Η Ελλάδα που μπόρεσε

Η προηγούμενη χιλιετία ξεκίνησε στον βαθύ Μεσαίωνα και τελείωσε µε την ψηφιακή επανάσταση να κυριαρχεί. Η τρίτη χιλιετία ξεκίνησε µε την Τέταρτη Βιοµηχανική Επανάσταση και την Τεχνητή Νοηµοσύνη να κυριαρχούν, και τη φύση να µας εκδικείται.

Ο τόπος και ο χρόνος. Η Ελλάδα και ο 21ος αιώνας. Η γεωγραφία ορίζει σε σηµαντικό βαθµό την ιστορία του τόπου, ο χρόνος και η εποχή δηµιουργούν κάθε φορά συγκυρίες και προκλήσεις στις οποίες οι χώρες ανταποκρίνονται ή όχι.

Ο 21ος αιώνας φέρνει και θα φέρει συγκλονιστικές αλλαγές σε σχέση µε τον κόσµο που ξέραµε µέχρι σήµερα. Τα σηµαντικότερα πεδία αλλαγών είναι:

Το ταξίδι επιστροφής του πλούτου στον μικρό μπλε πλανήτη μας.

Ο πλούτος και η τεχνολογία που έχουν συσσωρευτεί στη Δύση κινούνται τώρα µε µεγάλη ταχύτητα προς την Ανατολή. Ο δυτικός κόσµος δεν µπορεί να υπηρετήσει το µοντέλο που είχε δοµήσει, κυρίως σε σχέση µε την αγορά εργασίας και το κοινωνικό κράτος, και κατά συνέπεια δεν µπορεί να ικανοποιήσει τις υψηλές προσδοκίες των πολιτών.

Η κλιµατική αλλαγή επιφέρει δραµατικές επιπτώσεις σε όλα τα σηµεία του πλανήτη και επιβάλλει πολιτικές πράσινης µετάβασης που επιδρούν ουσιαστικά στο παραγωγικό µοντέλο. Μαζί µε τη γεωπολιτική αλλαγή, την ισορροπία δυνάµεων, αλλά και τις δηµογραφικές ανισορροπίες, δηµιουργούνται πρωτοφανείς µεταναστευτικές και προσφυγικές ροές, ήδη αισθητές και στη Δύση.

Η Αφρική γεννάει, η Ευρώπη γερνάει.

Η τέταρτη Βιοµηχανική Επανάσταση εξαπλώνεται µε µεγάλη ταχύτητα, ανατρέποντας δεδοµένα στις ζωές µας και δηµιουργώντας παράλληλα νέες προκλήσεις, ευκαιρίες και απειλές.

Τα ζητήµατα ασφάλειας, από την τροµοκρατία και το κοινό έγκληµα µέχρι την απειλή της εθνικής ταυτότητας και κουλτούρας αλλά και της καταπάτησης των συνόρων, αποσταθεροποιούν κοινωνίες, προκαλούν συγκρούσεις και αλλάζουν προτεραιότητες.

Η Ελλάδα –χώρα της Δύσης, στην άκρη της Ευρώπης και στην αρχή της Μέσης Ανατολής– καλείται να γράψει τη δική της ιστορία στον 21ο αιώνα.

«Η µικρή χώρα που µπορούσε» είναι το βιβλίο που έγραψε ο Μαρτ Λάαρ, ιστορικός και δύο φορές πρωθυπουργός της Εσθονίας. Είναι ένα βιβλίο για τη σύγχρονη ιστορία µιας χώρας, που το 1992 είχε πληθωρισµό 1.000% και βούλιαζε στο οργανωµένο έγκληµα, µε αφύλακτα σύνορα, ενώ σήµερα είναι µία απο τις πιo καινοτόµες κοινωνίες στον κόσµο. «Η Ελλάδα που µπόρεσε» είναι το βιβλίο που όλοι θα θέλαµε να γραφεί... αλλά για να το γράψουµε χρειαζόµαστε έναν εθνικό στόχο, µια µεγάλη ιδέα.

Η τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση είναι ήδη εδώ.

