Πώς οι Ηνωμένες Πολιτείες έμπλεξαν στη Μέση Ανατολή συνάπτοντας αφύσικες συμμαχίες; Πώς άρχισαν όλα τούτα; Η στήριξη των μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν, οι παρεμβάσεις στο Ιράν (με αποκορύφωμα το πραξικόπημα του 1953), η φιλία με τη Σαουδική Αραβία; Μια φιλία που συνεχίζεται αρραγής μολονότι οι Σαουδάραβες ευθύνονται, εν πολλοίς, για την ισλαμική τρομοκρατία, την αντιδυτική στάση των μουσουλμανικών κοινοτήτων και την παγκόσμια εκστρατεία του εξισλαμισμού. Η εύκολη απάντηση είναι πως «όλα γίνονται για το πετρέλαιο» ― αλλά, εκτός από βιασύνη, αυτή η απάντηση φανερώνει την πεποίθηση ότι πίσω από κάθε πράξη υπάρχει απαραιτήτως σκοπιμότητα, λογική και συμφέρον. Δεν υπάρχει: πολλά από όσα συμβαίνουν στη διεθνή πολιτική είναι τυχαία· συμπτώσεις, κουτουράδες, αστοχίες, παρενέργειες, παράπλευρες απώλειες. Οι ιδεολογίες και οι θεωρίες προσπαθούν να βάλουν σε τάξη αποφάσεις και γεγονότα που εκτυλίσσονται με απρόβλεπτους καταλύτες ή που συμβαίνουν από προχειρότητα, άγνοια κι αμέλεια.
Παρακολουθώντας τις σχέσεις ΗΠΑ-Σαουδικής Αραβίας μπορούμε να συμπεράνουμε πως για «όλα» φταίει ο Τσαρλς Κρέιν ο οποίος όταν γνώρισε τον Ιμπν Σαούντ τον έπεισε να δεχτεί στη χώρα του έναν Αμερικανό γεωλόγο, τον Καρλ Τουίτσελ. Ο Τουίτσελ αναζητούσε χρυσάφι στην αραβική χερσόνησο. Βρισκόμαστε στο 1931· το κραχ στις ΗΠΑ είχε προκαλέσει οικονομική κρίση και αναταραχή· επικρατούσε κλίμα τζόγου και χρυσοθηρίας. Ο Τουίτσελ δεν βρήκε χρυσάφι, βρήκε όμως πετρέλαιο ― και μαζί με τον Κρέιν έπεισαν τον Ιμπν Σαούντ να συνεργαστεί με τη Standard Oil που είχε στήσει θυγατρική στο γειτονικό Μπαχρέιν.
Το 1931 η αμερικανική κυβέρνηση δεν είχε καμιά ανάμειξη σ’ αυτή την επιχείρηση που σύντομα απέκτησε στρατηγική σημασία. Ο Ιμπν Σαούντ βρήκε έναν καινούργιο σύμμαχο, υπερατλαντικό αυτή τη φορά· ήθελε να απαλλαγεί από τους Βρετανούς που στήριζαν το Ιράκ, την Ιορδανία και την Υεμένη, χώρες με τις οποίες είχε θρησκευτικές διαφορές και ανταγωνισμό σε επίπεδο δυναστειών. Πράγματι, το 1945, ο Ρούσβελτ άδειασε τους Βρετανούς ―στην επιστροφή του από τη Γιάλτα― και υπέγραψε συμφωνία εξήντα ετών με τον Ιμπν Σαούντ: οι ΗΠΑ θα εκμεταλλεύονταν το πετρέλαιο με αντάλλαγμα τη στρατιωτική προστασία της Σαουδικής Αραβίας. Ήδη από το 1943 ο Ρούσβελτ είχε προσθέσει τη Σαουδική Αραβία στις χώρες προνομιακής δανειοληψίας με σκοπό τη συνεργασία στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο.
Kάκιστη ιδέα: οι ισλαμικές ηγεσίες έβλεπαν στον ναζισμό την επιτυχία της Τελικής Λύσης την οποία εύχονταν οι ίδιες για τους Εβραίους. Όσο για τις ΗΠΑ, έπεσαν στην παγίδα. Η θυγατρική της Standard Oil, η Aramco, έγινε ο κύριος χρηματοδότης των σαουδαραβικών υποδομών ― ελλείψει μοντέρνου κράτους, πήρε τη θέση του κράτους κατασκευάζοντας δρόμους, σχολεία, νοσοκομεία και, προπάντων, διοικητικό μηχανισμό. Εκείνη την εποχή και μέχρι το παναραβικό κίνημα του Νάσερ, οι Αμερικανοί δεν καταλάβαιναν τίποτα από πολιτιστικές διαφορές και δεν έδιναν δεκάρα για το αν συναγελάζονται με δικτάτορες. Δεν κρατούσαν ούτε τα προσχήματα. Όσο για τον Ιμπν Σαούντ τον θεωρούσαν γραφικό με τις κελεμπίες του και το χαρέμι του: ίσως και να τον φθονούσαν για το χαρέμι.
