Η αργή επανάσταση των Vegan

Δεν έχω γνωρίσει συντηρητικό, «δεξιό» άνθρωπο που να είναι vegan. Και από την άλλη, δεν έχω συναντήσει vegan που να µην αυτοπροσδιορίζεται ως «εναλλακτικός» ή απολιτίκ. Ασφαλώς γνωρίζω αρκετούς που, µισοµπουκωµένοι από το κρέας, και καθαρίζοντας µε το νύχι τις ίνες από τα δόντια, λοιδορούν τους χορτοφάγους ως µια γραφική µειοψηφία. Κάποτε συνοµίλησα µε µια γυναίκα που δηλώνει vegan φεµινίστρια: βάλθηκε να µου εξηγεί γιατί είναι ανήθικο να τρώω µέλι· εκµεταλλεύοµαι την εργασία των µελισσών, µεταφέροντας στη φύση τις θεµελιώδεις αρχές του καπιταλισµού. Καλό.

Μπορεί στη Δύση να μην ασχολούμαστε πλέον µε όσα κάνει ο καθένας στο κρεβάτι του. Όµως αρχίζουµε και συζητάµε τι κάνει στο τραπέζι του. Είναι µια κουβέντα που προς το παρόν διεξάγεται σε χαµηλούς τόνους. Στο µέλλον θα ενταθεί. Και ενδεχοµένως θα τελειώσει στα µέσα του επόµενου αιώνα.

Τότε, όπως προβλέπουν αρκετές µελέτες, θα είναι όλοι vegan. Η µετεξέλιξη της συλλογικής ηθικής ως προς τον σεβασµό των ζώων, η προστασία του περιβάλλοντος και η ανάγκη για πιο υγιεινή διατροφή, θα αποσύρουν από το τραπέζι τα ζωικά προϊόντα. Λέτε να χαθεί το πρότυπο του Έλληνα που τρώει σουβλάκι, γλείφει το τζατζίκι από τα χείλη και στη συνέχεια ανάβει τσιγάρο; Είναι θέµα χρόνου κάποιος να καταγγείλει ότι ο βιγκανισµός θα αλλοιώσει τον πολιτισµό µας. Και, κατά µια έννοια, δεν θα έχει απολύτως άδικο.

Οφείλω να είμαι ειλικρινής. ∆εν τρώω κρέας. Για λόγους ηθικής και υγιεινής διατροφής. Tρώω θαλασσινά, εκτός από χταπόδι από τότε που είδα και εγώ το γνωστό ντοκιµαντέρ που περιγράφει την ευφυΐα του είδους. Από ζωικά προϊόντα καταναλώνω µέλι και γιαούρτι: τεχνικά είµαι pesceterian. Είναι απολύτως βέβαιο ότι σε λίγο καιρό οι διατροφικές επιλογές θα προσδιορίζονται µε τρόπο αντίστοιχο του σεξουαλικού προσανατολισµού και της ταυτότητας φύλου.

Ασφαλώς στο µεγαλύτερο κοµµάτι της ζωής µου ήµουν φανατικός κρεατοφάγος: έχω κατασπαράξει κοπάδια αιγοπροβάτων και δύο στάνες µε γουρούνια. Από τότε που σταµάτησα την κατανάλωση κρέατος είδα βελτίωση στις βιοχηµικές µου εξετάσεις, µε εγκατέλειψαν οι πονοκέφαλοι και ενισχύθηκε σηµαντικά το ανοσοποιητικό µου. Αλλά αυτές είναι προσωπικές επιλογές και εµπειρίες και δεν αποτελούν συστάσεις ή επιστηµονικά συµπεράσµατα. Όµως, αδιαµφισβήτητα, σχεδόν το σύνολο των µελετών συµφωνεί στα θετικά διατροφικά αποτελέσµατα από τον περιορισµό της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων.

Θα µου πείτε ότι είναι στη φύση του ανθρώπου να τρώει κρέας. Θα σας απαντήσω ότι, αν ήταν στη φύση του, δεν θα χρειαζόταν να το µαγειρεύει. Και θα µπλέξουµε σε µια ατέρµονη συζήτηση. Αλλά δεν είναι αυτό το θέµα µας. Το θέµα µας είναι ο βιγκανισµός ως κίνηµα που αναµένεται να προκαλέσει τεράστιες διατροφικές, οικονοµικές και, ενδεχοµένως, πολιτικές αλλαγές.

