Η ομάδα «Η Αλήθεια για τα Eμβόλια» απαντάει σε όλα τα κρίσιμα ερωτήματα για τα εμβόλια και τον εμβολιασμό
Μπορεί να πει κανείς μετά από έναν ολόκληρο χρόνο πανδημίας ότι δεν έχουμε τις πληροφορίες; Τότε γιατί μένουμε με απορίες για τα θέματα της πανδημίας και ενώ βομβαρδιζόμαστε καθημερινά από ειδήσεις καταλήγουμε μπερδεμένοι; Μια απάντηση στο ερώτημα αυτό, όπως κατάλαβα, θα αξίωνε μεγάλη συζήτηση που είναι σημαντικό να την κάνουμε, όμως στο τέλος της ημέρας όλοι έχουμε ανάγκη από έγκυρες, που να βασίζονται στην επιστήμη, πηγές πληροφόρησης. Η ποιότητα της ενημέρωσης είναι καθοριστικής σημασίας στην αντιμετώπιση της πανδημίας, και όχι μόνο. Παρακολουθώντας ένα από τα live streaming της ομάδας «Η Αλήθεια για τα Εμβόλια» άκουσα μια ενδιαφέρουσα τοποθέτηση για το πόσο η πανδημία έφερε στο φως προβλήματα που προϋπήρχαν. Για παράδειγμα, το πρόβλημα του μη εμβολιασμού των υγειονομικών υπήρχε ήδη για τον ιό της γρίπης, κάτι που οι ομιλητές συσχέτισαν με την υστέρηση στην ενημέρωση στα θέματα δημόσιας υγείας προ πανδημίας. Οι πολίτες χρειαζόμαστε έγκυρη και επαρκή ενημέρωση και σχέσεις εμπιστοσύνης.
Κάπου εδώ να σας συστήσω τους συνομιλητές μας, που μας βάζουν σε αυτή τη συζήτηση. Η ομάδα«Η Αλήθεια για τα Εμβόλια» είναι ένα public group στο Facebook που δημιουργήθηκε το καλοκαίρι του 2017, μια εθελοντική προσπάθεια επιστημόνων, ερευνητών και επαγγελματιών του χώρου της υγείας που είχαν την επιθυμία να συνεισφέρουν στο κομμάτι της ενημέρωσης σε θέματα δημόσιας υγείας. Από τον Δεκέμβριο του 2020 η ομάδα εμπλουτίστηκε με νέα μέλη και επικεντρώθηκε στην επικαιρότητα της πανδημίας, παρακολουθώντας ένα πρωτογενές υλικό από κατευθυντήριες οδηγίες, εγκρίσεις, δημοσιεύσεις, διασταυρώνοντας και σταχυολογώντας τεκμηριωμένες πληροφορίες. Τι κάνουν ακριβώς; Φιλτράρουν όλον αυτό τον θόρυβο που σηκώνεται γύρω από τα εμβόλια και τον εμβολιασμό, ώστε να αποτελέσουν, όπως λένε, «μία “αποθήκη” επιστημονικά επιβεβαιωμένης γνώσης για όποιον/α ενδιαφέρεται να ενημερωθεί» και να απαντήσουν «με τεκμηριωμένο, επιστημονικό και κατανοητό τρόπο σε κάθε ερώτημα γύρω από το θέμα των εμβολίων και του εμβολιασμού».
Κρίνοντας πολύ σημαντική και επίκαιρη την κατανόηση στα θέματα του εμβολίου, συγκεντρώσαμε όλες μας τις απορίες για τα εμβόλια και τους τις απευθύναμε για να μας τις απαντήσουν. Πώς λειτουργούν τα εμβόλια στον οργανισμό μας, τι ξέρουμε μέχρι τώρα για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους, πώς θα συμπεριφερόμαστε μετά, τι σημαίνει η πολυπόθητη ανοσία της αγέλης; Από τα βασικά, τα στοιχειώδη, μέχρι τα πρακτικά, πώς θα προστατευτούμε.
