Explainer: Τι συμβαίνει με τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια στην Ευρώπη - Γιατί διαφωνεί το Βέλγιο

Ύστερα από μήνες συζητήσεων, οι ηγέτες της ΕΕ θα αποφασίσουν την Πέμπτη αν θα χρησιμοποιήσουν τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας, σε μια απόφαση που θα μπορούσε να αποδειχθεί καθοριστική για την Ευρώπη.

Το πρωτοφανές σχέδιο έχει πυροδοτήσει μια σύγκρουση άνευ προηγουμένου μεταξύ των κρατών μελών που υποστηρίζουν το σχέδιο και του Βελγίου από την άλλη, όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων.

Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι είναι νομικά αμφισβητήσιμη και διακινδυνεύει να προκαλέσει αντίποινα από τη Μόσχα, η οποία ήδη έχει προειδοποιήσει ότι οποιοσδήποτε σφετερισμός των περιουσιακών στοιχείων δεν θα μείνει ατιμώρητη.

Οι διαφωνίες γύρω από την πρόταση χρηματοδότησης αναδεικνύουν τις διαιρέσεις στην ΕΕ σε μια εποχή που το μπλοκ αντιμετωπίζει αυξημένη πίεση από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες έχουν τις δικές τους φιλοδοξίες για τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία.

Η ΕΕ έχει δεσμευτεί να χρηματοδοτήσει την Ουκρανία για τα επόμενα δύο χρόνια με οποιονδήποτε τρόπο, επομένως αν η αμφιλεγόμενη πρόταση δεν περάσει, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να βρουν τα χρήματα από άλλες πηγές, εν μέσω αυξανόμενης κόπωσης από τον πόλεμο και πίεσης στα δημόσια οικονομικά.

Ποιο είναι το σχέδιο;

Η ΕΕ έχει παγώσει 210 δισ. ευρώ (184 δισ. λίρες, 247 δισ. δολάρια) από περιουσιακά στοιχεία της ρωσικής κεντρικής τράπεζας, τα περισσότερα εκ των οποίων φυλάσσονται στο Euroclear στις Βρυξέλλες. Καθώς πλησιάζει η τέταρτη επέτειος της πλήρους κλίμακας εισβολής, η ΕΕ θέλει να χρησιμοποιήσει αυτά τα χρήματα για να δημιουργήσει ένα δάνειο προς την Ουκρανία.

Σύμφωνα με το σύνθετο σχέδιο, η ΕΕ θα δανειστεί από το Euroclear προκειμένου να χορηγήσει στην Ουκρανία ένα αρχικό δάνειο 90 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί περίπου στα δύο τρίτα των χρηματοδοτικών αναγκών του Κιέβου για τα έτη 2026 και 2027. Η ΕΕ αναμένει ότι οι υπόλοιποι σύμμαχοι της Ουκρανίας θα καλύψουν το υπόλοιπο.

Το Κίεβο θα αποπληρώσει τα χρήματα προς την ΕΕ μόνο εφόσον και όταν η Ρωσία συμφωνήσει να καταβάλει πολεμικές αποζημιώσεις για τις τεράστιες ζημιές που προκάλεσε ο πόλεμος. Τότε η ΕΕ θα αποπληρώσει το Euroclear. Σε όλη αυτή τη διαδικασία, η Ρωσία θα παραμένει ο νόμιμος ιδιοκτήτης των περιουσιακών στοιχείων.

Το Euroclear, που συχνά περιγράφεται ως «τράπεζα για τράπεζες», ήταν μέχρι πρόσφατα ένα σχετικά άγνωστο κομμάτι των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών υποδομών. Σήμερα διαχειρίζεται περιουσιακά στοιχεία αξίας 40,7 τρισ. ευρώ για τους πελάτες του, στους οποίους περιλαμβάνονται κεντρικές τράπεζες, επενδυτικές τράπεζες και υπερεθνικοί οργανισμοί.

Η εταιρεία έχει τις ρίζες της στο βελγικό παράρτημα αυτού που εξελίχθηκε στην τράπεζα της Wall Street JP Morgan. Δεν διακρατεί φυσικό χρήμα, αλλά διευκολύνει την ηλεκτρονική ανταλλαγή μετρητών και τίτλων (μετοχές, ομόλογα ή άλλα χρηματοοικονομικά μέσα άντλησης κεφαλαίων).

