Η Γούπι Γκόλντμπεργκ και το Ολοκαύτωμα

Μετά τις αμφιλεγόμενες δηλώσεις της για το Ολοκαύτωμα, το ABC τιμώρησε τη Γούπι Γκόλντμπεργκ με αναστολή δύο εβδομάδων από τον ρόλο της ως συμπαρουσιάστριας του «The View» στο κανάλι Disney. Η «τιμωρία» επεβλήθη μετά από κάμποσες ημέρες αντιδράσεων εκ μέρους εβραϊκών οργανώσεων και συγγνώμης εκ μέρους της Γκόλντμπεργκ, πυροδοτώντας συζήτηση σχετικά με την καριέρα της Αφρο-αμερικανίδας ηθοποιού, την cancel culture, την ιστορική αδαημοσύνη και τον ρατσισμό των Αφροαμερικανών εναντίον των λευκών.

H Γκόλντμπεργκ αναφέρθηκε στην εξόντωση των Εβραίων στο επεισόδιο του σόου στις 31 Ιανουαρίου, όπου γινόταν συζήτηση για τις πρόσφατες απαγορεύσεις βιβλίων από μια σχολική επιτροπή του Τενεσί. Ανάμεσα στα βιβλία που ήθελαν να αφαιρέσουν από τις σχολικές βιβλιοθήκες τα μέλη της επιτροπής ήταν το «Maus», ένα graphic novel για το Ολοκαύτωμα, του βραβευμένου με Πούλιτζερ Art Spiegelman. Σημειώνω εδώ, παρενθετικά, ότι το «Maus» αρχίζει με την αντισημιτική δήλωση του Χίτλερ ότι οι Εβραίοι «είναι φυλή αλλά δεν είναι άνθρωποι» κι ότι ο Spiegelman απεικονίζει τους Ναζί σαν γάτες και τους Εβραίους σαν ποντίκια που τα κυνηγούν οι γάτες για να απαλλάξουν τον κόσμο από τα βλαβερά παράσιτα. Τα μέλη της σχολικής επιτροπής θεωρούν το βιβλίο ακατάλληλο για τα παιδιά διότι περιλαμβάνει οκτώ βρισιές και την εικόνα μιας γυμνής γυναίκας – το αίτημα της απαγόρευσης δεν φαίνεται να σχετίζεται με το Ολοκαύτωμα, αν και ποτέ δεν ξέρεις όταν εμπλέκονται θρησκευόμενοι του Τενεσί.

Κατά τη διάρκεια της συνομιλίας στο σόου, η Γκόλντμπεργκ δήλωσε ότι το Ολοκαύτωμα «δεν έχει σχέση με τη φυλή […] ήταν μια απανθρωπιά του ανθρώπου προς τον άνθρωπο […] πρόκειται για δύο ομάδες λευκών». Φάνηκε δηλαδή να ορίζει τη «φυλή» με μοναδικό κριτήριο το χρώμα του δέρματος. Για την Αφρο-αμερικανίδα, οι Γερμανοί Ναζί και οι Εβραίοι, εφόσον ανήκουν στην ίδια φυλή από ανθρωπολογική άποψη –την, ας πούμε, «λευκή»– δεν τίθεται μεταξύ τους ζήτημα ρατσισμού. Η ιστορία έχει αποδείξει το αντίθετο, αλλά η Γκόλντμπεργκ, όπως πολλοί άνθρωποι, λευκοί, ροζ και σοκολατί, βλέπει τον κόσμο με τα μάτια του «Color Purple».

Οι ανθρώπινες ομάδες που έχουν υποστεί διακρίσεις από άλλες ομάδες τείνουν να θεωρούν τον εαυτό τους το μοναδικό και υπέρτατο ιστορικό θύμα: στην περίπτωση των Αφρο-αμερικανών, η ρητορική της λευκής υπεροχής συμπαρασύρει όλες τις εσωτερικές αδικίες του πολιτισμού του λευκού δέρματος. Πρόκειται για μια απλοϊκή και μηχανιστική αντίληψη που μας απομακρύνει όλο και περισσότερο από την επιθυμητή φυλετική αχρωματοψία – τη μοναδική συνθήκη που θα μας απαλλάξει από ρατσιστικές μορφές συμπεριφοράς.