Ο Νάσερ είχε μεγαλεπήβολο σχέδιο για τον αραβικό κόσμο αλλά το κίνημά του ― έτσι κι αλλιώς εθνικιστικό ― προσέκρουσε στις εσωτερικές διαιρέσεις των μουσουλμάνων και στον μεγαλοϊδεατισμό της Σαουδικής Αραβίας που ήθελε να ηγηθεί των Αράβων. Όταν ο Νάσερ ηττήθηκε στον πόλεμο των Έξι Ημερών, οι Σαουδάραβες έτριβαν τα χέρια τους. Στο μεταξύ, στις ΗΠΑ, ενώ το ένα oil boom διαδεχόταν το άλλο (μετά την Πενσυλβάνια, το Οχάιο και το Τέξας, βρέθηκε πετρέλαιο στην Αλάσκα), η ευημερία (και η σπατάλη) μαζί με την απότομη αύξηση του πληθυσμού αύξησαν κατακόρυφα τις πετρελαϊκές ανάγκες. Αν προσθέσουμε τη στενότητα που επέδειξαν οι Αμερικανοί στο πεδίο της ενέργειας προκύπτει μια αλλοπρόσαλλη εξάρτηση από το πετρέλαιο η οποία πήρε διαστάσεις πανικού στη δεκαετία του 1970 με τη λεγόμενη πετρελαϊκή κρίση ― ένα τεχνητό φαινόμενο που ενίσχυσε τη θέση της Σαουδικής Αραβίας.
Προτού πάμε παρακάτω, επαναλαμβάνω ότι οι ΗΠΑ έβαλαν το χεράκι τους στο πραξικόπημα του 1953 που έφερε στην εξουσία τον μισητό Σάχη, ο οποίος ανετράπη, κακήν-κακώς, με την επανάσταση των μουλάδων. Αποκτάμε έτσι την εικόνα μιας ιστορικής συνέχειας γεμάτης διάφορες βλακείες: καμιά απ’ αυτές δεν εξασφάλιζε συγκεκριμένα συμφέροντα· τα συμφέροντα μπορούσαν να εξυπηρετηθούν ― ίσως ακόμη καλύτερα ― χωρίς το πραξικόπημα του 1953 (με έξυπνη προσέγγιση στον δημοκρατικά εκλεγμένο Μοζαντέχ) και σίγουρα χωρίς τη στήριξη των μουτζαχεντίν μετά τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν. Η ΕΣΣΔ πάσχιζε να εγκαταστήσει μαρξιστικό καθεστώς στη χώρα των φανατικών μουσουλμάνων γιδοβοσκών· οι δε ΗΠΑ θεώρησαν καλό να της επιτεθούν με πληρεξούσιο τους φανατικούς μουσουλμάνους γιδοβοσκούς ― και τη Σαουδική Αραβία που κήρυξε τζιχάντ στους Σοβιετικούς. Οι Σοβιετικοί αποπειράθηκαν να εκσυγχρονίσουν το Αφγανιστάν· οι ΗΠΑ συνέπλευσαν με τους τζιχαντιστές μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Ύστερα, δεν ήξεραν τι να τους κάνουν.
Στο μεταξύ, η κυβέρνηση του Ριάντ ―υπενθυμίζω ότι πρόκειται για γουαχαμπιστές― εξοπλίστηκε, απέκτησε λόμπι σε όλο τον δυτικό κόσμο, ίδρυσε παντού σαλαφιστικά τζαμιά και ενέτεινε τις θρησκευτικές απαιτήσεις σε όλες τις χώρες με ισλαμικές κοινότητες. Παραλλήλως, δημιούργησε δίκτυο συμμάχων που περιλαμβάνει σήμερα τη Γαλλία (στην οποία το 1980 δάνεισε δύο δις δολάρια: κανείς δεν κατάλαβε πώς και γιατί), τη Βρετανία και την Κίνα. Αλλά, όταν το 1990 ένας από τους εχθρούς της, ο Σαντάμ Χουσεΐν, εισέβαλε στο Κουβέιτ, οι Σαουδάραβες φάνηκαν ανήμποροι· στο πι και φι ανέστειλαν τον ισλαμιστικό κανόνα που απαγορεύει την παρουσία απίστων στα ιερά χώματα και ζήτησαν αμερικανική στρατιωτική βοήθεια την οποία δικαιούνταν από τη συμφωνία του Ρούσβελτ. Τι συνέβη τότε: οι πιο φανατικοί από τους φανατικούς γουαχαμπιστές άρχισαν να φωνάζουν ότι η Σαουδική Αραβία έγινε το κανίς της Δύσης. Και τότε η σαουδαραβική ηγεσία απάντησε, μέσω της Οργάνωσης για την Ισλαμική Συνεργασία (OIC), με ένα ευρύ πρόγραμμα δημιουργίας ισλαμικών σχολείων και τζαμιών στις περισσότερες δυτικές χώρες. Το πρόγραμμα δαπάνησε 200 δις δολάρια μέσα σε τριάντα χρόνια. Όποιος Δυτικός ήταν αντίθετος σ’ αυτό το πρόγραμμα χαρακτηρίστηκε μισαλλόδοξος και ρατσιστής. Αρχίσαμε να αυτοκτονούμε όλοι μαζί, με ζήλο.
Τι κάνει μπροστά σε όλ’ αυτά ο Αμερικανός φίλος; Μετά την 9η Σεπτεμβρίου 2001 εισβάλλει στο…Ιράκ. Και, παρότι προσεγγίζει με μισή καρδιά το Ιράν προς όφελος και των δύο πλευρών, δεν θέλει να χαλάσει τις σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία που μισεί τους Ιρανούς σιίτες. Ο Ομπάμα συντομεύει το ταξίδι του στην Ινδία για να παραστεί στην κηδεία του Αμπνταλλάχ· κι όλοι χειροκροτούμε με τη λάμψη στα μάτια τις ψευτομεταρρυθμίσεις του Σαλμάν. Η πολιτική μοιάζει να μη διέπεται ούτε από λογική, ούτε από χρησιμοθηρία: κινείται με τη δύναμη της αδρανείας, χωρίς τις απαραίτητες διορθώσεις που απαιτεί κάθε ζωντανό σύστημα.
