Θεραπεύεται το έλλειμμα στρατηγικής;

Η επανάληψη της διαπίστωσης ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει στρατηγική για καμία δημόσια πολιτική είναι μονότονη. Είτε πρόκειται για την πολιτική στον τομέα της γεωργίας και της κτηνοτροφίας είτε για την οργάνωση της πρόληψης από φυσικές καταστροφές, ου μην αλλά και για τους ανθρώπους που χρειαζόμαστε για να στελεχώσουμε τις νευραλγικές υπηρεσίες του κράτους, στα επόμενα 30 χρόνια, ανακύπτει διαρκώς ένα έλλειμμα στρατηγικής.

Η χώρα πορεύεται μ’ έναν πολύ στενό ορίζοντα, με βασική επιδίωξη των περισσότερων κοινωνικών ομάδων, την αποκόμιση ενός κάποιου, οσονδήποτε μικρού και συγκυριακού, οφέλους («short-run hedonism»).  

Ελάχιστοι κατανοούν τι ακριβώς είναι η στρατηγική ενώ σε πολλούς είναι εμπεδωμένη η αντίληψη ότι οι Έλληνες δεν μπορούμε να σχεδιάσουμε και να μείνουμε πιστοί σ’ ένα σχέδιο που η εφαρμογή του εκτείνεται σε βάθος χρόνου. Αναφέρονται, χύδην, λόγοι κοινωνικοί, ιστορικοί, γεωγραφικοί αλλά και μεταφυσικοί.

Τι είναι, όμως, η στρατηγική και σε ποιους κανόνες υποκύπτει; Ποια είναι η στρατηγική που προσιδιάζει σε μας; Υπάρχει μια καλή στρατηγική για όλες τις κοινωνίες και διοικήσεις;

Ο γκουρού της στρατηγικής H. Mintzberg συνέλεξε και κατηγοριοποίησε δέκα ιδεότυπους στρατηγικής, μερικοί εκ των οποίων δεν θα μπορούσαν να υιοθετηθούν από το ελληνικό πολιτικο-διοικητικό σύστημα, ενώ κάποιοι άλλοι θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη βάση που θα προσιδίαζε στη δική μας ταυτότητα.

Για παράδειγμα, εάν επιλέγαμε τη στρατηγική ως σχέδιο ή ως προγραμματισμό θα αποτυγχάναμε μετά βεβαιότητας.

Αυτό φαίνεται, εκ πρώτης, παράδοξο, αφού απαντώνται πολλές σχετικές αναφορές σε σχετικές έννοιες και μεθόδους σε «μελέτες» της υφιστάμενης ελληνικής κατάστασης.

Η Σχολή Προγραμματισμού δέχεται ότι τόσο ο σχεδιασμός όσο και η διαδικασία εφαρμογής των δράσεων που περιλαμβάνονται σ’ αυτόν  ακολουθεί ένα αυστηρά προδιαγεγραμμένο σχήμα. Αυτό ισχύει, ιδίως, όσον αφορά τον καθορισμό των αντικειμενικών στόχων, την αποτύπωση των εξωτερικών ελέγχων, την δημιουργία μηχανισμού εσωτερικού ελέγχου, τη συγκεκριμενοποίηση της στρατηγικής σε γενικούς και ειδικούς στόχους καθώς και σε δράσεις και τον χρονικό προγραμματισμό τους.

Συνήθως, οι «αναλυτές» περιορίζονται σε μια κανονιστικού τύπου ανάλυση και πρόταση χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους τις εγγενείς αδυναμίες του ελληνικού πολιτικο-διοικητικού συστήματος. Ανακοινώνονται, για παράδειγμα, σε τακτά διαστήματα νόμοι και σχέδια δράσης για τον προγραμματισμό και τη στοχοθεσία τα οποία είτε δεν εφαρμόζονται καθόλου ή εφαρμόζονται εν μέρει και για κάποιο χρονικό διάστημα.

Είναι, για παράδειγμα, γνωστό πρόβλημα η ασυνέπεια στην ύπαρξη  αξιόπιστων εσωτερικών/εξωτερικών ελέγχων που αποτελούν το ne plus ultra του σχεδιασμού/ προγραμματισμού. Όσον, δε, αφορά τη συγκεκριμενοποίηση της Στρατηγικής, τον επιμερισμό της σε γενικούς και ειδικούς στόχους και τον συντονισμό τους,  αρκεί να αναφέρουμε  τη «Γραμματεία της Κυβέρνησης», ως μια δομή απολύτως αναποτελεσματική που δεν μπόρεσε όχι μόνο να προβλέψει επελθούσες καταστροφές (Τέμπη, Daniel, κλπ) αλλά ούτε καν να εφαρμόσει κεντρικές πολιτικές και δράσεις (π.χ. γεωργία, πολιτική προστασία, κ.λπ.).

Άλλου τύπου Στρατηγικές, όπως εκείνη της ανταγωνιστικής θέσης ή της επιχειρηματικότητας δεν απευθύνονται καν σε κρατικοδίαιτες κοινωνίες και οικονομίες με σοβαρές στρεβλώσεις όπως η δική μας - οπότε αυτές αποκλείονται χωρίς δεύτερη συζήτηση. 