Η Γκόλντμπεργκ ζήτησε συγγνώμη στο Twitter και παραδέχτηκε ότι το Ολοκαύτωμα ήταν η συστηματική εξόντωση του εβραϊκού λαού, τον οποίο οι Ναζί θεωρούσαν κατώτερη φυλή. Ωστόσο, παρά τις θεαματικές χειρονομίες συγγνώμης, είναι σαφές ότι συχνά η άγνοια της ιστορίας και οι παρεξηγήσεις γύρω από αυτή δείχνουν ανησυχητικές πολιτιστικές και ιδεολογικές τάσεις: για πολλούς Αφρο-αμερικανούς που έχουν μεγαλώσει με την έμμονη ιδέα του χρώματος, όταν γίνεται λόγος για φυλή το κριτήριο είναι αποκλειστικά το χρώμα – όχι η εθνοθρησκευτική παράδοση. Η έξαρση των ταυτοτήτων που προκύπτουν από αυτή την έμμονη ιδέα και που καθορίζονται από επιφανειακά ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά κατακερματίζει τις κοινωνίες και δημιουργεί παράδοξους ανταγωνισμούς: ποιος έχει υποφέρει περισσότερο από τον ρατσισμό; Οι μαύροι ή οι Εβραίοι; Ποιον βασάνισαν περισσότερο οι Τούρκοι; Τους Αρμενίους ή τους Ποντίους;

 

 

Η Γκόλντμπεργκ είναι βεβαίως αδαής, αλλά οι δηλώσεις της είναι μέρος του αφρο-αμερικανικού mainstream: στον 21ο αιώνα, στο αμερικανικό περιβάλλον όπου δεν έχει υπάρξει εμπειρία εβραϊκών διώξεων, η «λευκή φυλή» ορίζεται σαν ένα συμπαγές σώμα. Σ’ αυτή την αντίληψη συμβάλλουν διάφορες εξτρεμιστικές ομάδες, όπως οι αρνητές του Ολοκαυτώματος, και βεβαίως η απώλεια της ιστορικής και πολιτιστικής μνήμης και η συνωμοσιολογία.

Η φυλή είναι, εν πολλοίς, μια κοινωνική κατασκευή: οι περισσότεροι από μας έχουμε προγόνους από την Αφρική, από την Παλαιστίνη κι από τους Βίκινγκς, μαζί και ταυτοχρόνως. Οι αντιλήψεις του φυλετικού ανήκειν με βάση τη λευκότητα ή την «blackness» ισοπεδώνουν τα ζητήματα της τάξης, της κουλτούρας, των πολλαπλών ταυτοτήτων που έχουν οι άνθρωποι. Τούτου λεχθέντος, αν και οι Εβραίοι έχουν υποστεί τη μεγαλύτερη φρικαλεότητα στην ιστορία, πολλές εθνότητες λευκών έχουν υποφέρει από άλλες εθνότητες που είχαν αυτοανακηρυχθεί κατά τι «λευκότερες» –για παράδειγμα, στον 19ο αιώνα οι Ιρλανδοί μετανάστες στις ΗΠΑ θεωρούνταν κατώτεροι από τους προτεστάντες– ενώ, το συνηθέστερο ήταν, και είναι, οι άνθρωποι να υποφέρουν από ομοφύλους τους.

Τέλος, παρότι η Γκόλντμπεργκ είχε άδικο και έδειξε άγνοια και πνευματική στενότητα (δεν είναι η πρώτη φορά: κάθε τόσο, ξεστομίζει βατράχια), οι αντιδράσεις εναντίον της είναι εξίσου ανησυχητικές με τις δηλώσεις της. Οι συζητήσεις περί εβραϊσμού με όρους φυλής –και όχι με όρους πολιτιστικής και θρησκευτικής παράδοσης– παραπέμπουν στο αίμα, δηλαδή σε μια ανύπαρκτη οντότητα: δεν υπάρχει εβραϊκό αίμα, όπως δεν υπάρχει ελληνικό ή αφρικανικό αίμα. Αλλά ό,τι και να πιστεύει κανείς, το να τον στριμώχνουμε στον τοίχο επειδή είναι ανιστόρητος ή επειδή εκφράζει προκαταλήψεις, σημαίνει ψαλίδισμα της ελευθερίας του λόγου, ιδιαίτερα σε μια χώρα όπου όλοι οι μαγγανευτές και οι  τσαρλατάνοι απολαμβάνουν αυτού του δικαιώματος.