Πριν από λίγες μέρες έγινε γνωστό ότι η Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών αναδείχθηκε παγκόσμια πρωταθλήτρια, αποσπώντας οκτώ βραβεία στο διαγωνισμό Foreign Direct Investment International Arbitration Moot 2015. Η ομάδα των προπτυχιακών φοιτητών της Νομικής ξεπέρασε φοιτητές από πανεπιστήμια όπως το Harvard, το Georgetown και το King’s College του Λονδίνου και μπορεί ως κοινωνία να μην το πανηγυρίσαμε ρίχνοντας τα τείχη για να τους υποδεχτούμε, όπως κάναμε το 2004 με την Εθνική Ποδοσφαίρου, αλλά είναι βέβαιο ότι η είδηση ήταν μια νότα αισιοδοξίας στη σημερινή γκρίζα και απαισιόδοξη πραγματικότητα.
Θα είχε ενδιαφέρον αν μπορούσαμε να μεταφερθούμε στο μέλλον με μια χρονομηχανή ώστε να δούμε πόσοι από τους Παγκόσμιους Πρωταθλητές της Νομικής θα σταδιοδρομούν τότε στην Ελλάδα, μια και τα τελευταία χρόνια περίπου 200.000 απόφοιτοι πανεπιστημίων έχουν μεταναστεύσει στο εξωτερικό, οι μισοί δε εξ αυτών είναι κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος. Το πιο ανησυχητικό σε αυτή την πραγματικότητα είναι ότι σύμφωνα με έρευνα της ICAP οι μισοί εξ αυτών δεν έχουν πρόθεση επιστροφής, ή εκτιμούν ότι δεν θα μπορέσουν να επιστρέψουν στην Ελλάδα.
Εκτός όμως από τη φυγή στο εξωτερικό, υπάρχει και ένα άλλο brain drain εσωτερικού. Πρόκειται για εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά τα οποία σπούδασαν με πολύ προσωπικό κόπο και θυσίες των γονιών τους για να αποκτήσουν ένα πτυχίο χωρίς αντίκρισμα, όχι μόνο λόγω της οικονομικής κρίσης, αλλά και ως αποτέλεσμα της διαχρονικής αναντιστοιχίας μεταξύ της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και των αναγκών της ελληνικής αγοράς εργασίας.
Τα αποτελέσματα μιας έρευνας που ολοκληρώθηκε αρκετά χρόνια πριν την κρίση, προκαλούν σοκ. Η ανεργία όλων των αποφοίτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου προσεγγίζει το 37%, των αποφοίτων της Φυσικής και Μαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων το 30%, όλων των αποφοίτων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου το 20%, της Γεωπονικής Σχολής το 30%, ενώ τα ποσοστά γίνονται ακόμη μεγαλύτερα σε τμήματα Κοινωνιολογίας. Οι λόγοι για την εφιαλτική αυτή κατάσταση είναι προφανείς. Από τη μια η πληθώρα ΑΕΙ και ΤΕΙ που προέκυψαν χωρίς ακαδημαϊκό σχεδιασμό με μόνη στόχευση πελατειακές διευθετήσεις και την κοντόφθαλμη και χωρίς βάσεις ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Από την άλλη ιδεοληψίες και δογματισμοί που δαιμονοποίησαν κάθε απόπειρα σύνδεσης των ακαδημαικών ιδρυμάτων με την αγορά εργασίες. Ο δράκος του κινδύνου εμπορευματοποίησης της παιδείας κατάπινε χωρίς δυνατότητα αντίλογου κάθε σκέψη για εξωστρεφή δράση των πανεπιστημίων που θα επέτρεπε μια δημιουργική και σε κάθε περίπτωση απόλυτα συμβατή με ακαδημαϊκά κριτήρια λειτουργία τους.