Γιατί τώρα;

Το 2024 οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν να χρησιμοποιήσουν τους τόκους από τον παγωμένο ρωσικό κρατικό πλούτο υπέρ της Ουκρανίας. Όμως η αξιοποίηση των ίδιων των περιουσιακών στοιχείων αποτελεί πολύ πιο αμφιλεγόμενο βήμα. Οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων στις Βρυξέλλες, το Παρίσι και το Βερολίνο φοβούνταν ότι θα πληγεί η παγκόσμια εμπιστοσύνη των επενδυτών στην Ευρωζώνη.

Η εξίσωση άλλαξε τον Οκτώβριο, όταν ο σχετικά νέος καγκελάριος της Γερμανίας, Φρίντριχ Μερτς, τάχθηκε ξεκάθαρα υπέρ ενός σχεδίου χρήσης των περιουσιακών στοιχείων χωρίς κατάσχεση. Η Γερμανία συμμερίζεται τις ανησυχίες για τη σταθερότητα της Ευρωζώνης, αλλά θεωρεί ότι η μεγαλύτερη οικονομική απειλή προέρχεται από τις ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες της Ρωσίας.

Παράλληλα, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει σταματήσει τη νέα στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ προς την Ουκρανία. Τα ευρωπαϊκά κράτη, που παλεύουν με στάσιμες οικονομίες και πιέσεις στις δημόσιες δαπάνες, δεν κάνουν σχεδόν αρκετά για να καλύψουν το κενό, σύμφωνα με το Ινστιτούτο του Κιέλου στη Γερμανία.

Η Ουκρανία, εν τω μεταξύ, ξεμένει γρήγορα από χρήματα: σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Κίεβο χρειάζεται περίπου 136 δισ. ευρώ την περίοδο 2026–2027 για να χρηματοδοτήσει την άμυνά του και να παραμείνει οικονομικά όρθιο. Χωρίς νέα κεφάλαια μέχρι την άνοιξη, η χώρα κινδυνεύει με χρεοκοπία, αδυνατώντας να πληρώσει στρατιώτες, εκπαιδευτικούς και αστυνομικούς.

Οι προτάσεις του Τραμπ για κέρδη αμερικανικών εταιρειών από τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, ακόμη και μέσω κοινών έργων με τη Ρωσία, κινητοποίησαν επίσης τους Ευρωπαίους ηγέτες ώστε να τα «κλειδώσουν» υπέρ της Ουκρανίας.

Τι λέει η Ρωσία;

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν έχει δηλώσει ότι η χρήση των παγωμένων περιουσιακών στοιχείων για τη χρηματοδότηση ενός δανείου ισοδυναμεί με «κλοπή ξένης περιουσίας». Ο Ρώσος πρόεδρος και οι σύμβουλοί του έχουν εκδώσει σκοτεινές προειδοποιήσεις για τις συνέπειες στην ευρωπαϊκή οικονομική σταθερότητα και την εμπιστοσύνη των επενδυτών στην Ευρωζώνη.

Η ρωσική κεντρική τράπεζα έχει καταθέσει αγωγή ύψους 230 δισ. δολαρίων για αποζημιώσεις κατά του Euroclear, το οποίο ήδη αντιμετωπίζει περισσότερες από 100 δικαστικές υποθέσεις στη Ρωσία. Ο Πούτιν έχει υπογράψει σειρά διαταγμάτων —πιο πρόσφατα τον Οκτώβριο— που διευκολύνουν το Κρεμλίνο να κατάσχει δυτικά ιδιωτικά και κρατικά περιουσιακά στοιχεία στη Ρωσία, ως αντίποινα για οποιαδήποτε κατάσχεση.

Γιατί αντιτίθεται το Βέλγιο;

Το Βέλγιο, που φιλοξενεί το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιακών στοιχείων, έχει χαρακτηρίσει το σχέδιο της ΕΕ «θεμελιωδώς λανθασμένο». Η βελγική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι το σχέδιο θα εκληφθεί ως κατάσχεση και ότι, χωρίς ισχυρές εγγυήσεις της ΕΕ, η χώρα θα μπορούσε να βρεθεί αντιμέτωπη με λογαριασμούς πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ, εάν η Μόσχα κερδίσει αγωγές κατά του Euroclear και κατασχέσει βελγική περιουσία στη Ρωσία.

Παρότι τα δικαστήρια της ΕΕ δεν θα αναγνώριζαν απόφαση ρωσικού δικαστηρίου, φιλικές προς τη Μόσχα δικαιοδοσίες —όπως το Καζακστάν ή η Κίνα— θα μπορούσαν να επιχειρήσουν να επιβάλουν τυχόν αξιώσεις κατά του Βελγίου, κατασχέτοντας περιουσιακά στοιχεία στις χώρες τους.

