Το φαινόμενο των καταλήψεων και η πατροπαράδοτη κυβερνητική ανοχή
Το φθινόπωρο του 1979 ήμουν πρωτοετής φοιτητής στη Νομική του Αριστοτελείου. Η μετάβασή μου από το εξατάξιο Γυμνάσιο στο Πανεπιστήμιο θα έφερνε αλλαγές σε καθημερινές συνήθειες, ενδιαφέροντα, παρέες, αλλά και το τέλος της μεγάλης εφηβικής μου σχέσης. Όμως, η καινούργια φοιτητική μου ζωή διακόπηκε πρόωρα: τον Δεκέμβριο τα μαθήματα σταμάτησαν και οι χώροι του Πανεπιστημίου νέκρωσαν. Αιτία, η κατάληψη διαρκείας που κήρυξαν οι φοιτητικοί σύλλογοι, με αίτημα να μην εφαρμοστεί ο Νόμος 815 για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Από τα αιτήματα-συνθήματα των καταληψιών συγκράτησα το «Όχι στην εντατικοποίηση», των σπουδών εννοείται, καθώς ο νόμος επιχειρούσε να περιορίσει (από τότε) το φαινόμενο των «αιώνιων φοιτητών». Α, και το σουρεαλιστικό «Ελεύθερη εισαγωγή πορτατίφ», ένα σύνθημα που για χρόνια κοσμούσε εξωτερικό τοίχο του αμφιθεάτρου της Νομικής: οι φοιτητές απαιτούσαν την κατάργηση των (τότε) αυστηρών «εισαγωγικών εξετάσεων», ένα σύστημα που αντικατέστησαν οι λεγόμενες «Πανελλήνιες».
Αίτημα των καταληψιών, να μη περάσει ο νόμος για τη λειτουργία ιδιωτικών ΑΕΙ, σε συνεργασία με πανεπιστήμια του εξωτερικού. Κάτι που ήδη συμβαίνει και αναγνωρίζεται στην πράξη, χωρίς όμως καμία κρατική αξιολόγηση και πιστοποίηση για το επίπεδο των σπουδών τους
Σήμερα, 44 χρόνια αργότερα δεν απέχω πολύ από την ολοκλήρωση της ακαδημαϊκής, πλέον, θητείας μου στο ελληνικό Πανεπιστήμιο. Εδώ και λίγες μέρες, όμως, δεν μου επιτρέπεται να εργαστώ, να δεχτώ φοιτητές, να τους εξετάσω ή να ασκήσω τα διοικητικά μου καθήκοντα στον φυσικό μου χώρο εργασίας. Η Νομική του ΑΠΘ, όπως και άλλες σχολές, βρίσκεται υπό κατάληψη. Αίτημα των καταληψιών, να μη περάσει ο νόμος για τη λειτουργία ιδιωτικών ΑΕΙ, σε συνεργασία με πανεπιστήμια του εξωτερικού. Κάτι που ήδη συμβαίνει και αναγνωρίζεται στην πράξη (τα πτυχία των «Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών» παρέχουν επαγγελματικά δικαιώματα), χωρίς όμως καμία κρατική αξιολόγηση και πιστοποίηση για το επίπεδο των σπουδών τους.
Σε αντίθεση με το 1979-80, οι καταλήψεις δεν είναι έργο πολυάνθρωπων φοιτητικών παρατάξεων, δεν αποφασίζονται σε ανοικτές φοιτητικές συνελεύσεις με μαζική συμμετοχή, δεν διαθέτουν τη συμπάθεια μιας κοινωνίας που είχε νωπή την εμπειρία των κατασταλτικών μεθόδων ενός αυταρχικού καθεστώτος. Τις υποκινούν ομάδες που κινούνται στο περιθώριο της πολιτικής, αποφασίζονται σε κλειστές συνελεύσεις ομοϊδεατών και ευνοούνται από την ανοχή και την αδράνεια των αρχών μιας, κατά τεκμήριο, δημοκρατικής πολιτείας.
Σε ένα από τα τελευταία μου μαθήματα, προκάλεσα συζήτηση για το ζήτημα της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων. Στο ερώτημά μου για τις διαφορές δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης στη χώρα μας, η πρώτη απάντηση ήταν: «Στα ιδιωτικά σχολεία δεν γίνονται καταλήψεις». Αντίθετα, στους χώρους της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας δημόσιας εκπαίδευσης, οι καταλήψεις έχουν καταντήσει ενδημικό φαινόμενο.
