Μιλάμε και ακούμε πολύ για την φυγή εγκεφάλων στο εξωτερικό, γι' αυτούς τους 500 χιλιάδες Έλληνες που έφυγαν από τη χώρα τα χρόνια της κρίσης, αλλά αποσιωπούμε το γεγονός ότι και στα χρόνια της ευημερίας η Ελλάδα στερούσε σχεδόν από τους μισούς πολίτες της τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τα ταλέντα και τις γνώσεις τους και να αναπτυχθούν επαγγελματικά – ενώ ταυτόχρονα στερούταν και η ίδια όσα αυτοί οι πολίτες είχαν να προσφέρουν.
Υπάρχουν πολλά στοιχεία (Eurostat, ΟΟΣΑ) που δείχνουν τη δεινή θέση της Ελλάδας σε όλες τις έρευνες που αφορούν τη συμμετοχή των ανθρώπων, που είναι ικανοί και επιθυμούν να δουλέψουν, στην αγορά εργασίας. Οι νέοι μεγαλώνουν με όνειρα και στόχους για το μέλλον τους, διαπρέπουν στις σπουδές τους. Η κοινωνία πληρώνει μέσω της φορολογίας για να τους κάνει κατά το δυνατόν ολοκληρωμένους ανθρώπους μέσω της εκπαίδευσης, αλλά στη συνέχεια δεν τους δίνει ευκαιρίες να αξιοποιήσουν όσα έμαθαν, οδηγώντας πολλούς στην αποχή από «επιλογή» (λιγότερο ή περισσότερο πραγματική και επιθυμητή, αλλά πάντως μία κατάσταση που δεν ταυτίζεται με την ανεργία). Το ζήτημα αφορά ιδιαίτερα τις γυναίκες αλλά και τους μεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους, στους οποίους μάλιστα μέχρι πρόσφατα παρέχονταν γενναιόδωρα κίνητρα πρόωρης αποχώρησης.
Στην Ευρώπη των 28, η Ελλάδα έχει το χαμηλότερο ποσοστό ανθρώπων που συμμετέχουν στην αγορά εργασίας, που είτε εργάζονται δηλαδή είτε αναζητούν εργασία (Eurostat 2015). Μόλις το 54,9% των ανθρώπων ηλικίας από 15 μέχρι 64 ετών, έναντι μέσου όρου 70,1% στην Ευρώπη και στόχου 70% για την Ελλάδα, μέχρι το 2020. Ειδικά στις γυναίκες, το ποσοστό είναι απογοητευτικά χαμηλό: μόλις 46 στις 100 συμμετέχουν στην αγορά εργασίας, είτε ως εργαζόμενες είτε αναζητώντας απασχόληση – 18 ποσοστιαίες μονάδες κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (64,3%). Στις βόρειες και πιο πλούσιες χώρες, τα ποσοστά είναι εδώ και πολλά χρόνια ιδιαίτερα υψηλά – σε κάποιες περιπτώσεις ξεπερνούν και το 90%. Το φαινόμενο στην Ελλάδα δεν έχει σχέση με την κρίση: διαχρονικά οι εργαζόμενοι ήταν λίγοι σε σχέση με τον πληθυσμό.
Δεν είναι δυνατόν όμως μία κοινωνία να είναι εύπορη και ανταγωνιστική, όταν με το καλημέρα σας έχει αποφασίσει ότι θα χρησιμοποιεί μόνο τον μισό από τον ανθρώπινο πλούτο της. Μόνο τις μισές γνώσεις, μόνο τις μισές δεξιότητες, μόνο τη μισή ευφυΐα, μόνο τη μισή δημιουργικότητα. Μία τέτοια κοινωνία είναι καταδικασμένη να παραμένει σε χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας.
Οι παράμετροι τους προβλήματος είναι πολλές, μεταξύ άλλων:
• Η έλλειψη χρηματοδότησης, που πλέον με τα capital controls έχει φτάσει σε σημείο ασφυξίας: Δεν έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα τρόποι χρηματοδότησης της επιχειρηματικότητας διαφορετικοί από την κλασική τραπεζική. Όμως, δεν υπάρχει ανάπτυξη χωρίς λειτουργικό, εύρωστο και διαφοροποιημένο πιστωτικό σύστημα.\
• Το παράλογο και ελλιπές κοινωνικό κράτος: Με το σύστημα που είχαμε οικοδομήσει, για πολλά χρόνια το «κοινωνικό» κράτος εξασφάλιζε χαριστικό εισόδημα, και μάλιστα όχι αμελητέο, σε ανθρώπους που δεν το δικαιούνταν. Ταυτόχρονα, οι σοβαρές ελλείψεις σε προσωπικό φροντίδας (για παιδιά, ασθενείς, αναπήρους, ηλικιωμένους, κλπ.), αναγκάζουν πολλούς, ιδιαίτερα γυναίκες, να απέχουν από την αγορά για να καλύψουν με την άμισθη εργασία τους τα κενά. (Κάποιες παραδοσιακές αντιλήψεις για τους ρόλους των φύλων επίσης συνεισφέρουν αρνητικά).