Οι ερωτήσεις απαντήθηκαν συλλογικά από τα μέλη της ομάδας. Κάποιες μάλιστα τις επαναδιατυπώνουν στις απαντήσεις τους, δείχνοντας πόσο μεγάλη σημασία έχει ο τρόπος που διεξάγεται η συζήτηση στη δημόσια σφαίρα και πόσο είναι ευθύνη όλων μας η σοβαρή και επιστημονικά τεκμηριωμένη αντιμετώπιση στα θέματα της πανδημίας. Συμμετέχοντες είναι οι Θεμιστοκλής Βλάχος, Ελένη Ευσταθίου, Χρήστος Καλτσάς, Γιώργος Καργιολάκης, Διαμαντής Κλημεντίδης, Αλέξανδρος Μακαρονάς, Νικολέττα Μαστραντωνάκη, Ηλίας Νικολακόπουλος, Ευθυμία Παναγιώταρου, Νικόλαος Παπαχρήστου, Γιώργος Παππάς, Κώστας Σταμπουλίδης, Μιχάλης Τσομπάνης και Σταυρούλα Χαρίση. Τους ευχαριστούμε θερμά.
Ερ.: Πώς λειτουργεί το εμβόλιο στον οργανισμό μας; Τι ακριβώς κάνει; Εντέλει, πώς μας προστατεύει;
Απ.: Το εμβόλιο «ξεγελά» τον οργανισμό να δρομολογήσει μια ανοσολογική, αμυντική απάντηση απέναντι σε ένα παθογόνο, σα να δέχεται επίθεση από το ίδιο το παθογόνο. Ανάλογα με τον τύπο του εμβολίου, ο οργανισμός ετοιμάζει πολλά διαφορετικά είδη άμυνας/ τύπους ανοσίας, απέναντι σε συγκεκριμένα κομμάτια του παθογόνου, και αυτή η άμυνα αποκτά και μνήμη: έτσι, όταν ο οργανισμός τύχει μελλοντικά να έρθει σε επαφή με το πραγματικό παθογόνο, θυμάται και απαντά άμεσα και αποτελεσματικά.
Ερ.: Γιατί κάποιοι το φοβούνται; Τι ακριβώς φοβούνται; Και γιατί δεν πρέπει να φοβούνται;
Απ.: Κατ’ αρχήν η ίδια η ερώτηση, όπως τίθεται στη δημόσια σφαίρα, είναι προβληματική. Είναι φυσιολογικό ο κόσμος να έχει απορίες για κάτι καινούριο. Ο φόβος, όπως τον αναφέρετε, μπορεί να αντανακλά στις σκέψεις και τις ανησυχίες για τη συνολικότερη διαχείριση της πανδημίας και των συνεπειών της, και να μην αναφέρεται μόνο ή απαραίτητα στα ίδια τα εμβόλια. Μπορεί να αναφέρεται, επίσης, στο πλάνο εμβολιασμού συνολικά (π.χ. θα έχουμε επαρκή αριθμό εμβολίων, θα τελειώσουν έγκαιρα οι εμβολιασμοί πριν πάθω κάτι, θα τελειώσει η πανδημία με τους εμβολιασμούς, ο ιός θα εξαφανιστεί μετά; κοκ). Μην ξεχνάμε πως για μεγάλη μερίδα του κόσμου που συμπιέζεται κοινωνικο-οικονομικά από τη σημερινή κατάσταση το μετά την πανδημία είναι ένα μεγάλο ερώτημα.
Σε σημαντικό βαθμό η διστακτικότητα απέναντι στα εμβόλια οφείλεται στην ελλιπή ενημέρωση, όχι μόνο για τα εμβόλια αλλά γενικότερα για τα θέματα υγείας. Η φοβία ή ανησυχία μπορεί να εμπεριέχει στοιχεία δέους («κάτι άγνωστο μπαίνει στο σώμα μου και προκαλεί μια σύνθετη διεργασία»). Μπορεί να συσχετίζεται με επιρροές από παραπληροφόρηση (που στην εποχή του διαδικτύου είναι ιδιαίτερα έντονη και θορυβώδης. Η διστακτικότητα μπορεί να οφείλεται επίσης στην ατελή επιστημονική πληροφόρηση (ο τρόπος που θα προσεγγίσει κανείς το κοινό αποτελεί σύνθετη επιστήμη και δεν μπορεί να αναλωθεί σε βιαστικά προετοιμασμένες διαφημιστικές καμπάνιες).
