Πριν από λίγους μήνες χρειάστηκε να επισκεφτώ τη Νορβηγία στο πλαίσιο ενός συνεδρίου για τα μαθήματα της Ελληνικής κρίσης. Ήξερα ελάχιστα για τη συγκεκριμένη χώρα – μόνο τα πολύ βασικά: ότι είναι ένα εξαιρετικά πλούσιο κράτος, με εξίσου πλούσια ιστορία, μικρό σε πληθυσμό αλλά μεγάλο σε μέγεθος και μάλιστα εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πιο εντυπωσιακή ιστορία που αφορά τη Νορβηγία δεν είναι άλλη από τη διαχείριση του υποθαλάσσιου πλούτου της. H Νορβηγία ήταν η πιο αδύναμη χώρα της Σκανδιναβίας μέχρι την ανακάλυψη πετρελαίου στη Βόρεια Θάλασσα το 1969. Μέσα σε λίγες δεκαετίες έγινε ένα από τα πλουσιότερα κράτη του πλανήτη, με κατά κεφαλήν ΑΕΠ μεγαλύτερο από αυτό της Ελβετίας.
Που βρίσκεται το παράδοξο; Στο ότι οι Νορβηγοί υπέρεβησαν τη λεγόμενη «κατάρα των φυσικών πόρων», το φαινόμενο κατά το οποίο τα κράτη τα οποία πλουτίζουν μέσα από την αξιοποίηση φυσικών πόρων όπως το πετρέλαιο ή το φυσικό αέριο καταλήγουν να έχουν ασταθείς οικονομίες, καταστρέφοντας τις μακροπρόθεσμες προοπτικές τους. Τα κράτη της Μέσης Ανατολής είναι το πιο ενδεικτικό παράδειγμα.
Οι Νορβηγοί έγκαιρα κατάλαβαν ότι ο τρόπος με τον οποίο θα έκαναν τη διαχείριση των κερδών από το πετρέλαιο θα έπαιζε καταλυτικό ρόλο για το μέλλον της χώρας τους. Αρχικά διαφώνησαν αναφορικά με το πως θα έπρεπε να διατεθούν τα έσοδα από την εξόρυξη. Μια μερίδα ήθελε να δει τους νέους πόρους να διαχέονται εξ’ολοκλήρου στη Νορβηγική οικονομία, με τη μορφή κατασκευαστικών έργων και παροχών για τους πολίτες. Μια δεύτερη μερίδα ισχυρίστηκε ότι μια τέτοια προσέγγιση δε θα ήταν σοφή, καθώς τα κέρδη από το πετρέλαιο θα ήταν ασύμμετρα μεγάλα σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας και θα ήταν αδύνατο τέτοια ποσά να απορροφηθούν από ένα κράτος 5 εκατομμυρίων πολιτών χωρίς να εκτοξεύσουν τον πληθωρισμό. Ισχυρίστηκαν, επίσης, ότι η διάθεση τέτοιων ποσών απευθείας στα χέρια του πολιτικού συστήματος θα έκανε πιο πολύ κακό παρά καλό για την ποιότητα των θεσμών τους.
Το δεύτερο γκρούπ υπερίσχυσε. Τα κέρδη από τη Βόρεια Θάλασσα και ένα ποσοστό 67% της Statoil, την κρατικής πετρελαϊκής εταιρίας, διοχετεύτηκαν σε ένα εθνικό fund. Σήμερα αυτό είναι το μεγαλύτερο επενδυτικό fund στον πλανήτη, ίσο με το 1% της παγκόσμιας περιουσίας. Κάθε χρόνο η κυβέρνηση έχει τη δυνατότητα να διοχετεύει μέχρι το 4% αυτού του fund στον κρατικό προϋπολογισμό – έναν αριθμό που σπανίως προσεγγίζεται στην πράξη από τις Νορβηγικές κυβερνήσεις. Μέσω του εθνικού της fund αλλά και μέσω μη κερδοσκοπικών πρωτοβουλιών, η Νορβηγία δύναται να παρεμβαίνει σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής αναντιστοίχου μεγέθους σε σχέση με τον πληθυσμό της χώρας.
Ο υποθαλάσσιος πλούτος της δικής μας χώρας ενδέχεται να αποδειχτεί σημαντικός τα προσεχή χρόνια, σίγουρα όμως όχι τόσο σημαντικός όσο αυτός της Νορβηγίας. Μα δεν είναι αυτή η αναλογία μας με την Νορβηγική υπόθεση. Η Ελλάδα, όπως και η Νορβηγία, τις προηγούμενες δεκαετίες απέκτησε ξαφνική πρόσβαση σε εξωγενείς πόρους, μόνο που στη δική μας περίπτωση αυτοί δεν προήλθαν από το υπέδαφος αλλά από τους ευρωπαϊκούς διαρθρωτικούς πόρους, με τη μορφή των πακέτων – Ντελόρ, Σαντέρ, ΜΟΠ, ΕΣΠΑ - που εισέρρευσαν στη χώρα μας κατά τα τελευταία 30 χρόνια. Υπολογίζεται ότι στην ελληνική οικονομία εισήλθαν περίπου 10 σχέδια Μάρσαλ από το 1981 και μετά – περίπου 4 μονάδες του ΑΕΠ ετησίως κατα τα τελευταία 33 χρόνια. Και εδώ είναι που τίθεται το απειλητικό ερώτημα για την ελληνική κοινωνία και το πολιτικό σύστημα – αξιοποιήθηκαν ορθά αυτά τα ποσά;
Το άλλο ερώτημα που τίθεται αναπόφευκτα είναι εμπροσθοβαρές: Αφορά όχι τόσο στα κονδύλια που ήδη ξοδεύτηκαν, αλλά σε εκείνα που θα «έρθουν» στη χώρα μας στην προσεχή προγραμματική περίοδο, δηλαδή μέσα από το λεγόμενο «νέο ΕΣΠΑ». Αυτό το πρόγραμμα θα πρέπει να είναι «εντάσεως εργασίας», δηλαδή να δημιουργεί όσο το δυνατόν περισσότερες δουλειές, στο πλαίσιο ενός συνολικότερου σχεδίου για το που θέλουμε να πάμε ως χώρα, με έμφαση στις εξαγωγές, τις άμεσες ξένες επενδύσεις και την καινοτομία.
Για να λυθεί το «Ελληνικό Πρόβλημα» είναι αναγκαία η αλλαγή ισορροπιών στη Ευρώπη. Αλλά αυτή από μόνη της δεν αρκεί. Χρειαζόμαστε και αλλαγή νοοτροπιών και πρακτικών στην Ελλάδα, με έμφαση σε δομικές μεταρρυθμίσεις στο πολιτικό σύστημα, στη δικαιοσύνη, στον κρατικό μηχανισμό. Το ευρωπαϊκό, το εθνικό, το τοπικό – είναι όλα άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Αναζητείται το λεπτομερές σχέδιο – και κυρίως εκείνοι που θα έχουν τη βούληση να το εφαρμόσουν.
Όπως τότε οι Νορβηγοί, αυτή το φορά ας μην επιλέξουμε τον εύκολο δρόμο.
«Βλέποντας τη σπουδαία δουλειά που γίνεται σε αυτές δομές, θα έλεγα ότι αυτή η επίσκεψη ήταν για μένα ένα δώρο Χριστουγέννων» τόνισε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας
10°