• Η (κακώς εννοούμενη) γραφειοκρατία και η κακή ποιότητα της δημόσιας διοίκησης: Τα παραδείγματα επενδύσεων που δεν γίνονται γιατί κολλάνε για παράλογους λόγους είναι χιλιάδες, και αντιστοιχούν δυστυχώς σε χιλιάδες θέσεις εργασίας που δεν δημιουργούνται ποτέ. Το κόστος της χαμένης ευκαιρίας είναι τεράστιο.
• Η δομή της οικονομίας: Δεν υπάρχει στην Ελλάδα επαρκής αριθμός μεγάλων επιχειρήσεων διαφόρων κλάδων, που θα μπορούσαν να δίνουν ευκαιρίες σε περισσότερους ικανούς ανθρώπους και να αναπτύσσουν τεχνογνωσία. Αντιθέτως, είμαστε μία οικονομία που χαρακτηρίζεται από μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες. Η δε αντι-επιχειρηματική νοοτροπία που κυριαρχεί - εσχάτως π.χ. καταργήθηκε και η έννοια της περιορισμένης ευθύνης ‒ δεν αφήνουν περιθώρια ελπίδας.
• Η κακή ποιότητα και ο χρόνος απονομής της δικαιοσύνης: Το πρόβλημα δεν είναι μόνο οι καθυστερήσεις, που σε πολλές περιπτώσεις φτάνουν μέχρι και την αρνησιδικία, αλλά και η ποιότητα των αποφάσεων, που ιδιαίτερα συχνά ανατρέπονται σε ανώτερο επίπεδο – και σε ευρωπαϊκό. Επιπλέον, σήμερα υπουργοί φέρονται να παρεμβαίνουν απροκάλυπτα στη Δικαιοσύνη και δεν κουνιέται φύλλο. Ποιος επενδύει σε ένα τέτοιο περιβάλλον;
• Ο κακώς εννοούμενος συνδικαλισμός: Έχει οδηγήσει σε κλείσιμο ή σε φυγή από τη χώρα πολλές επιχειρήσεις, ακόμα και τα καλά χρόνια. Ταυτόχρονα, το συνδικαλιστικό κίνημα έχει διεκδικήσει κι έχει επιτύχει προνόμια ανεξάρτητα των πραγματικών συνθηκών, συχνά μάλιστα εις βάρος των ανέργων, που επιβαρύνουν τις επιχειρήσεις και την οικονομία συνολικά: προστατεύονται όσοι ήδη εργάζονται, αλλά δεν υπάρχει επαρκής μέριμνα ώστε να βρουν δουλειά όσοι βρίσκονται εκτός αγοράς.
• Η υψηλή φορολογία και οι ασφαλιστικές εισφορές: Έχει συζητηθεί επαρκώς το πόσο αποθαρρύνουν τη (δηλωμένη) εργασία οι δύο αυτοί παράγοντες.
• Η διαφθορά: Η έλλειψη λογοδοσίας, η ατιμωρησία και η πολυνομία, της έχουν δώσει απολύτως συστημικό χαρακτήρα.
• Η έλλειψη επαρκών υποδομών: Σοβαρό σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο, σύγχρονα λιμάνια και αεροδρόμια, χώροι logistics.
Είναι εξαιρετικό να μιλάμε για καινοτομία και νεοφυείς επιχειρήσεις, αλλά προϋποθέσεις για την καινοτομία και την άνθιση της επιχειρηματικότητας είναι η ύπαρξη στοιχειωδών υποδομών και η άρση βασικών εμποδίων, που θα απελευθερώσουν τους δημιουργικούς ανθρώπους από προβλήματα που οι υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης έχουν λυμένα εδώ και δεκαετίες.
Μετά από μία επταετία κρίσης, παραμένουν δυστυχώς πολλά τα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, για να κάνουμε την Ελλάδα έναν τόπο αριστείας σε όλα τα επίπεδα. Τον ιδανικό τόπο να μεγαλώνεις τα παιδιά σου, να πηγαίνεις σχολείο, να σπουδάζεις, να εργάζεσαι, να γερνάς με αξιοπρέπεια και φροντίδα. Μια χώρα που θα δίνει ευκαιρίες στους πολίτες της να αναπτύσσονται, να καλλιεργούν τα ταλέντα και τις γνώσεις τους, να επιχειρούν, να ευημερούν. Μία χώρα από την οποία όχι μόνο δεν θα φεύγουν οι ικανότεροι πολίτες της, αλλά στην οποία οι άριστοι όλου του κόσμου θα επιλέγουν να έρθουν να ζήσουν, να επιχειρήσουν, να επενδύσουν και να πληρώνουν τους δίκαιους φόρους τους.
14°