Τέλος, γιατί δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε με φόβο τα εμβόλια; Επειδή πριν τη διάθεσή τους στο ευρύτερο κοινό περνάνε από μια μακρά διαδικασία που ελέγχει την ασφάλειά τους και την αποτελεσματικότητά τους εξονυχιστικά και σε πολλά επίπεδα, έλεγχος που δεν σταματά μετά την έγκρισή τους. Και επειδή πολλές από τις νίκες της ανθρωπότητας απέναντι σε παθογόνα δεν θα μπορούσαν να επιτευχθούν χωρίς τα εμβόλια.
Ερ.: Γιατί το εμβόλιο για τον κορωνοϊό φτιάχτηκε τόσο γρήγορα, ενώ παλιότερα χρειαζόμασταν πολύ περισσότερο χρόνο για να το κατασκευάσουμε αλλά και να διασφαλίσουμε την αποτελεσματικότητα και την ασφάλειά του;
Απ.: Δεν υπήρξαν ευκολίες στον δρόμο για τα εμβόλια εναντίον του κορωνοϊού, απλά αποφεύχθηκαν οι δυσκολίες που βασανίζουν την ανάπτυξη εμβολίων για άλλα παθογόνα. Η ανάπτυξη ενός εμβολίου, της σύστασής του, και η μελέτη του σε εκτεταμένες, σταδιακές κλινικές δοκιμές είναι κάτι που κοστίζει ακριβά. Ελάχιστοι για παράδειγμα είναι διατεθειμένοι να υποστηρίξουν οικονομικά την παραγωγή ενός εμβολίου για ένα νόσημα περιορισμένου εύρους, όπως το ξαδερφάκι του SARS-CoV-2, το MERS, που βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά, και μόνο σποραδικά, στη Σαουδική Αραβία (προχωράει η ανάπτυξη αλλά αργά).
Έπειτα, για να αποδείξεις σε φάση ΙΙΙ την αποτελεσματικότητα ενός εμβολίου, απαιτείται να δοκιμάσεις το εμβόλιο κάπου που να κυκλοφορεί το παθογόνο. Στον MERS, για παράδειγμα, είναι σπάνιες οι εμφανίσεις του. Στον SARS-CoV-2, όμως, είχαμε τη δυνατότητα, λόγω της δυναμικής κυκλοφορίας του ιού παγκοσμίως, να έχουμε στοιχεία πολύ νωρίτερα. Δεν χρειαζόταν να περιμένουμε μήνες για να φανεί στατιστικά σημαντικό αποτέλεσμα, επειδή είχαμε τόσο μεγάλο όγκο διαθέσιμων δεδομένων. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε πως η ταχύτητα στην παραπάνω διαδικασία δεν σημαίνει και δεν ταυτίζεται με εκπτώσεις: είδαμε πόσες κλινικές δοκιμές σταμάτησαν προσωρινά για να διερευνηθεί κάποια παρενέργεια και η συσχέτισή της με τα εμβόλια. Και η διερεύνηση αυτή, όπως και η διερεύνηση των τελικών στοιχείων, γίνεται πάντα από ανεξάρτητους ελεγκτικούς μηχανισμούς.
Εξάλλου, η τεχνολογία των εμβολίων έχει εξελιχθεί πολύ τα τελευταία χρόνια. Οι σχετικά νέες πλατφόρμες των DNA, mRNA εμβολίων και των ιικών οχημάτων, είναι αυτό ακριβώς, σχετικά νέες, μιας και στην πραγματικότητα η πλατφόρμα π.χ. mRNA μελετάται από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 και εδώ και πολλά χρόνια υπάρχει έρευνα για διάφορους τύπους καρκίνου, όπως το μελάνωμα, αλλά και για άλλους ιούς, από τον ιό Ζίκα, τον Έμπολα μέχρι και τη γρίπη. Εξάλλου εδώ και 6-7 χρόνια κυκλοφορεί RNA εμβόλιο για έναν κορονοϊό που προκαλεί διάρροια στα γουρούνια (Porcine Epidemic Diarrhea Virus).