Ούτε, όμως και η Στρατηγική της γνώσης και της μάθησης προσιδιάζουν σε μια χώρα που δεν διακρίνεται από την εύνοιά της στην καινοτομία και την υποστήριξη στους θεράποντες της γνώσης αλλά, αντιθέτως, καλλιεργεί την ισοπέδωση και τη μετριοκρατία, περιορίζοντας την αξιοκρατία και ακυρώνοντας την αριστεία.

Αναλογιστείτε πόσο μακριά βρισκόμαστε απ’ αυτή τη Στρατηγική που επικεντρώνεται στη  διαρκή διάδραση της οργάνωσης με το περιβάλλον. Μια τέτοια οργάνωση καινοτομεί, διαρκώς, συγκρούεται με τους υφιστάμενους κανόνες, έχει μηχανισμούς ανάδρασης της εμπειρίας της και το προσωπικό της αναπτύσσει δεξιότητες που διαφέρουν από εκείνες που έχουν οι άλλοι.

Στρατηγικές, όπως οι προηγούμενες, υλοποιούνται από ηγέτες που τις αντιλαμβάνονται ως προσωπικό τους όραμα. Η Στρατηγική δεν αποτελεί ένα κείμενο γραμμένο στην πέτρα αλλά αναδύεται μέσα από την προσαρμογή της στις πραγματικές συνθήκες.

Εκείνη η Στρατηγική που βρίσκεται πλησιέστερα στην ελληνική περίπτωση είναι η Στρατηγική της πολιτικής ισχύος.

Σύμφωνα μ’ αυτή τη Σχολή, η διαμόρφωση Στρατηγικής είναι μια διαδικασία που στοχεύει στην απροκάλυπτη άσκηση επιρροής τόσο στο εσωτερικό όσο και στο περιβάλλον μιας οργάνωσης (βλ. εδώ, τις δημόσιες οργανώνεις). Η Στρατηγική αυτή επικεντρώνεται στον Στρατηγιστή/ πρωθυπουργό/ υπουργό που πρέπει να δημιουργήσει τις επαφές και τους συνδέσμους στο εσωτερικό είτε στο εξωτερικό της οργάνωσης και να διαμορφώσει μια Στρατηγική που θα εφαρμόζει  κανόνες της πολιτικής ισχύος, τουτέστιν:

• Να επεξεργάζεται σχέδια με τα οποία να μπορεί να αποτρέψει κάθε κίνηση ομάδων  που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την πορεία και την εξέλιξη της οργάνωσης.
• Να καλεί σε συνεννόηση και σχεδιάζει τις δράσεις της οργάνωσης δίνοντας χρόνο και ευκαιρία σε σημαντικούς δρώντες εντός της οργάνωσης (πχ βιομήχανους, μεγαλο-επιχειρηματίες) να εκφράσουν τα ειδικότερα συμφέροντά τους και να θέσουν τις δικές τους πολιτικές ατζέντες.

 Εξάλλου, σύμφωνα μ’ αυτή τη Σχολή, στο εσωτερικό μιας οργάνωσης λαμβάνουν χώρα μικρο-παίγνια ισχύος, μερικά εκ των οποίων είναι:

• Το παιχνίδι της ανταρσίας
• Το παιχνίδι της σύναψης συμμαχιών
• Το παιχνίδι του «αφεντικού»
• Το παιχνίδι των εκτελεστικών έναντι των επιτελικών στελεχών
• Το παιχνίδι των αποκαλύψεων

Ο Στρατηγιστής φροντίζει να παρεμβαίνει και να επηρεάζει τα παίγνια ισχύος με σκοπό την διασφάλιση της ισχύος του εντός της Οργάνωσης.

Η οργάνωση που υιοθετεί τα προτάγματα της Σχολής της ισχύος μπορεί να περιπέσει σε κατάσταση εσωστρέφειας που προκαλείται από τις έριδες μεταξύ των ομάδων και τότε κινδυνεύει όχι μόνον να μην πετύχει τους στόχους της αλλά και να διαλυθεί.

Στην ελληνική περίπτωση, η Στρατηγική της ισχύος προστατεύει τον σκληρό πυρήνα του πελατειασμού, τον αναπαράγει και τον διαιωνίζει. Γι’ αυτό και ακολουθείται, ευλαβικά, από τους περισσότερους Ηγέτες/Στρατηγιστές/πρωθυπουργούς.

Για όσους εξ ημών θεωρούμε τη διαιώνιση του πελατειασμού ανυπέρβλητο εμπόδιο για την ανάπτυξη και την κοινωνική δικαιοσύνη στην Ελλάδα, επείγει η αλλαγή Στρατηγικής κι όχι η διαιώνιση της ήδη υπάρχουσας. Όσο, όμως, τα κόμματα της αντιπολίτευσης, η κοινωνία πολιτών και ο χειμαζόμενος ιδιωτικός τομέας δεν εγκολπώνονται την αδήριτη ανάγκη του απο-πελατειασμού, η Στρατηγική της πελατειακής πολιτικής ισχύος θα παραμένει ισχυρή, εξοβελίζοντας κάθε άλλη.