Ασφαλώς η απόφαση του Ιάπωνα υπουργού Παιδείας να ζητήσει από τα πανεπιστήμια να κλείσουν ή να μετατρέψουν εκείνα τα τμήματα σπουδών που δεν είναι χρήσιμα, αποτελεί ανατριχιαστική έκφραση της «δικτατορίας του ωφελιμισμού» που μπορεί να αποβεί εξαιρετικά επικίνδυνη στο χώρο της παιδείας και ιδιαίτερα στον τομέα των ανθρωπιστικών σπουδών. Δεν αναφέρομαι κατά συνέπεια στην επαγγελματοποίηση των σπουδών, που καθιστά αυτομάτως άχρηστες εκείνες τις γνώσεις που δεν έχουν άμεση σχέση με το κέρδος και αφαιρεί από την εκπαίδευση τον αξιακό της πυρήνα και τον ουμανιστικό της χαρακτήρα.
Αναφέρομαι σε συνεργασίες μεταξύ πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, φορέων και επιχειρήσεων που θα έχουν ως αποτέλεσμα αυτό που σε όλες τις προηγμένες χώρες συμβαίνει, δηλαδή τη δυνατότητα δικτύωσης φοιτητών από τα πανεπιστημιακά ιδρύματα με επιχειρήσεις και φορείς και την με αυτό τον τρόπο ουσιαστικότατη υποστήριξή τους.
Σήμερα η κρίση αναδεικνύει με ζοφερό τρόπο το έλλειμμα στρατηγικής μακροπρόθεσμης ανάπτυξης στον ακαδημαϊκό σχεδιασμό της χώρας. Αν η παραγόμενη γνώση δεν συμπεριλάβει ως παράμετρο, όχι καθοριστική αλλά επικουρική, τη σύνδεση των διαγραφόμενων προοπτικών και κατευθύνσεων της παγκόσμιας οικονομίας με τις ελληνικές δυνατότητες θα συνεχίσουμε να αποχαιρετάμε τα καλύτερα μυαλά μας σε αεροδρόμια και σταθμούς και να κορνιζάρουμε σωρηδόν πτυχία ανέργων που δεν έχουν επαγγελματικό αντίκρισμα.
Το brain drain «εξωτερικού» είναι μια νάρκη που αποψιλώνει την Ελλάδα από εκείνους που θα μπορούσαν να συμβάλουν καθοριστικά στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική της ανόρθωση. Σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στη δεκαετία του ’60, τώρα φεύγει η προστιθέμενη αξία της κοινωνίας μας, οι επιστήμονες, το εκλεκτότερό μας δυναμικό.
Αλλά και το brain drain εσωτερικού είναι και αυτό μια χαίνουσα πληγή. Ο πληθωρισμός πτυχιούχων που οι ανάγκες της χώρας δεν θα μπορέσουν να καλύψουν ποτέ σε συνδυασμό με ελλείψεις που επίσης δεν καλύπτονται από το εγχώριο δυναμικό, υπαγορεύουν με σχεδόν μονόδρομο τρόπο την αναγκαιότητα ενός συγκροτημένου εθνικού ακαδημαϊκού ανασχεδιασμού και μιας πιο εξωστρεφούς λειτουργίας των πανεπιστημίων της χώρας. Δεν θα κινδυνεύσει ούτε η ποιότητα της ακαδημαϊκής έρευνας, ούτε η «καθαρότητα» της επιστημονικής γνώσης. Και στις δύο περιπτώσεις του brain drain, συντελείται μια γενεοκτονία που υποσκάπτει τα θεμέλια της χώρας μας.
Αν λοιπόν σύντομα δεν αλλάξει κάτι ριζικά και με αποφασιστικότητα, θα συνεχίσει δυστυχώς για πολλά ακόμη χρόνια να είναι επίκαιρο το παρακάτω φοιτητικό στιχάκι:
Πτυχία μάζεψα πολλά επαίνους και δυο μάστερ και τώρα στο ντελίβερι έγινα ο πιο φάστερ!!!
13°