Τέλος, τα μοντέλα των κλινικών μελετών και η πορεία ενός φαρμάκου/εμβολίου έχει αλλάξει πλέον τον 21ο αιώνα. Ο τρόπος με τον οποίο γίνονται οι κλινικές μελέτες, σε συνδυασμό με τις μελέτες πραγματικού κόσμου (Real World Evidence studies) και την ταχύτερη μαζική παραγωγή των εμβολίων σε στάδιο πριν την ολοκλήρωση της φάσης ΙΙΙ, έχει αλλάξει και εξελιχθεί προς το καλύτερο και πιο αποτελεσματικό. Δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι οι κλινικές μελέτες έχουν μείνει ίδιες, όπως πριν 20 και 30 και 50 χρόνια.
Ερ.: Ποια είναι η διαφορά στην τεχνολογία του ενός εμβολίου από το άλλο;
Απ.: Στον τρόπο που προκαλούν τον οργανισμό μας να βγάλει απάντηση απέναντι σε κάποιο παθογόνο. Το εμβόλιο της Astrazeneca παρασκευάζεται από έναν ιό (της οικογένειας των αδενοϊών). Αυτός ο ιός έχει τροποποιηθεί ώστε να παράγει μια πρωτεΐνη (την πρωτεΐνη S) από τον ιό SARS-Cov-2. Δεν περιέχει, δηλαδή, τον ίδιο τον ιό και δεν μπορεί να προκαλέσει νόσηση. Παρόμοια λειτουργούν της Johnson & Johnson, το Sputnik και το Cansino της Κίνας.
Τα εμβόλια mRNA (όπως δηλαδή αυτά της Pfizer και της Moderna), περιέχουν ένα μόριο mrna το οποίο θα παράξει μια πρωτεΐνη από τον ιό (την πρωτεΐνη S). Και αυτά τα εμβόλια δεν περιέχουν τον ιό και δεν μπορούν να προκαλέσουν νόσηση από COVID-19.
Υπάρχουν και παραδοσιακά εμβόλια που λειτουργούν με τη λογική του Παστέρ: απομονώνουμε τον ιό, τον αδρανοποιούμε και τον εισάγουμε στον οργανισμό μας μαζί με κάποιο ανοσοενισχυτικό. Αυτός τον αναγνωρίζει, χωρίς να κινδυνεύει να νοσήσει: τέτοια εμβόλια είναι τουλάχιστον 3 από τα ευρέως δοκιμαζόμενα ανά τον κόσμο, από την Κίνα. Υπάρχουν σε πρόδρομα στάδια και αποτελούν εναλλακτικές προσεγγίσεις.
Ερ.: Τι ξέρουμε μέχρι σήμερα για την ασφάλειά τους; Και γιατί όσο περνά ο καιρός έχουμε περισσότερα στοιχεία και βεβαιότητες;
Απ.: Είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε πως η ασφάλεια των συγκεκριμένων εμβολίων τεκμηριώνεται αδιάσειστα από τις σχεδόν 240.000.000 δόσεις εμβολίων που έχουν ήδη χορηγηθεί. Υπάρχουν οργανωμένα συστήματα φαρμακοεπαγρύπνησης που καταγράφουν την οποιαδήποτε πιθανή ανεπιθύμητη ενέργεια, π.χ. ότι για τα mRNA εμβόλια υπάρχει ένας ελάχιστος κίνδυνος αναφυλακτικών αντιδράσεων. Ελάχιστος, όπως έχει αναφερθεί και από τους αρμόδιους του εμβολιασμού στην Ελλάδα. Το όποιο ανεπιθύμητο συμβάν έχει έστω και αδρή χρονική συσχέτιση με τον εμβολιασμό διερευνάται αναλυτικά (αλλά αυτή η διεξοδική διερεύνηση θέλει χρόνο, και ως εκ τούτου δεν εξυπηρετείται από την αλόγιστη αναπαραγωγή κραυγών από τα ΜΜΕ, όπως συνέβη σε τρία τουλάχιστον τέτοια συμβάντα στον ελληνικό χώρο).
Ερ.: Τι ξέρουμε μέχρι σήμερα για την αποτελεσματικότητά τους;
Απ.: Πέραν των κλινικών δοκιμών, που έγιναν η κάθε μία σε δεκάδες χιλιάδες εθελοντών, τα πρώτα στοιχεία από την ευρεία εφαρμογή του εμβολιασμού στη Βρετανία, το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, καταδεικνύουν ότι τα εμβόλια είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά στο να εκμηδενίζουν την πιθανότητα να χρειαστείς νοσοκομείο ή να πεθάνεις από τον ιό. Σε διαφορετικά ποσοστά ελαττώνουν δραματικά και την πιθανότητα να νοσήσεις ήπια.