Η ροµποτική, η «τεχνητή νοηµοσύνη», το GPT, το «internet των πραγµάτων», οι βιοεπιστήµες, η επανάσταση στην υγεία και οι αλλαγές στον τραπεζικό τοµέα, τα «µεγάλα σύνολα δεδοµένων», η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, τα αυτοκίνητα χωρίς οδηγό και οι σχέσεις όλων αυτών µεταξύ τους, αλλάζουν την οικονοµία και την κοινωνία, δηµιουργούν νέα θαύµατα και νέες καταστροφές. Αλλά για ποιους;

Σε αντίθεση µε το προηγούµενο κύµα ψηφιακής παγκοσµιοποίησης που έβγαλε από τη φτώχια εκατοντάδες εκατοµµύρια ανθρώπων στις χώρες χαµηλού κόστους εργασίας, το νέο κύµα µε νέους κλάδους, νέες µορφές επιχειρήσεων, ανάγκες για νέες δεξιότητες των εργαζοµένων, απειλεί και τη µεσαία τάξη στις κοινωνίες που δεν θα προετοιµαστούν, αναπτυγµένες ή µη.

Ο  εθνικός στόχος πρέπει να είναι: Η Ελλάδα στην πρωτοπορία των χωρών της νέας ψηφιακής εποχής. Είναι αυτός ένας ελάσσων στόχος που αφορά τους τεχνοκράτες; Ναι, για τα µυαλά που σταµάτησαν στον 20ό αιώνα, τότε που στη πολιτική διαµάχη κυριαρχούσε η σύγκρουση αριστερά-δεξιά, ο έλεγχος ή όχι του κράτους ή των αγορών.

Σήµερα η διάκριση είναι ανάµεσα στα ανοικτά  και στα κλειστά συστήµατα που µπορούν να ενσωµατώσουν την καινοτοµία και να χρησιµοποιήσουν τις τεράστιες αλλαγές προς όφελος των πολιτών τους. Όσοι επιµένουν στην εξαντληµένη ρητορική του 20ού αιώνα θα βλέπουν τους καλύτερους να φεύγουν και τις επενδύσεις να ελαχιστοποιούνται.

Ας ρίξουµε µια άναρχη αλλά ενδεικτική µατιά σ’ αυτό το µεγάλο χωριό, τον πλανήτη µας. Ροµπότ πωλούνται πλέον µαζικά για την υποστήριξη της τρίτης ηλικίας. Τα ιατρικά ροµπότ, όπως και τα ροµπότ µέλη, αλλάζουν την πραγµατικότητα στην ιατρική και στη ζωή των ανθρώπων. Στην παιδεία οι αλλαγές είναι συγκλονιστικές, όταν µπορεί κάποιος να παρακολουθεί από την Ινδονησία µαθήµατα στο MIT και να πιστοποιεί τη γνώση του. Σε πολλές χώρες τα παιδιά µαθαίνουν «κώδικα» προγραµµατισµού και το κινητό δίνει πια δυνατότητες σε χωριά της Αφρικής µε κατεστραµµένες υποδοµές να έχουν πρόσβαση σε παιδεία, υγεία και τράπεζες! Στα αεροδρόµια και στις τράπεζες, θέσεις εργασίας χάνονται καθηµερινά µε την αυτοµατοποίηση. Είναι θέµα χρόνου η ταυτόχρονη διερµηνεία από µηχανές αλλάζοντας την επικοινωνία στις επιχειρήσεις, στον τουρισµό και στις µεταξύ µας σχέσεις.

Στον αγροτικό τοµέα οι χώρες που εκτοξεύονται χρησιµοποιούν ήδη εξαιρετικά προηγµένη τεχνολογία, από τα χορτολίβαδα (Ν. Ζηλανδία) µέχρι την εξοικονόµηση νερού (Ισραήλ) εξασφαλίζοντας επάρκεια τροφίµων, ισχυροποιώντας τις εξαγωγές και δηµιουργώντας θετικές προοπτικές για τη διατροφή των 8 δις του πλανήτη.

Οι κυβερνοπόλεµοι αλλάζουν τη φύση των πολέµων και τους παγκόσµιους πρωταγωνιστές.

