Σαν σήμερα, η δολοφονική επίθεση κατά του Γρηγόρη Λαμπράκη

Σαν σήμερα, ο Γρηγόρης Λαμπράκης δέχεται τη δολοφονική επίθεση, που θα του στερήσει τη ζωή πέντε ημέρες μετά. Είναι αργά το απόγευμα της 22άς Μαΐου του 1963. Θεσσαλονίκη. Έξω σουρουπώνει και ο Γρηγόρης Λαμπράκης βγαίνει από το ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ στη Θεσσαλονίκη, όπου είχε φτάσει το πρωί, με αφορμή την ομιλία που θα απηύθυνε σε εκδήλωση της «Επιτροπής δια την διεθνή ύφεσιν και ειρήνην». Το σκηνικό τεταμένο. Ακροδεξιοί πραγματοποιούν αντισυγκέντρωση στην καρδιά της συμπρωτεύουσας, έξω από το κτίριο όπου ήταν προγραμματισμένο να πραγματοποιηθεί η εκδήλωση. Οι αρχές είχαν ήδη ενημερωθεί για τη συγκέντρωση «αντιφρονούντων», ενώ διαβήματα είχαν καταθέσει στελέχη της ΕΔΑ. 

Σαν σήμερα 22 Μαΐου η επίθεση στον Γρηγόρη Λαμπράκη

Δημοσιεύματα της εποχής αναφέρουν ότι στο σημείο της συγκέντρωσης βρίσκονται περί τους 180 χωροφύλακες, αλλά και ο επιθεωρητής Χωροφυλακής Βόρειας Ελλάδας υποστράτηγος Κωνσταντίνος Μήτσου και ο διευθυντής των αστυνομικών δυνάμεων της πόλης, συνταγματάρχης Ευθύμιος Καμουτσής. Όμως, δεν δίνουν εντολή για διάλυση της συγκέντρωσης. Ο Γρηγόρης Λαμπράκης προπηλακίζεται ενώ βρίσκεται στον δρόμο για τα γραφεία του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος και άτομα άρχισαν να πετούν πέτρες εναντίον του. Κατάφερε να ολοκληρώσει την ομιλία του. Έφυγε από τον χώρο της εκδήλωσης και κινήθηκε προς το ξενοδοχείο όπου είχε καταλύσει. Στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Ελ. Βενιζέλου - και παρά το γεγονός ότι η αστυνομία είχε αποκλείσει όλους τους δρόμους - ένα τρίκυκλο εμφανίστηκε από το πουθενά, πλησίασε τον Λαμπράκη με ιλιγγιώδη ταχύτητα και τον έριξε στο έδαφος. Ο Λαμπράκης δέχθηκε χτύπημα με ένα μεταλλικό αντικείμενο στο κεφάλι και σωριάστηκε αιμόφυρτος. Οδηγός του τρίκυκλου ήταν ο Σπύρος Γκοτζαμάνης, μεταφορέας, γνωστός στον υπόκοσμο της Θεσσαλονίκης. Ένας από τους εθελοντές συνοδούς του Λαμπράκη, ο Μανώλης Χατζηαποστόλου, πήδηξε μέσα στην καρότσα του τρίκυκλου και άρχισε να συμπλέκεται με το άτομο που κρατούσε τον λοστό. Αργότερα έγινε γνωστό ότι επρόκειτο για τον Μανώλη Εμμανουηλίδη, καταδικασμένο για βιασμό, παιδεραστία, κλοπή κ.α. Ακολούθησε άγρια πάλη. Το τρίκυκλο σταμάτησε, ο Γκοτζαμάνης κατέβηκε και ένα γκλομπ χτύπησε τον Χατζηαποστόλου, έως ότου εμφανίστηκε ένας απλός τροχονόμος, ο οποίος μη γνωρίζοντας όσα είχαν προηγηθεί, συνέλαβε τον Γκοτζαμάνη κατόπιν υποδείξεων των περαστικών.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ. Η κυβέρνηση διέθεσε ειδικό αεροσκάφος για να μεταφέρει στη συμπρωτεύουσα τον ειδικό νευροχειρουργό Δώρο Οικονόμου, για να χειρουργήσει τον βουλευτή της ΕΔΑ. Γρήγορα διαπιστώθηκε ότι δεν υπήρχε καμία ελπίδα να ζήσει. Ο Γρηγόρης Λαμπράκης πέθανε πέντε ημέρες αργότερα, στις 27 Μαΐου.