Ψηφιδωτό από ληγμένα χάπια της Ελένης Ιωαννίδου
Ερ.: Τι ξέρουμε για το αν οι εμβολιασμένοι μεταδίδουν τον ιό, όντας οι ίδιοι ασυμπτωματικοί;
Απ.: Πρόδρομα στοιχεία δείχνουν ότι τα εμβόλια ελαττώνουν και την πιθανότητα να κολλήσεις απλά τον ιό, ασυμπτωματικά, απλά δεν έχει αποσαφηνιστεί ακόμη το εύρος αυτής της δράσης του εμβολίου. Αυτό έχει καταδειχθεί και για το εμβόλιο της Johnson & Johnson, και για τα δύο mRNA εμβόλια. Απλά τα στοιχεία είναι ακόμη πρόδρομα και μη αξιοποιήσιμα για να επιτραπεί σε κάθε άνθρωπο που έχει εμβολιασθεί να κυκλοφορήσει χωρίς περιορισμούς και χωρίς τον κίνδυνο να λειτουργήσει ως σιωπηλός μεταδότης της νόσου.
Ερ.: Γιατί μας τρομάζουν οι μεταλλάξεις; Πώς σχετίζονται με τον εμβολιασμό; Τι ξέρουμε χοντρικά για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων αναφορικά με τις μεταλλάξεις;
Απ.: Οι μεταλλάξεις είναι φυσικό φαινόμενο και δεν μας τρομάζουν. Είναι φυσιολογικό για τον ιό, όταν κυκλοφορεί τόσο πολύ, να μεταλλάσσεται και, εφόσον κάποιες από τις χιλιάδες μικρομεταλλάξεις του τού παρέχουν πλεονέκτημα, να παρουσιάζει διαφορετικό πρόσωπο: ήδη από την αρχή στην Ευρώπη είχε κυριαρχήσει ένα μεταλλαγμένο στέλεχος, ελαφρώς μεταδοτικότερο, από την περασμένη Άνοιξη. Αν αναπτύξουμε ένα επαρκές δίκτυο φυλογενετικής παρακολούθησης του τύπου του ιού που κυκλοφορεί, θα μπορούμε να ανιχνεύουμε πρώιμα «επικίνδυνες» μεταλλάξεις και να εξασφαλίζουμε τον περιορισμό της διάχυσής τους ανά τον κόσμο.
Οι νεότερες μεταλλάξεις που μας απασχολούν έχουν πλεονεκτήματα για τον ιό: αυτή που πρωτοπαρατηρήθηκε στη Βρετανία είναι ιδιαίτερα μεταδοτικότερη (βλέπουμε και στην Ελλάδα πώς αυξάνεται η ανίχνευσή της, και αν ακολουθηθεί η λογική πορεία που είδαμε σε άλλες χώρες, θα κυριαρχήσει πλήρως στις επόμενες 5-6 εβδομάδες), και ενδέχεται να προκαλεί και κάπως βαρύτερη νόσο – αυτό το τελευταίο δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη, σαφώς όμως δεν επάγει ηπιότερη νόσο. Η μετάλλαξη που πρωτοπαρατηρήθηκε στη Νότιο Αφρική (όπως και η αντίστοιχη στη Βραζιλία) έχει αυξημένη ανθεκτικότητα σε προϋπάρχουσες άμυνες του οργανισμού.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι καταργούν τα εμβόλια. Στις δοκιμές π.χ. του εμβολίου της J&J που ανακοινώθηκαν πρόσφατα αναλυτικά, παρατηρήθηκε μόνο μια μικρή ελάττωση της αποτελεσματικότητας για συμπτωματική νόσο, δηλαδή υπάρχει λίγο μεγαλύτερη πιθανότητα να νοσήσεις από τον ιό, ΧΩΡΙΣ όμως να χρειαστείς νοσοκομείο ή να κινδυνεύσεις με θάνατο. Είναι τέτοια η ανοσία που επάγουν τα εμβόλια που δεν αναμένεται να επηρεαστούν, πα’ όλ’ αυτά όμως βλέπουμε ότι ήδη έχουν ξεκινήσει στρατηγικές/παραλλαγές των εμβολίων ή των εμβολιαστικών προγραμμάτων που να ελαχιστοποιούν και αυτή την επίδραση των μεταλλάξεων.