Η δύναµη των «big data», δηλαδή η συλλογή τεράστιου όγκου προσωπικών δεδοµένων από µια χούφτα διεθνών εταιρειών, δηµιουργεί καταναλωτικές ανάγκες, αναπροσανατολίζει την παραγωγή, επηρεάζει τις εκλογικές διαδικασίες. Η «συνεργατική οικονοµία», ή «gig economy» (οικονοµία µε το κοµµάτι), αλλάζει δραµατικά την αγορά εργασίας. Απαιτούνται νέες λύσεις για την ασφάλιση, τη σύνταξη ανθρώπων που αλλάζουν εύκολα δουλειά ή έχουν πολλές δουλειές ή δουλεύουν σε διαφορετικές χώρες.

Όλα τα παραπάνω είναι καλά ή κακά; Είναι προκλήσεις ή απειλές; Πρόκειται για ερωτήµατα που επανέρχονται στην ανθρώπινη ιστορία. Η διαφορά στον αιώνα που ζούµε εµείς είναι ότι οι ταχύτητες και τα µεγέθη είναι σαρωτικά. Η απάντηση για άτοµα, επιχειρήσεις και κυρίως χώρες είναι η ίδια: προετοιµασία και προσαρµογή  ή περιθωριοποίηση.

Η Ελλάδα που µπόρεσε» είναι το βιβλίο που όλοι θα θέλαµε να γραφεί... αλλά  για να το γράψουµε χρειαζόµαστε έναν εθνικό στόχο, µια µεγάλη ιδέα.

Η Ελλάδα χρειάζεται νέες αναλύσεις και εργαλεία ώστε να αντιµετωπίσει ανισότητες και προκλήσεις και να παλέψει για τη µεγάλη ιδέα του 21ου αιώνα. Ο εθνικός στόχος για ψηφιακή πρωτοπορία σηµαίνει σχέδιο που εντάσσει τους πάντες σε µια γρήγορη και βαθιά αλλαγή, ξεκινώντας από τις πρώτες βαθµίδες της εκπαίδευσης µέχρι τη διά βίου εκπαίδευση η οποία πρέπει να γίνει πλέον υποχρεωτική. Ταυτόχρονα είναι αναγκαίο να τεθεί σε λειτουργία δίκτυο υποστήριξης αυτών που µένουν πίσω, είτε για λόγους ηλικίας είτε για λόγους τόπου εγκατάστασης.

Εθνικό σχέδιο ψηφιακής πρωτοπορίας σηµαίνει κίνητρο επιστροφής για όσους έφυγαν και ελπίδα για όσους παλεύουν εδώ. Έχουµε πλούσιο ανθρώπινο δυναµικό και η σηµερινή πραγµατικότητα επιτρέπει σε χώρες χωρίς προηγούµενες υποδοµές να «αδράξουν τη στιγµή»! 

Σήµερα υπάρχουν σοβαρές προϋποθέσεις για να επιτύχουµε. Υπάρχουν σηµαντικά κονδύλια ειδικά για τον ψηφιακό µετασχηµατισµό, έχουµε σηµαντικό ανθρώπινο δυναµικό και ελληνική διασπορά υψηλών προσόντων.

Συγκεκριµένοι ετήσιοι ποιοτικοί και ποσοτικοί στόχοι στην εκπαίδευση, στην υγεία, στη δικαιοσύνη, στις κοινωνικές υπηρεσίες, στις ψηφιακές δεξιότητες των πολιτών, στο εµπόριο… είναι στοιχεία που αποδεικνύουν την ύπαρξη και τη δυνατότητα υλοποίησης ενός εθνικού σχεδίου.

Το 2030 να µπορούµε να πούµε ότι γράψαµε ως λαός το βιβλίο «Η Ελλάδα µπόρεσε».

* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ειδική έκδοση για τα 20 χρόνια Athens Voice «Επιβιώνοντας στον 21ο αιώνα - Οι πολιτικές, οι τάσεις, τα ρεύµατα της εποχής µας», σε επιµέλεια Σώτης Τριανταφύλλου