Τι λέω «ενδημικό»; Η ίδια η (εκλεγμένη) πολιτική ηγεσία της εκπαίδευσης αντιμετωπίζει τις καταλήψεις σαν απρόβλεπτο και αναπότρεπτο φαινόμενο, όπως ένας σεισμός ή μια εχθρική εισβολή. Αυτό ακριβώς προκύπτει από την πρόσφατη εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας προς τα πανεπιστήμια. Καθώς η κατάληψη των σχολών πλέον απειλεί την εξεταστική περίοδο του χειμερινού εξαμήνου, το σεβαστό Υπουργείο συνιστά οι εξετάσεις να γίνουν με εξ αποστάσεως μεθόδους, μέσω διαδικτύου, όπως ακριβώς συνέβη την περίοδο της πανδημίας.
Είναι, όμως, οι καταλήψεις «ανωτέρα βία» ή «έκτακτες συνθήκες»; Ή είναι πράξεις παράνομης βίας που προσβάλλουν μια σειρά από δικαιώματα – στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην πρόσβαση και χρήση δημόσιων χώρων; Και είναι υποχρέωση της πολιτείας να διασφαλίζει αυτά τα αγαθά σε κάθε περίπτωση;
Η δυνατότητα να ιδρύονται μη κρατικά πανεπιστήμια αποτελεί μέρος ενός προεκλογικού προγράμματος που υπερψηφίστηκε στις τελευταίες εκλογές· η αλλαγή δε του συνταγματικού πλαισίου, ώστε να καταργηθεί το κρατικό μονοπώλιο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, διαθέτει αποδοχή πέραν της κυβερνητικής πλειοψηφίας
Για να το θέσουμε με πολιτικούς όρους: Η δυνατότητα να ιδρύονται μη κρατικά πανεπιστήμια αποτελεί μέρος ενός προεκλογικού προγράμματος που υπερψηφίστηκε στις τελευταίες εκλογές· η αλλαγή δε του συνταγματικού πλαισίου (Άρθρο 16), ώστε να καταργηθεί το κρατικό μονοπώλιο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, διαθέτει αποδοχή πέραν της κυβερνητικής πλειοψηφίας (τη σκεφτόταν ο Γιώργος Παπανδρέου το 2009, την υποστήριζε ο Στέφανος Κασσελάκης προτού καταλήξει υποψήφιος του ΣΥΡΙΖΑ). Στο τέλος-τέλος, πρόκειται για την ελευθερία επιλογής είτε πρόκειται για την οικονομία είτε για την εκπαίδευση ή τη συμβίωση.
Μπροστά στις σημερινές καταλήψεις, η κυβέρνηση δείχνει να επιλέγει την τακτική της ειρηνικής εκτόνωσης – θα φωνάξουν, θα φωνάξουν, θα βραχνιάσουν. Το τίμημα θα το πληρώσουν τα δημόσια πανεπιστήμια: Η λειτουργία τους αναστέλλεται επ’ αόριστον, και ό,τι προκύψει. Και δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται κανείς «εκεί πάνω» ότι η προσφυγή σε εξ αποστάσεως μαθήματα και εξετάσεις, ως αντίδοτο στην «ανωτέρα βία» των κατειλημμένων αιθουσών, υποβιβάζει το επίπεδο σπουδών, μειώνει την αξιοπιστία των πτυχίων και καθιστά λιγότερο ελκυστική τη δημόσιαεκπαίδευση.
Έπειτα από το (προδιαγεγραμμένο) φιάσκο της Πανεπιστημιακής Αστυνομίας, τις δυσλειτουργίες του «νόμου Κεραμέως» (ιδιαιτέρως αισθητές στη διοίκηση του μεγαλύτερου ΑΕΙ της χώρας), έρχεται τώρα η ισπανική υποχώρηση απέναντι στο φαινόμενο των καταλήψεων. Προφανώς η εφαρμογή των νόμων και των πρωθυπουργικών εξαγγελιών δεν αποτελεί επιλογή. Δεν μένει παρά η επαναφορά του ασύλου, για να νιώσουμε ευτυχείς στο οικείο περιβάλλον του 1979.
16°