Η μαρτυρία για τις στιγμές μετά τη δολοφονική επίθεση κατά του Γρηγόρη Λαμπράκη

Σύμφωνα με τη μετέπειτα καταγγελία του Θ. Γρέβια, φοιτητή τότε και υποστηρικτή του Γ. Λαμπράκη, αφότου ο Λαμπράκης μεταφέρθηκε στο ΑΧΕΠΑ, αφέθηκε να πεθάνει. Μιλώντας στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», ο Γρέβιας δηλώνει χαρακτηριστικά: «Τον άφησαν βαριά τραυματισμένο, χωρίς ορό στο νεκροθάλαμο του νοσοκομείου. Το σχέδιό τους πέτυχε». Ο Θ. Γρέβιας περιέγραψε τις στιγμές που ακολούθησαν όταν ο Γρηγόρης Λαμπράκης μεταφέρθηκε σοβαρά τραυματισμένος στο νοσοκομείο: «Τα μεσάνυχτα βρισκόμασταν έξω από την κεντρική είσοδο του νοσοκομείου, όταν εξήλθε ένας γιατρός. Απευθύνθηκε σε μας, ρωτώντας αν ήμασταν εκεί για τον Λαμπράκη. Του απαντήσαμε “ναι”. Είπε ότι χρειαζόταν ένας από μας, γιατί δεν επαρκούσε το νοσηλευτικό προσωπικό. Πήγα εγώ. Κατέβηκα με τον γιατρό στο πρώτο υπόγειο. Από ένα μακρόστενο διάδρομο μπήκαμε σε ένα κλειστό θάλαμο. Στην είσοδο βλέπω τη γραμματέα της οργάνωσής μας Καίτη Τσαρουχά, να κρατάει στα χέρια της τον βαρύτατα τραυματισμένο πατέρα της, Γιώργη Τσαρουχά (χτυπήθηκε το ίδιο βράδυ), βουλευτή Καβάλας της ΕΔΑ. Στο βάθος δεξιά ξαπλωμένο ανάσκελα, το σώμα του Γρηγόρη Λαμπράκη. Ο γιατρός μου ζήτησε να καθίσω σε μια καρέκλα, πίσω από το κεφάλι του, να τοποθετήσω τα χέρια μου στην κάτω σιαγόνα και να κρατώ συνεχώς το κεφάλι του προς τα πίσω και έφυγε. Του είχαν κάνει τραχειοστομία. Δεν ήταν διασωληνωμένος, δεν είχε ορό. Κατά διαστήματα το στήθος του τρανταζόταν από ακανόνιστες εισπνοές και εκπνοές. Ο χώρος όπου βρισκόμασταν δεν ήταν θάλαμος νοσηλείας. Ούτε τα κρεβάτια ήταν κρεβάτια νοσηλείας. Το κρεβάτι στο οποίο ήταν ο Λαμπράκης, αποτελούνταν από τρεις ξύλινες σανίδες πάνω σε δύο μεταλλικά “Π”, πιθανότατα νεκροκρέβατο. Μάλλον ήταν ο νεκροθάλαμος του νοσοκομείου».

Όσα έγιναν μετά τη δολοφονία Λαμπράκη

Η κατακραυγή για τη δολοφονία Λαμπράκη και τις αποκαλύψεις για την άμεση εμπλοκή της αστυνομίας, ήταν τόσο μεγάλη που οδήγησε σε παραίτηση της κυβέρνησης Καραμανλή μέσα σε λιγότερο από τρεις βδομάδες από το έγκλημα (11 Ιουνίου 1963). Στο μεταξύ, οι ανακρίσεις είχαν ήδη ξεκινήσει στη Θεσσαλονίκη. Τον Σεπτέμβριο ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης σε συμφωνία με τον εισαγγελέα Δελαπόρτα διέταξε την προφυλάκιση των ανώτατων αξιωματικών της χωροφυλακής, διαλύοντας κάθε αμφιβολία στην κοινή γνώμη για την εμπλοκή κράτους και παρακρατικών στη δολοφονία Λαμπράκη. Τον Νοέμβριο διεξήχθησαν εθνικές εκλογές τις οποίες κέρδισε η Ένωση Κέντρου. Την ίδια χρονιά ιδρύθηκε η «Νεολαία Λαμπράκη», της οποίας πρώτος πρόεδρος εκλέχτηκε ο Μίκης Θεοδωράκης ενώ, μετά την εκλογική του ήττα, ο Κ. Καραμανλής αποχώρησε από την ενεργό πολιτική δράση αλλά και από τη χώρα, με προορισμό την Ελβετία, αρχικά, για να εγκατασταθεί τελικά στο Παρίσι, αφού προηγουμένως οι σχέσεις του με το παλάτι είχαν διαρραγεί οριστικά.

