Πόλεμος και κοινωνική συνοχή

Οι περισσότεροι πολίτες, ό,τι και αν πιστεύουν για τις αιτίες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, δεν αντιλαμβάνονται τον πόλεμο ως άμεση απειλή για τη χώρα μας. Επικρατεί, αντιθέτως, η άποψη πως η φρίκη της πολεμικής σύγκρουσης που βρίσκεται σε εξέλιξη, εκτός από τα αισθήματα θλίψης και οργής που προκαλεί σε πολλούς από εμάς, δεν μπορεί να έχει άλλες αρνητικές συνέπειες για την ελληνική κοινωνία.

Οι ουκρανοί πρόσφυγες που καταφθάνουν στη χώρα μας δεν αντιμετωπίζονται από την πλειονότητα των πολιτών ως απειλή είτε επειδή θεωρείται πως λόγω του χρώματος και της θρησκευτικής τους ταυτότητας θα αφομοιωθούν με ευκολία, είτε χάρη στην αντιρατσιστική ιδεολογία που υπαγορεύει ότι υποδεχόμαστε όλους τους πρόσφυγες χωρίς ερωτήσεις – αλλά δίχως απαραίτητα να γνωρίζουμε οτιδήποτε για τις διαδικασίες ενσωμάτωσής τους ή να ενδιαφερόμαστε για τις συνθήκες διαβίωσής τους.

Στη χώρα μας οι απόψεις διίστανται όσον αφορά τις αιτίες της σύρραξης αλλά και τις πιθανές συνέπειες της έκβασης του πολέμου για τις σχέσεις της Ελλάδας με όμορα κράτη. Για τους περισσότερους πολίτες ο Πούτιν διεξάγει έναν επεκτατικό πόλεμο ηγεμονίας κινούμενος από τις ιδεολογικές εμμονές που συντηρούν το αυταρχικό καθεστώς του επί είκοσι χρόνια, με στόχο την ανακατανομή εδαφών, την ικανοποίηση των οικονομικών συμφερόντων της κυβέρνησής του και την ανάδειξη της χώρας του σε ακόμα μεγαλύτερη δύναμη στο διεθνές σύστημα. Για κάποιους πολίτες, όμως, η επίθεση του Πούτιν πηγάζει απλώς από τον φόβο του για το μέλλον της Ρωσίας μπροστά στις επεκτατικές διαθέσεις του ΝΑΤΟ, γεγονός που κατά τη γνώμη τους νομιμοποιεί την επίθεση στην Ουκρανία και τον θάνατο χιλιάδων αμάχων, αφού ο ρωσικός στρατός ισοπεδώνει ουκρανικές πόλεις επειδή υποτίθεται ότι βρίσκεται σε άμυνα.

Αντί να αυξάνεται η εσωτερική συνοχή της ελληνικής κοινωνίας έναντι ενός μείζονος γεγονότος −όπως θα συνέβαινε κατά πάσα πιθανότητα αν το αντιλαμβανόμαστε ως κίνδυνο για εμάς τους ίδιους−, ο πόλεμος στην Ουκρανία γίνεται μία ακόμα αφορμή για έντονες δημόσιες αντιπαραθέσεις, κοινωνική αναταραχή και οξεία πολιτική διαφωνία.

Σε καταστάσεις σύρραξης το πιθανότερο είναι ότι βιώνουμε τα γεγονότα σε συνάρτηση με την προϋπάρχουσα ιδεολογία μας καθώς και την ύπαρξη ή την απουσία προσωπικών εμπειριών από κάποια άλλη πολεμική σύγκρουση. Η αλήθεια είναι ότι οι φρικαλεότητες του πολέμου και οι καταστροφικές επιπτώσεις στις ζωές των ανθρώπων ατονούν στη συλλογική μνήμη μας, όσο μεγαλώνει το διάστημα από την τελευταία πολεμική σύρραξη που βίωσαν οι πολίτες μιας χώρας.

Κατά συνέπεια, βλέπουμε την πολεμική σύρραξη από απόσταση – όχι μόνο την γεωγραφική μας απόσταση από την Ουκρανία αλλά και την χρονική απόσταση από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τις ολέθριες επιπτώσεις του για τη χώρα μας. Η απόσταση αυτή επιτρέπει σε πολιτικά κόμματα να εργαλειοποιούν την εισβολή στην Ουκρανία για αντιπολιτευτικούς λόγους και στους πολίτες να αναπτύσσουν ή να αναπαράγουν απόψεις των οποίων ο κύριος στόχος δεν είναι η επίλυση της κατάστασης αλλά η δημιουργία πολιτικής έντασης.

Ακούγοντας ή διαβάζοντας στα ΜΜΕ αυτές τις αντικρουόμενες θεωρίες ας μην ξεχνάμε ότι, αν και όλοι αναγνωρίζουν τη σημασία της απώλειας των ανθρώπινων ζωών και την έκταση των υλικών ζημιών, δεν κατανοούν απαραίτητα όλοι ούτε τι σημαίνει η σύρραξη Ρωσίας-Ουκρανίας για τον ευτελισμό του Διεθνούς Δικαίου, την παραγωγή βασικών αγαθών, το προσφυγικό, την μελλοντική οικονομική και πολιτική εξάρτηση κάποιων χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, ούτε ποιες θα είναι οι μόνιμες περιβαλλοντικές επιπτώσεις του πολέμου, ειδικά σε περίπτωση που χρησιμοποιηθούν χημικά ή πυρηνικά όπλα.

Μπορεί βέβαια να πιστεύουμε ότι οι κομματικές ή οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις για τους λόγους της σύρραξης δεν έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα αφού η έκβαση του πολέμου δεν θα κριθεί τελικά από τις απόψεις του ενός και του άλλου αλλά από τα σχέδια των ισχυρών.

Αυτό που ίσως δεν συνειδητοποιούμε είναι ότι η στάση των ευρωπαίων πολιτών σήμερα θα καθορίσει τις πεποιθήσεις και τη συμπεριφορά των μελλοντικών γενεών, την καταπάτηση ή την προστασία θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων, τη νομιμοποίηση στρατιωτικών εισβολών, και θα διαμορφώσει όχι μόνο τις αντιλήψεις για το τι δικαιολογεί τη χρήση βίας κατά άμαχου πληθυσμού, αλλά και το πότε η πολεμική σύρραξη αποτελεί θεμιτό τρόπο επίλυσης διεθνών προβλημάτων.