημέρες που περνούσαμε εκεί;

Έχω πολλά μαγνητάκια στο ψυγείο μου, και τα περισσότερα από αυτά κρατάνε και «κρατάνε» άλλες αναμνήσεις, όπως φωτογραφίες από photo booth, ζωγραφιές της ανιψιάς μου που θυμάμαι ακριβώς πότε ζωγράφισε για μένα, εισιτήρια συναυλίας, και polaroid φωτογραφίες. Έχω επίσης μαγνητάκια που δεν έχω αγοράσει εγώ αλλά μου έχουν φέρει σαν δώρο, από μέρη που δεν έχω πάει, όπως ένα τεράστιο ροζ donut, ακριβώς σαν αυτά που τρώει ο Homer Simpson που μου έφερε η αδερφή μου από το Los Angeles…το οποίο με κάνει να θέλω να φάω γλυκό και μου θυμίζει την αδερφή μου.

Ποια κομμάτια του εγκεφάλου ενεργοποιούν λοιπόν αυτά τα σουβενίρ που δεν αγοράσαμε εμείς αλλά μας θυμίζουν αυτούς που μας θυμήθηκαν; Δεν θα έπρεπε σε αυτά να συμπεριλάβουμε και τα μπρελόκ που έχουμε στα κλειδιά μας και που επίσης βλέπουμε καθημερινά πολλές φορές τη μέρα; Ανήκουν στην ίδια κατηγορία ή σε κάποια άλλη;

Και, τέλος, μας παρακινούν να «ταξιδέψουμε» ξανά εκεί, όπου και όποιος και αν είναι το εκεί, κάθε φορά που τα κοιτάμε ή καταλήγουν να γίνουν μέρος του ντεκόρ του σπιτιού, του ψυγείου ή της τσάντας μας, όπως στην περίπτωση του μπρελόκ; Αν κάποιος μας ρώταγε «τι είναι αυτό και από που το πήρες;» ίσως η ανάμνηση ήταν πιο έντονη, και συνοδευόταν από μια εξιστόρηση της στιγμής, του συμβάντος, και την ξαναζούσαμε εν μέρει ενώ την αφηγούμαστε. Αν όχι; Κάποια ίσως μείνουν ως μικροί πομποδέκτες του παρελθόντος· το φως ενός φάρου που γυρνάει, ενώ ανοίγει και κλείνει το ψυγείο, όχι για να μας δείξουν που πάμε, αλλά που είμασταν.