Ερ.: Πώς σχετίζονται τα μέτρα προστασίας με τις μεταλλάξεις;
Απ.: Μια μεταδοτικότερη μετάλλαξη μπορεί να εκμεταλλευτεί αποτελεσματικότερα τις αδυναμίες της ατομικής σου προστασίας. Αν αποφεύγεις κλειστούς, μη αεριζόμενους χώρους, αν φοράς σωστά μάσκα προστασίας, αν δεν συνωστίζεσαι, αν φροντίζεις να τηρείς απόσταση από συνομιλητές σου, αν συνολικά δεν εισπνέεις την εκπνοή του άλλου, και αν εφαρμόζεις στοιχειώδη μέτρα αντισηψίας, τότε δεν θα σε επηρεάσουν οι μεταλλάξεις. Αν όχι, τότε είναι πιο εύκολο να κολλήσεις τον ιό.
Ερ.: Τι είναι οι τίτλοι αντισωμάτων;
Απ.: Η ποσότητα ενός από τα είδη άμυνας του οργανισμού που κυκλοφορεί: τα αντισώματα πάνε και γραπώνονται πάνω σε μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη του ιού, κινητοποιώντας μια διαδικασία απενεργοποίησής του. Τα αντισώματα μετά το εμβόλιο μπορεί να είναι πολύ υψηλά και με τον χρόνο να πέφτουν, αλλά υπάρχει ανοσολογική μνήμη, που φαίνεται να είναι ισχυρότατη στο πέρασμα του χρόνου, και, σε περίπτωση που συναντήσεις μελλοντικά το παθογόνο, επάγει τάχιστα υψηλότατα επίπεδα αντισωμάτων.
Τα αντισώματα που μετράμε στο αίμα, πρέπει να σημειώσουμε, αναλογούν αδρά στα εξουδετερωτικά αντισώματα που κάνουν την περισσότερη αμυντική δουλειά – αυτά δεν είναι το ίδιο εύκολα μετρήσιμα, στον μικροβιολόγο της γειτονιάς. Και μην ξεχνάμε πως υπάρχει και η, πιθανότατα εξίσου σημαντική μακροπρόθεσμα, διαφορετικής δράσης, κυτταρική ανοσία, που επίσης δεν είναι εύκολα μετρήσιμη. Ως εκ τούτου και δεν προτείνεται ακόμη να μετράμε μετά τον εμβολιασμό αντισώματα, επειδή δεν έχει αποσαφηνιστεί, ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝ, ποια επίπεδα αντιστοιχούν σε ποια προστασία. Θα γίνει αυτό προσεχώς.
Ερ.: Ποιές είναι οι γνωστές ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορεί να έχει κανείς λόγω του εμβολίου;
Απ.: Οι πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να είναι τοπικές (όπως π.χ. πόνος, οίδημα και ερύθημα στο σημείο την ένεσης) και συστημικές (όπως π.χ. ρίγη, αρθραλγία, μυαλγία και πυρετός). Είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε ότι ο κάθε πολίτης(ή επαγγελματίας υγείας) μπορεί να κάνει αναφορά των ανεπιθύμητων ενεργειών συμπληρώνοντας τη λεγόμενη κίτρινη κάρτα στο www.kitrinikarta.eof.gr
Ερ.: Πόσες μέρες χρειαζόμαστε από τη στιγμή που θα κάνουμε το εμβόλιο για να είμαστε ασφαλείς;
Απ.: Ασφαλείς ως προς τι; Και σε ποιο ποσοστό ορίζεται η ασφάλεια; Φαίνεται ότι κάποια προστασία, αγνώστου εύρους και σημασίας ακόμη, ξεκινά για τα mRNA εμβόλια 2 εβδομάδες μετά την πρώτη δόση, και για το εμβόλιο της AstraZeneca 3 εβδομάδες μετά. Η χορήγηση της δεύτερης δόσης (στον προκαθορισμένο, ιδανικότερο για το καθένα, χρόνο) πολλαπλασιάζει την ασφάλεια που προσφέρουν τα εμβόλια.