Η χορτοφαγία, ως διατροφική επιλογή, υπάρχει, φυσικά, από την αρχαιότητα. Είτε για λόγους αντικειµενικών συνθηκών, είτε επειδή υπαγορεύτηκε από τη θρησκευτική συνείδηση. Μπορεί να µη βρίσκεις εύκολα κρέας εκεί που ζεις ή να πιστεύεις στη µετενσάρκωση και δεν ρισκάρεις να φας µαζί µε το φιλέτο σου µια ψυχή έµβιου όντος. Ο δικός µας, ο Πυθαγόρας, λέγεται ότι ήταν vegan κι ότι κρατούσε µάλιστα αποστάσεις από τους κυνηγούς θηραµάτων. Στα µέσα του 19ου αιώνα οι χορτοφάγοι στη Βρετανία δηµιούργησαν την πρώτη χορτοφαγική κοινότητα και σταδιακά άρχισαν να απασχολούν τον Τύπο. Αργότερα στις τάξεις τους προσήλθε ο Μαχάτµα Γκάντι που δήλωνε ότι η χορτοφαγία είναι πρωτίστως θέµα ηθικής και δευτερευόντως υγείας. Το 1945 κυκλοφόρησε το περιοδικό «The Vegan», µε αρθρογραφία που απέκλειε κάθε χρήση ζωικών προϊόντων και πρότεινε  εναλλακτικές λύσεις.

Στα 60s η χορτοφαγία άρχισε να αποκτά κινηµατικά χαρακτηριστικά, συναντώντας τα αντιπολεµικά και αντικαπιταλιστικά κινήµατα των ΗΠΑ. Ήταν η πρώτη φορά που αµφισβητήθηκε τόσο έντονα η βιοµηχανία τροφίµων, ενώ δηµοσιεύθηκαν και άρθρα που υποστήριζαν ότι ο άνθρωπος οφείλει να αποµακρυνθεί από την κορυφή της τροφικής αλυσίδας. Στα 80s εµφανίστηκαν πανκ σχήµατα που υιοθετούσαν τη χορτοφαγία ως επιλογή αντίστασης στην κυρίαρχη κουλτούρα.

Σχεδόν το σύνολο των µελετών συµφωνεί στα θετικά διατροφικά αποτελέσµατα από τον περιορισµό της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων

Και στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, ειδικά µετά το 2015, ο βιγκανισµός (είτε σε αυστηρή είτε σε χαλαρή µορφή) αρχίζει να γίνεται τάση. Μη σας παιδεύω µε πολλούς αριθµούς: σήµερα στις ΗΠΑ ένας στους δέκα ενηλίκους αυτοπροσδιορίζεται ως vegan ή δεν καταναλώνει κρέας. Οι περισσότεροι δεν είναι θρησκευόµενοι, έχουν ως κίνητρο τα δικαιώµατα των ζώων (69%), ανήκουν στο ηλικιακό γκρουπ 18-44 και το 35% δεν δηλώνει straight σεξουαλικό προσανατολισµό. Μόλις το 5% δηλώνει πολιτικά συντηρητικό. Το 62% είναι φιλελεύθεροι (µε την αµερικανική έννοια του όρου) και το 33% αυτοπροσδιορίζεται ως απολιτίκ.

Στην Ευρώπη οι αποκλειστικά χορτοφάγοι αυξάνονται µε γοργό ρυθµό — διπλασιάστηκαν µέσα σε τέσσερα χρόνια και σήµερα προσεγγίζουν τα 3 εκατοµµύρια. Οι vegetarian είναι περισσότεροι, ενδεχοµένως να πλησιάζουν το 10%. Τι συµβαίνει στην Ελλάδα; Περίπου το 15% του πληθυσµού δηλώνει ότι δεν καταναλώνει κρέας. Το 14% πίνει γάλα φυτικής προέλευσης και το 19% του γενικού πληθυσµού θεωρεί ότι η αποχή από το κρέας και τα ζωικά προϊόντα είναι επωφελής για την υγεία.