Το Βέλγιο έχει δηλώσει ότι δεν θα αποδεχθεί το σχέδιο αν δεν ικανοποιηθούν όλες οι ανησυχίες του, συμπεριλαμβανομένων αδιάσειστων εγγυήσεων από άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ που θα καλύπτουν το 100% οποιωνδήποτε αξιώσεων κατά του Euroclear. Η βελγική κυβέρνηση θέλει επίσης και άλλες χώρες με παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία να τα χρησιμοποιήσουν υπέρ της Ουκρανίας, μεταξύ αυτών το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιαπωνία, ο Καναδάς, οι ΗΠΑ, η Ελβετία και η Νορβηγία.

Υπάρχει εναλλακτική;

Θεωρητικά, υπάρχει ένα σχέδιο Β. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αδιάθετα κονδύλια του κοινοτικού προϋπολογισμού ως εγγύηση για ένα δάνειο προς την Ουκρανία — μια δοκιμασμένη μέθοδο άντλησης κεφαλαίων, που πρότεινε αυτόν τον μήνα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το Βέλγιο, με τη στήριξη της Ιταλίας, της Βουλγαρίας και της Μάλτας, υποστηρίζει ότι αυτή είναι μια νομικά ασφαλέστερη οδός βοήθειας προς το Κίεβο, αφήνοντας τα ρωσικά δισεκατομμύρια ανέπαφα για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.

Άλλοι αξιωματούχοι που συμμετέχουν στη λήψη της απόφασης υποστηρίζουν ότι το σχέδιο των παγωμένων περιουσιακών στοιχείων είναι η μόνη ρεαλιστική επιλογή. Ο δανεισμός με εγγύηση τον προϋπολογισμό της ΕΕ απαιτεί ομοφωνία και η φιλορωσική κυβέρνηση της Ουγγαρίας έχει ήδη δηλώσει ότι θα ασκήσει βέτο.

Το «δάνειο αποζημιώσεων», αντίθετα, απαιτεί μόνο πλειοψηφία. Θεωρητικά το Βέλγιο θα μπορούσε να καταψηφιστεί, αλλά υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της ΕΕ έχουν αφήσει να εννοηθεί ότι δεν θέλουν να ακολουθήσουν αυτή την οδό.

Τι θα συμβεί αν δεν υπάρξει συμφωνία;

Αν η σύνοδος κορυφής, που έχει προγραμματιστεί για Πέμπτη και Παρασκευή, ολοκληρωθεί χωρίς σαφές σχέδιο χρηματοδότησης της Ουκρανίας, η αξιοπιστία της ΕΕ θα δεχθεί καίριο πλήγμα. Η Ευρώπη θα δυσκολευτεί ακόμη περισσότερο να επηρεάσει ειρηνευτικές συνομιλίες που ενορχηστρώνονται από έναν συναλλακτικό πρόεδρο των ΗΠΑ, ο οποίος έχει ήδη χαρακτηρίσει τους Ευρωπαίους ηγέτες αδύναμους.

Ο Μερτς εξέδωσε μια αυστηρή προειδοποίηση για τους κινδύνους αποτυχίας συμφωνίας επί του σχεδίου:
«Αν δεν τα καταφέρουμε, τότε η ικανότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να δράσει θα υπονομευθεί σοβαρά για χρόνια, αν όχι για περισσότερο, και θα δείξουμε στον κόσμο ότι είμαστε ανίκανοι να σταθούμε ενωμένοι και να δράσουμε σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή της ιστορίας μας».

Και αν υπάρξει συμφωνία, τι ακολουθεί;

Μια συμφωνία θα προκαλέσει κύμα ανακούφισης, αλλά οι δυσκολίες δεν θα έχουν τελειώσει. Ακόμη κι αν οι ηγέτες της ΕΕ εγκρίνουν την ιδέα χρήσης των παγωμένων περιουσιακών στοιχείων, θα πρέπει να μετατραπεί σε νόμο ώστε να καλυφθούν οι επείγουσες στρατιωτικές και πολιτικές ανάγκες της Ουκρανίας μέχρι την άνοιξη.

Οι αποφάσεις για το τεράστιο κόστος ανοικοδόμησης της Ουκρανίας —524 δισ. δολάρια, ή 506 δισ. ευρώ σύμφωνα με την τελευταία εκτίμηση— παραμένουν ασαφείς. Οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία θα πρέπει επίσης να επιλύσει το ζήτημα των συνόρων και της ασφάλειας της Ουκρανίας, τη στιγμή που η Ρωσία δεν δείχνει καμία προφανή διάθεση να τερματίσει τον πόλεμο.

Πηγή: Guardian