Στις 3 Οκτωβρίου του 1966 άρχισε στο Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης η δίκη των κατηγορουμένων για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη και τον βαρύ τραυματισμό του Γιώργου Τσαρουχά. Οκτώ μήνες νωρίτερα είχε εκδοθεί το βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών, με το οποίο παραπέμφθηκαν ως φυσικοί αυτουργοί σε «ανθρωποκτονία εκ προθέσεως» οι Σπύρος Γκοτζαμάνης και Μανώλης Εμμανουηλίδης, ως ηθικοί αυτουργοί ο υπομοίραρχος Εμμανουήλ Καπελώνης και ο Ξενοφών Γιοσμάς, για επικίνδυνες σωματικές βλάβες σε βάρος του Γιώργου Τσαρουχά οι Αντώναρος Πιτσάκος και Χρήστος Φωκάς, για παράβαση καθήκοντος οι αξιωματικοί της Χωροφυλακής Κωνσταντίνος Μήτσου, αντιστράτηγος, Ε. Καμουτσής συνταγματάρχης, Μιχαήλ Διαμαντόπουλος αντισυνταγματάρχης, Κωνσταντίνος Δόλκας και Δημήτριος Σέττας ταγματάρχες και Τρύφων Παπατριανταφύλλου μοίραρχος. Και για διατάραξη της κοινής ησυχίας 23 άτομα, παρακρατικοί, χωροφύλακες κ.α. Το Συμβούλιο Εφετών, όπως το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών, σύμφωνα και με τις προτάσεις του ανακριτή (και πολύ αργότερα Προέδρου της Δημοκρατίας) Χρήστου Σαρτζετάκη και του εισαγγελέα Στυλιανού Μπούτη, είχε απορρίψει τις κατηγορίες που είχαν διατυπωθεί από την πολιτική αγωγή εναντίον πολιτικών προσώπων (Κωνσταντίνου Καραμανλή, Κωνσταντίνου Τσάτσου, Δημήτρη Μακρή, Τρύφωνος Τριανταφυλλάκου κ.α.). Το δικαστήριο επέβαλε τις ακόλουθες ποινές: στον Γκοτζαμάνη κάθειρξη 11 ετών, στον Εμμανουηλίδη κάθειρξη 8½ ετών, στον Χρ. Φωκά φυλάκιση 15 μηνών, στον Ξ. Γιοσμά φυλάκιση ενός έτους. Μικρότερες ποινές -για «διατάραξιν οικιακής ειρήνης»- στους Γ. Λεονάρδο, Γ. Ντόγκα, Κ. Παραπάρα, Ο. Κοντουλέα και Ν. Παπαδόπουλο.

Η εξομολόγηση της συντρόφου του για τη δολοφονική επίθεση

Η σύντροφος του Γρηγόρη Λαμπράκη, Μαρία Τσιρώνη, μίλησε πριν λίγα χρόνια στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» της Κύπρου για τη στιγμή που έμαθε για τη δολοφονική επίθεση. «Ήταν πολύ σκληρό. Ήταν κάτι το τρομερό… Απ’ τη σύγχυσή μου είχα βγει με τον Γρηγόρη αγκαλιά απ’ το σπίτι, μ’ ένα παπούτσι μπλε κι ένα μαύρο, να δω τι έγινε, τι έλεγαν. Αν δεν είχα τον γιο μου, το Γρηγόρη, ίσως και να μην άντεχα το θάνατό του. Πέρασα τόσα, γυρνάω το μυαλό μου πίσω στο χρόνο και λέω: "Είναι δυνατόν να άντεξα;". Δούλευα πολύ μετά, σε μία γερμανική ιδιωτική επιχείρηση, στο σπίτι μέναμε μαζί με τη μητέρα μου, κατάκοιτη εκείνη, έτρεχα να τα προλάβω όλα, το νοικοκυριό, καταλαβαίνετε…». 

Η ίδια εξομολογήθηκε ότι από τότε δεν έχει πάψει να παραμένει μέσα της «ζωντανός». Επισκέφτηκε για πρώτη φορά πριν λίγα χρόνια το σημείο της δολοφονικής επίθεσης στη Θεσσαλονίκη και σημειώνει ότι είναι ένας τόπος στον οποίο δεν θα ήθελε να ξαναπάει. Όσο για τα αιματοβαμμένα ρούχα που φορούσε ο Λαμπράκης τη στιγμή της επίθεσης, αυτά κρατήθηκαν ως τεκμήρια της υπόθεσης για πολλά χρόνια μέσα σε κούτες στα υπόγεια του Δικαστικού Μεγάρου της Θεσσαλονίκης και μόλις το 2018 δόθηκαν στην οικογένειά του. «Πρέπει να σας πω, πως μετά από το πρώτο βράδυ που κοιμήθηκα στο σπίτι με τα ρούχα του Γρηγόρη στο σαλόνι, με τα στεγνά αίματα ακόμη επάνω τους, αισθανόμουν καλά. Ενώ προηγουμένως σκεφτόμουν «πώς θα τ’ αντέξω αυτό;», όσο ήταν τα ρούχα μέσα στο σπίτι αναλογιζόμουν πως μου ‘λειψε! Σα να ήταν κάτι το ζωντανό απ’ το Γρηγόρη, ξαφνικά, μέσα στο σπίτι. Τον ένιωθα. Μου κακοφάνηκε όταν τα πήραν μετά για να τα συντηρήσουν», σημειώνει η Μαρία Τσιρώνη.