Ξέρετε τι δείχνουν όλα αυτά; Οτι τις επόµενες δεκαετίες, µαζί µε το διατροφικό µοντέλο, θα αλλάξει κι όλο το οικοσύστηµα στη βιοµηχανία τροφίµων. Όταν βλέπεις εταιρείες γάλακτος να διαφηµίζουν ροφήµατα αµυγδάλου και βρώµης κι όταν βιοµηχανίες κρέατος βάζουν στα ψυγεία µπιφτέκια από σόγια και παντζάρια, τότε µπορείς να δεις το µέλλον στο σούπερ µάρκετ της γειτονιάς σου. Αυτή τη στιγµή στην Ελλάδα η αγορά vegan προϊόντων κάνει ετήσιο τζίρο 70 εκατ. ευρώ. Φανταστείτε τι γίνεται στις υπόλοιπες χώρες της ∆ύσης, κάντε τις αιρθµητικές πράξεις και θα διαπιστώσετε ότι πρόκειται για µία από τις πιο αναπτυσσόµενες αγορές παγκοσµίως. Με περιβαλλοντικούς όρους, αυτό θα έχει συνέπειες µε θετικό πρόσηµο. Επισκεφτείτε το cowspiracy.com και µάθετε πώς η κτηνοτροφία αποτελεί µία από τις µεγαλύτερες απειλές για τον πλανήτη. Σκεφτείτε µόνο ότι ένα χάµπουργκερ χρειάζεται τέσσερα λίτρα νερού.

Εδώ βέβαια προκύπτει ένα άλλο ερώτημα: αν όλοι γίνουµε vegan, τι θα κάνει ο παραγωγός του χάµπουργκερ; ∆εν µιλάµε για απλή παραγωγική αναδιάταξη, αλλά για αλλαγή οικονοµικού χάρτη, ειδικά για τις χώρες που αντλούν µεγάλο κοµµάτι πλούτου από την κτηνοτροφία. ∆εν είναι τυχαίο ότι όλα τα ακροδεξιά σχήµατα µισούν τους vegan. ∆εν είναι µόνο η εναλλακτική κουλτούρα που τους ενοχλεί. Κάποια στιγµή, για κάθε vegan που χορταίνει µε σόγια και φρούτα θα υπάρχει κι ένας πεινασµένος κτηνοτρόφος, ο οποίος απειλείται ταυτοχρόνως από τους κατασκευαστές συνθετικού κρέατος. Τα πράγµατα γίνονται ακόµα πιο περίπλοκα αν βάλεις στη ζυγαριά και τα µεταλλαγµένα, αλλά και τις βελτιωτικές ουσίες που χρησιµοποιούνται για να προσδώσουν γεύση στα vegan προϊόντα. ∆ιαβάζω τη συσκευασία του vegan µπιφτεκιού που αγοράζω και αναγνωρίζω µόνο το παντζάρι, τη σόγια και το αλάτι. Τι είναι όλα τα άλλα;

Όµως, από όποια πλευρά και αν δείτε τα πράγµατα, θα συµφωνήσετε ότι, κατά µία εκδοχή, είµαστε τυχεροί. Ζούµε σε µια περίοδο κατά την οποία η δικτύωση έφερε τεράστιες, ριζικές αλλαγές στην κοινωνική συµπεριφορά, η ανθρώπινη νοηµοσύνη συναντά την τεχνητή, ενώ παράλληλα φεύγουν από το τραπέζι τροφές που τάισαν το βιολογικό µας είδος για χιλιάδες χρόνια. Η εξάπλωση του βιγκανισµού, αν µη τι άλλο, αποδεικνύει ότι η αναδυόµενη νέα κουλτούρα (πείτε την και «woke»), τουλάχιστον στο επίπεδο της διατροφής, ευνοεί τον σεβασµό των ζώων και κατ’ επέκταση βάζει γύρω από το τραπέζι καλύτερους ανθρώπους. Θα έχει ενδιαφέρον να δούµε τους πρώτους πολιτικούς καριέρας που θα δηλώνουν vegan. Κάποια στιγµή θα γίνει και αυτό. Ακόµα και αν, κατεβαίνοντας από την εξέδρα, χώνονται µέσα στις σκαλωσιές και κατασπαράζουν παϊδάκια.

* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ειδική έκδοση για τα 20 χρόνια Athens Voice «Επιβιώνοντας στον 21ο αιώνα - Οι πολιτικές, οι τάσεις, τα ρεύµατα της εποχής µας», σε επιµέλεια Σώτης Τριανταφύλλου