Ερ.: Ένας ευπαθής που θα κάνει το εμβόλιο, ένας ηλικιωμένος ή ένας νέος με υποκείμενο νόσημα, πόσο ασφαλής είναι μετά; Πώς πρέπει να συμπεριφέρεται;
Απ.: Πρέπει να γίνει σαφές ότι ο εμβολιασμός είναι μία από ένα σύνολο παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Δεν είναι ικανή συνθήκη ή δικαιολογία για τη μη τήρηση των άλλων μέτρων προστασίας, διότι και είναι νωρίς να αξιολογήσουμε την επίδρασή τους στη μετάδοση του ιού και η κυκλοφορία του ιού παραμένει σε σημαντικά επίπεδα στον πληθυσμό. Μετά τον εμβολιασμό, οφείλουν όλοι να τηρούν τα μέτρα υγιεινής, όπως το πλύσιμο των χεριών, την αποφυγή κλειστών και πολυσύχναστων χώρων και τη χρήση μάσκας.
Ερ.: Πώς θα συμπεριφερόμαστε όλοι μετά το εμβόλιο;
Απ.: Εφόσον προς το παρόν δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν ο εμβολιασμός προστατεύει ΚΑΙ από τον «σιωπηλό» αποικισμό μας από τον ιό, να έρχεται δηλαδή και να κάθεται στον ρινοφάρυγγά μας ο ιός χωρίς να το καταλαβαίνουμε, και μετά να τον μεταδίδουμε με την αναπνοή μας για παράδειγμα, θα πρέπει, ακόμη και μετά τον εμβολιασμό, να συμπεριφερόμαστε προστατεύοντας τον διπλανό μας όπως και πριν, και προστατευόμενοι και οι ίδιοι, έτσι ώστε να μη συμμετέχουμε ακούσια στην αλυσίδα μετάδοσης.
Όταν διευκρινιστεί και εξασφαλιστεί ότι το εμβόλιο εξασφαλίζει επαρκή περιορισμό ΚΑΙ της μετάδοσης του ιού, και όταν διαχυθεί η εμβολιαστική κάλυψη σε μεγάλο ποσοστό της κοινότητας, έχοντας ταυτόχρονα αναπτύξει ισχυρά δίκτυα παρακολούθησης μεταλλάξεων, τότε θα συμπεριφερθούμε αλλιώς.
Ερ.: Αν εμβολιαστούν οι ηλικιωμένοι και οι ευπαθείς, μετά η κοινωνία και η οικονομία θα μπορεί να ανοίξει και πώς;
Απ.: Μην ξεχνάμε ότι ηλικιωμένοι και ευπαθείς ξεπερνούν τα 2 εκατομμύρια πληθυσμού, αν δε χρησιμοποιήσουμε ευρύτερα τον όρο «ευπαθείς» μπορεί να φτάνουμε και τα 3 εκατομμύρια. Θα εξαρτηθεί από τη διαθεσιμότητα των εμβολίων η επίτευξη της κάλυψης. Δεν σημαίνει όμως ότι οι νέοι και υγιείς δεν κινδυνεύουν, άλλο το «κινδυνεύω λιγότερο» και άλλο το «καθόλου». Το βλέπουμε στην καθημερινή κλινική πράξη, το βλέπουμε και στην εμφάνιση του long COVID σε νέα άτομα που νόσησαν, όχι απαραίτητα σοβαρά – δεν έχει εκτιμηθεί ακόμη επαρκώς η βαρύτητα και η σημασία του long COVID.
Το πώς θα ανοίξει μετά η κοινωνία και η οικονομία θα το κρίνουν οι αρμόδιοι: Ιδανικά εξασφαλίζοντας ότι θα αναχαιτισθεί η όποια αναζωπύρωση της κυκλοφορίας του ιού, κι είναι άλλο η αναχαίτιση και άλλο η αμυντική αναμονή.
