«Σε ένα υγιές πολιτικό σύστημα θα πρέπει να υπάρχουν, ένα πολιτικό κόμμα που να ευαγγελίζεται την τάξη και τη σταθερότητα κι ένα πολιτικό κόμμα της προόδου και των μεταρρυθμίσεων». Έτσι περιέγραψε την υγιή λειτουργία ενός πολιτικού συστήματος ο John Stuart Mill, ένας Άγγλος κλασσικός φιλελεύθερος στοχαστής του 19ου αιώνα.
Την εποχή της αστακομακαρονάδας, στην Ελλάδα δεν υπήρχε ούτε το ένα πολιτικό κόμμα, ούτε το άλλο. Κι αυτή ήταν βασική αιτία που το 2009, εκτοξεύθηκε το πρωτογενές έλλειμμα σε επίπεδα άνω του 12% επί του ΑΕΠ (24 δις ευρώ σε απόλυτους αριθμούς), και δημιουργήθηκε το έλλειμμα ασφάλειας στην Αθήνα και τις άλλες μεγάλες πόλεις.
Και ήρθε το μνημόνιο και οι ρόλοι μοιραστήκαν με ένα αδόκιμο πολιτικά τρόπο. Πιο συγκεκριμένα, οι ελληνικές κυβερνήσεις έπαιζαν το ρόλο της εφαρμογής των όρων του μνημονίου επιβάλλοντας την τάξη και τη σταθερότητα, και η τρόικα έπαιζε το ρόλο της πίεσης για την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων, δηλαδή το ρόλο του μεταρρυθμιστικού κόμματος.
Είναι χαρακτηριστικό, ότι κατά την περίοδο του μνημονίου, τα περισσότερα νέα κόμματα που δημιουργήθηκαν, αντιστέκονταν στην προώθηση των αναγκαίων αλλαγών στην τελευταία σοβιετικού τύπου οικονομία της Ευρώπης. Αντιστέκονταν στην εμπέδωση της διαφάνειας ή στον εξορθολογισμό της λειτουργίας του δημόσιου τομέα.
Και είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι τα λίγα κόμματα που δημιουργήθηκαν με μεταρρυθμιστική ατζέντα, απέτυχαν εκλογικά.
Αν και είναι ευρέως αποδεκτό, ότι ο όρος «μεταρρυθμίσεις» έχει γίνει της μόδας, η πολιτική συζήτηση συνήθως αποτυγχάνει να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες, να βρει κοινό παρονομαστή και κατ’ επέκταση να δημιουργήσει ευρύτερες κοινωνικές/πολιτικές συμμαχίες. Αυτό συμβαίνει γιατί συνήθως, όταν γίνεται συζήτηση περί μεταρρυθμίσεων, στην καλύτερη περίπτωση αφορά αποκλειστικά τη μείωση ή τον εξορθολογισμό της λειτουργίας του κράτους και στη χειρότερη περίπτωση αφορά μεταρρυθμίσεις μόνο για τους άλλους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιφανειακής συζήτησης είναι το θέμα της φορολογικής μεταρρύθμισης. Εκεί επικρατεί το σύνθημα της γενικόλογης μείωσης των φόρων, και αγνοούνται άλλα, όπως αυτό της περιορισμένης φορολογικής βάσης ή της φορολογικής δικαιοσύνης. Και δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι είναι αυτό το συγκεκριμένο έλλειμμα, το οποίο τροφοδοτεί και το πελατειακό πολιτικό σύστημα,
Μπορεί μετά από 3 χρόνια μνημονίου, η οικονομία να έχει αρχίσει να παράγει πλεονάσματα και να έχει αρχίσει να διαφαίνεται η επαναφορά της οικονομίας στην αναπτυξιακή τροχιά. Αλλά ακόμα και τώρα, το ελληνικό πολιτικό σύστημα δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει την, κατά τους αγγλοσάξονες, «ιδιοκτησία» των μεταρρυθμίσεων.
Δεν είναι δύσκολο να γίνει κατανοητό τι σημαίνει ο όρος "ιδιοκτησία" των μεταρρυθμίσεων. Ειδικά στην Ελλάδα, μία χώρα με το μεγαλύτερο ποσοστό ιδιοκτησίας στην Ευρώπη.
Μπορεί όλες οι μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις που έχουν θεσμοθετηθεί, να είχαν είτε σχεδιαστεί από διεθνείς οργανισμούς (όπως ο ΟΟΣΑ) ή ελληνικές δεξαμενές σκέψης (όπως το IOBE). Αλλά συχνά ακούμε πολιτικά ανώριμες δικαιολογίες περί θεσμοθέτησης μίας μεταρρυθμιστικής παρέμβασης λόγω της πίεσης της τρόικα.
Με άλλα λόγια, το ελληνικό πολιτικό σύστημα δεν έχει κατορθώσει να πείσει ότι είναι αυτό το οποίο, σε σύνδεση ή ακόμα οδηγώντας την κοινωνία, σχεδιάζει, προωθεί και υλοποιεί τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και τη φιλελευθεροποίηση της κοινωνίας.
Μπορεί κατά τη διάρκεια των μνημονίων να έχουν θεσμοθετηθεί πλήθος μεταρρυθμιστικών παρεμβάσεων. Αλλά είναι ξεκάθαρο ότι αυτές οι παρεμβάσεις θα αποδώσουν σε βάθος χρόνου. Γιατί από την υπερψήφιση μέχρι την υλοποίηση μίας μεταρρύθμισης, κι από εκεί μέχρι την διάχυση της στην πραγματική οικονομία, υπάρχει μεγάλη απόσταση.
Για να επιταχυνθεί η υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και κυρίως για να διαχυθούν γρήγορα στην πραγματική οικονομία, προϋποθέτει την ύπαρξη πολιτικού υποκειμένου, πολιτών, κοινωνίας πολιτών και πολιτικών κόμματων, οι οποίοι θα στηρίξουν και θα τις εφαρμόσουν τις απαραίτητες αλλαγές, όχι ως αποτέλεσμα πίεσης από τους πιστωτές αλλά ως μέρος της πολιτικής ατζέντας τους.
Το θετικό είναι ότι σταδιακά έχουμε ενδυνάμωση των μεταρρυθμιστικών φωνών σε κεντροδεξιά και κεντροαριστερά. Αυτή η θετική εξέλιξη, αρχικά αφορά συγκεκριμένα πολιτικά πρόσωπα ή υπουργούς. Αλλά σταδιακά βλέπουμε αυτή η τάση να επεκτείνεται και στην κοινωνία.
Για το δεύτερο, θα αναφέρω χαρακτηριστικά την κίνηση φοιτητών και καθηγητών με συγκεκριμένο στόχο το άνοιγμα των πανεπιστήμιων. Η κίνηση έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα αλλά ταυτόχρονα εκπέμπει συμβολικά μηνύματα προς πολλούς αποδέκτες.
Το επόμενο βήμα είναι να αρχίσει η συζήτηση και για το τι πρέπει να γίνει μετά το άνοιγμα του πανεπιστημίου, για το σύγχρονο ρόλο του πανεπιστήμιου στην ελληνική οικονομία και την κοινωνία, καθώς και για τη θέση του στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.
Να αποκτήσουμε λοιπόν την «ιδιοκτησία» των μεταρρυθμίσεων.