Ερ.: Κάποιος που έχει κολλήσει τον ιό, θα κάνει το εμβόλιο;
Απ.: Ναι, η σύσταση είναι για όλους. Αν κάποιος νόσησε πρόσφατα πρέπει να περάσουν τουλάχιστον 2 εβδομάδες από το θετικό του τεστ, σύμφωνα με τις επίσημες οδηγίες. Αυξανόμενα στοιχεία δείχνουν ότι όσοι νόσησαν φτιάχνουν εξαιρετικά επίπεδα ανοσίας με την πρώτη ήδη δόση του εμβολίου. Η Γαλλία (και πριν λίγο η Ισπανία) ήδη τροποποίησε το εμβολιαστικό σχήμα και χορηγεί μόνο μία δόση στα άτομα αυτά, πρακτική που αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και ενδέχεται μελλοντικά να εφαρμοστεί ευρύτερα (να μη γίνεται δηλαδή η 2η δόση, ως περιττή).
Ερ.: Έχει νόημα να θέλουμε να κάνουμε το ένα ή άλλο εμβόλιο;
Απ.: Δεν είναι πατατάκια το εμβόλιο, να προτιμάμε συγκεκριμένη γεύση. Όλα τα εμβόλια προστατεύουν εξίσου αποτελεσματικά, σχεδόν πλήρως, από την ανάγκη νοσηλείας και από τον κίνδυνο να πεθάνεις. Ούτε μπορούμε να συγκρίνουμε ποσοστά αποτελεσματικότητας από τις μελέτες, που γίνονται με διαφορετικά χαρακτηριστικά και διαφορετικά κριτήρια και στόχους. Κάθε εμβόλιο που έχει εγκριθεί από επίσημο οργανισμό ενδέχεται να σώσει τη ζωή μας. Το κάνουμε μόλις μας το προσφέρουν.
Ερ.: Τι σημαίνει ο όρος ανοσία της αγέλης; Πώς να το καταλάβουμε;
Απ.: Ένας αδρός υπολογισμός του στόχου της εμβολιαστικής κάλυψης. Έχει να κάνει με τη μεταδοτικότητα του ιού: π.χ. η ιλαρά είναι πολύ μεταδοτικότερη των περισσότερων παθογόνων, οπότε θες ανοσία σε πάνω από 90% του πληθυσμού για να μην έχει πού να κινηθεί ο ιός της ιλαράς, ποιον να μολύνει. Εδώ, με βάση την αρχική εκτίμηση για τη μεταδοτικότητα του SARS-CoV-2, υπολογίζαμε ποσοστά 60%. Όμως όσο επικρατούν μεταδοτικότερες μεταλλάξεις, τόσο αυξάνεται αυτό το ποσοστό.
Αν συνυπολογίσουμε ότι υπάρχει κι ένα σχεδόν 20% παιδικού πληθυσμού, που προς το παρόν δεν εμβολιάζεται, τότε κατανοείτε ότι μπορεί να χρειαστεί να εμβολιαστεί έως και το 90% των ενηλίκων για να μη βρίσκει διαδρόμους ο ιός. Αυτό θα εξαρτηθεί και από την προστασία που παρέχουν τα εμβόλια από την ασυμπτωματική φορεία, αλλά και από την παγκοσμιότητα της κάλυψης.
Το να εμβολιάσεις το 90% των ενηλίκων της ΕΕ και να αφήσεις τον ιό να κυκλοφορήσει ανεξέλεγκτα σε χώρες της Αφρικής για παράδειγμα, δεν είναι ανοσία αγέλης: γιατί ενδέχεται η ανεξέλεγκτη αυτή κυκλοφορία αλλού να προδιαθέσει σε μια μετάλλαξη που θα ξεφεύγει των εμβολίων.
Ερ.: Ποια εμβόλια περιμένουμε ακόμα στην Ελλάδα, εκτός από αυτά που έχουν ήδη εγκριθεί, και τι ξέρουμε για αυτά;
Απ.: Πέραν των ήδη εγκεκριμένων και διαθέσιμων, θα υπάρξει, λογικά μέσα στον Απρίλιο, και κάποια κάλυψη από το εμβόλιο της J&J, μίας δόσης και εύχρηστο (δεν θέλει βαθιά κατάψυξη). Σε διαρκή παρακολούθηση των στοιχείων των κλινικών δοκιμών βρίσκονται και τα εμβόλια της Novavax και της Curevac. Το τελευταίο ειδικά, mRNA εμβόλιο επίσης, έχει δεσμευθεί πλήρως από την ΕΕ, οπότε ενδέχεται να είναι εμβόλιο πολύ μεγάλης διαθεσιμότητας, από τις αρχές του καλοκαιριού και μετά.
20°
